Þjóðviljinn - 26.02.1949, Side 5

Laugardagur 26. febrúar 1949.
ÞJÓÐVILJINN
5
Erindi fiutf á Þjóðviijahátíð 18. febr. 1949
Háttvirta samkoma!
Skammdegismyrkrið grúfir
yfir Islandi og þcumuský ófrið-
arins yfir gjörvollum hinum
gamla heimi.
Utanríkisráðherra Islands,
Stefán Jóhann Stefánsson,
gekk á fund sendiræðismanns
Bandarikjanna, hr. Bertels E.
Kuniholm, og tjáði honura að
tvísýnt þætti um hernaðar-
gengi Breta og ef illa færi
fyrir þeim óttaðist hann að
Þjóðverjar kynnu að gera inn-
rás í ísland. Hann bað ræð-
ismanninn að grennslast um
hversu stjórn Bandaríkjanna
mundi bregðast við ef A’þingi
óskaði að þau tækju að sér
hervernd á Islandi.
Bandaríkin taka
stórt skreí
sér til verndar
Ræðismaðurinn lét, sem
vænta mátti, ekki dragast úr
uga Ameríkuhers. Þá var ekki
lengur eftir neinu að bíða,
herinn kom 7. júlí.
Tveim dögum síðar var Al-
þingi hvatt til fundar, for-
ingjavald stjórnarflokkanna
þriggja lét það samþykkja,
samning um bandaríska her-
vernd.
Um þessa atburði segir Cor-
dell Hull í endurminningum
sínum:
„I Norður-Atlanzhafi ‘lókum
vér stórt skref til verndar vor
sjálfra með því að senda her-
námslið til íslands í júlíbyrjun
til að leysa af brezka herinn
þar“.
I samningunum um hina am-
erísku hervernd á Islandi var
meðal annars tekið fram, að
herinn ætti að hverfa úr landi
þegar ófriðnum lyki.
ísland útvirki
Bandaríkjanna
Sumarið 1945 lauk ófríðn-
tíðindi meðal annars vegna j girni, vel væri hugsaniegt að
„i.u: i.i..: hagsmunir okkar og hagsmunir
hömlu að gæta sky'.du sinnar, j um mikla. Dráttur varð þó á
og á aðfangadag jóla, 24. des.' að Bandaríkjaherinn á íslandi
1940 flutti hann utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna herra
Cordell Hull orðsendingu
Stefáns Jóh. Stefánssonar.
Frá þessum atburðum hefur
Hull skýrt í endurminningum
sínum, hann lætur þess getið,
að ráðuneyti lians hafi þá þeg-
ar verið búið að athuga stöðu
íslands, bæði landfræðilega og
stjórnarfarslega, með það fyr-
ir augum hvaða þýðingu iand-
ið gæti haft fyrir Banda'ákin.
Átjánda janúar 1941 kvaðst
Hull hafa svarað Stefáni, tjáð
honum samúð sína og að stjórn
Bandaríkjanna mundi fylgjast
af náinni athygli með sam-
bandi landanna en vildi ekki
takast á hendur skuldbinding-
ar sem stæði. Síðan segir hann
orðrétt:
„Vér vildum liaMa algeru
atliafnafrelsi svo \ér gætum á
árangursríkan hátt mæí'j hverj
um þeim aðstæðum snertandi
hagsmuni vora, er upp kynnu
að koma“.
Ef til vill finnst einhverjum
þetta svar utanríkisráðherrans
kuldalegt, en á hvern hátt ann
an gat hann svarað sem trúr
og dyggur fulltrúi sinnar vold-
ugu þjóðar? Hans hlutverk var
að gæta hagsmuna þjóðar sinn-
ar, og því hlutverld reyndist
hann trúr. Stefán Jóliann fékk
sent frá Bandaríkjunum það
eina svar sem hann gat vænzt.
Innihaldið var: hagsmunir
Bandarík janna; umbúðirnar:
kurteisi; vörumerkið: samúð.
Næstu mánuðina athugar ut-
anríkismálaráðuneyti Bandaríkj
anna hernaðarþýðingu Islands
gaumgæfilega, og í júnímánuði
er því orðið. Ijóst að hagámun-
um þeirra er betur borgið ef
ísland njóti verndar, hins vold
Island hefur oft verið svikið
í tryggðum, og þunga dóma
hafa þeir fengið, sem sviku
það á Sturlungaöld, og um
þá sem sviku í baráttunni gegn
Dönum sagði Jón Ólafsson með
ofurþunga: ,,Vei þeim fólum,
sem frelsi vort svíkja“, en það
er trúa mín að aldrei hafi
ísland verið svo greipilega
svikið sem 5. okt. 1946, er
Keflavíkursamningurinn var
samþykktur á Alþingi.
Grundvöllurinn
er gagnkvæm að-
stoð — tilgangur-
inn öryggi
Nú skulum við venda okkar
kvæði í kross. Það er ekki all-
langt síðan nokkrar þjóðir í
Vestur-Evrópu, eða nánar til-
eru
þess, að það er ekki hlut-
gengt í siíkt bandalag, eð’:
málsins samkvæmt. ísland hef-
ur engan her og naumast er
til sá Islendingur sem í al-
vöru lætur sér til hugar koma
að það skeri upp herör. Það
getur því ekki gerzt aðili ao
varnarbandalagi á grundvelli
gagnkvæmrar aðstoðar, því
hlýtur að verða boðið í _þátt-
tökuna á áður óþekktum grund-
velli, og satt að segja er alveg
vandalaust að sjá hver sá grund
völlur er.
Það er ekki verið
að bjóða okkur í
varnarbandalag,
heldur biðja um bær
herstöðvar, sem ekki
fengust 1945
Óyggjandi heimildir eru fyr-
Bandarikjanna færu í þessu til-
felli saman og væru viðskipt-
in þá eðlileg.
Við skulum setja dæmið upp
á þann hátt sem formælendum
þandalagsins er hagkvæmast.
Við skulum gera ráð fyrir að
vóndlr menn austur í Moskvu
fari með hernaði í vesturveg.
með það fyrir augum að leggja
undir sig sjálfa Ameríku. Ger-
um ráð fyrir varnarlausu Is-
landi. Mundu Rússar þá ekki
tylla fæti á hólmann á leið
sinni vestur? Sannast að segja
finnst mér það býsna furðu-
leg hugmynd að Rússar le'gg-
ist í hernað til þess að leggja
undir sig Ameríku og hafi við-
komu á Islandi, en látum það
svo vera, en í öllum þessum
bollaleggingum má ekki gleyma
þeirri staðreynd, að hinir
siyngustu herfræðingar Breta
ir, að þegar árið 1941 gerði 0g Bandaríkjamanna, telja með
utanríkisráðuneyti Bandaríkj-
anna sér ljóst að Island var
æskilegur, ef til vill nauðsyn-
legur liður í hernaðarkerfi
Bandaríkjannaj Þessi skoðun
kom þó berlegast fram í her-
iiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiuumii
Eftir Sigfús Signrhjartarson
uiiimuiuuiUiiiuumiuummuiimuummmmiuuiuumumuimiiiumii
tæki saman pjönkur sínar og
færi úr landi, og á haustmán-
uðunum tóku að berast orð-
sendingar milli utanríkisráðu-
neytis Bandaríkjanna og ut-
anríkisráðuneytis Islands, en
nú var frumkvæðið ekki Is
lands megin, eins og 1940, orð-
sendingarnar bárust vestur um
haf. — Bandaríkin fórn þess á
leit að fá þrjár lierstöðvar á
íslandi, Keflavikurflugvöllinn,
Fossvog og Hvalfjörð, til 99
ára. Hernaðarsérfræðingar
þeirra höfðu geiú það endan-
lega upp við sig að til þess
að „geta mætt hverjum þeim
aðstæðum snertandi hagsmuni
Bandaríkjanna cr upp kynnu
að koma“, „á árangursríkan
hátt“, þyrftu þeir að gera Is-
land að útvirki í hernaðar-
kerfi sínu.
íslenzkum stjórnmálamönn-
um þótti sér nokkur vandi á
höndum er þessi orðsending
barst. Eftir margháttaðar bolla
leggingar var henni svarað.
Svarið var loðið nei.
Hin miklu svik
Alþingiskosningar fóru í
hönd. Allir frambjóðendur, að
undanskildum einum, Jónasi
Jónssyni, sóru og sárt við
lögðu, að þeir mundu aldrei
gjalda jáyroi við að láta þuml-
ung af íslenzku landi í hendur
erlends ríkis. Brynjaðir þessum
svardögum settust fimmtíu og
einn þingmaður á þingbekk
haustið 1946, og hið sama
haust greiddi 31 þeirra ásamt
þeim, sem ekki sór, atkvæði
með Keflavíkursamningnum.
Bandaríkin höfðu stigið stórt
spor í áttina að því markmiði
að gera ísland að varanlegum
reit í hernaðarkerfi sínu.
tekið, Hollendingar, Belgir,
Luxemburgarar, Frakkar og
Bretar, hófu umræður um að
mynda varnarbandalag.
Varnarbandalag er vissulega
ekki nýtt hugtak, og því auð-
velt að gera sér grein xyrir
hvað í því felst. Gundvöllur
slíks bandalags er ætíð sá, að
tveir eða fleiri aðilar bindast
samtökum um gagnkvæma að-
stoð, ef á einn þeirra er ráð-
izt; þeir einir eru því hlut-
gengir í slíkt bandalag scm
geta komið við nokkrum vörn
um af eigin rammleik. Tilgang-
ur slíkra bandalaga er hinsveg
ar sá, að draga úr árásar
hættu á einstaka þátttakendur
og þá alla sameiginlega.
Sjálfsagt er að minnast þess
í þessu sambandi að það er
ekki siður að mynda árásar-
eða sóknarbandalög, það hljóm
ar illa, en ekki eru þess fá
dæmi, að varnarbandalag hafi
í reyndinni orðið árásarbanda-
lag, enda ætíð handhægt að
gripa til þeirrar herfræðilegu
kenningar, að sókn sé bezta
vörnin.
Málum kom þar brátt
að nauðsyn þótti til bera að
gera þessi samtök Vestur-Evr-
ópuþjóðanna víðtækari, og þær
umræður hófust, sem enn fara
fram um Atlanzhafsbandalag
og Bandaríkin tóku forustuna
í sínar hendur. Fullvíst þykxr að
Islandi verði boðin þátttaka í
þessu bandalagi.
ísland er ekki
hlutgengt í
varnarbandalagi
Það eru vissulega tíðindi að
talað skuli um að Island verði
stöðvabeiðninni 1945. Með
Keflavíkursamningnum 1946
fengu þau þá lausn á því máli,
sem þau létu sér lynda í biii,
en það væri fjarstæða ein að
láta sér til hugar koma, að
Bandaríkin hefðu þar með fall-
ið frá ósk sinni um varanleg-
ar og ódulbúnar herstöðvar á
Islandi.
Þegar þessar staðreyndir eru
athugaðar verður ljóst, að það
er ekki verið að ráðgera að
bjóða okkur þátttöku í varnar
bandalagi, heldur er farið fram
á 'að við ljáum land vort —
Island — sem reit á hernað-
arskákborði, sem Bandaríkin
eru að smíða. Á þennan reit á
að setja „peðið framan við
kónginn“. Það er ameríska her-
menn til varnar hinu ameríska
auðvaldi. Það er verið as biðja
um þær herstöðvar á Isianai,
sem ekki fengust 1945.
En okkur er sagt að héi
eigi enginn her að vu'-a né
herstöðvar á friðartímum. Er
nú ekki fulllangt gengið, að
halda því fram við fuUorðna
menn með fullu viti, að við
getum verið í liervarnabanda-
lagi á hervarna, eða hernaoar-
bandalagi án hers. Her og her-
stöðvar, er sjálfsögð og eðlileg
afleiðing af þátttöku í varnar-
bandalagi, en sá her og þær
herstöðvar verða ameriskar,
þær verða settar til þess að
gæta hagsmuna Bandaríkjanna
á „árangursríkan liátt“.
Fara hagsmunir
íslands og Banda-
ríkjanna saman?
Vissulega er rétt að athuga
aðili að varnarbandalagi, Það þetta mál með fyllstu sann-
öllu útilokað að hægt sé að
halda eylandi með hervaldi,
nema tryggð séu yfirráð að-
liggjandi hafa. Þessi ráð hafa
Rússar ekki, það er alkunn
staðreynd, að Bretar og Banda-
ríkin eru einráð á Atlanzhafi,
Það er þvú, samkvæmt áliti
þeirra eigin herfræðinga, úti-
lokað að Rússar gætu hernum-
ið og haldið Islandi, nema þeir
nái yfirráðum yfir Norður-
Atlanzhafi, en enginn býst við
að svo verði í fyrirsjáanlegri
framtíð. Ég heíd því að aliir
hugsandi menn ættu að geta
verið sammála um að hætta á
austrænni árás er ekki mikil, ef
við búum í landi okkar án her-
verndar framandi þjóða.
Þáíttaka varnar-
bandalags kallar
yfir okkur árásar-
hættu
Þá er að líta á málið frá
annarri hlið, gera ráð fyrir
að við værum orðnir bátitak-
endur í varnarbandalagi, og
til stríðs kæmi milli austurs
og vesturs. Óumdeilanlega vær-
um við þá orðnir hernaðaraðili
með vestrinu móti austrinu,
vissulega hlyti þá að vera hér
her og herstöðvar. Undir slík-
um kringumstæðum væri rúss-
nesk árás á ísland ekki að-
eins sennileg, heldur. óumflýj-
anleg, þeir hlytu að gera allt
sem í þeirra valdi stæði til að
eyðileggja þær herstöðvar, sem
hér yrðu reistar, enda þótt
þeir teldu sér hvorki hagkvæmt
né mögulegt að ná tökum á
landinu.
Ég hef áður sýnt fram á
að eðli málsins samkvæmt, er-
urn við eltki hlutgengir til þátt-
töku í varnarbandalagi, en af-
leiðingin af því sem ég nú hef
sagt er sú, að þar sem þátttaka
í varnarbandalagi ætíð miðar
að því að draga úr hugsan-
legri árásarhættu, þá mundi
þátttaka okkar í Atlanzhafs-
bandalagi kalla yfir okkur á-
Framh. á 7- síðrt