Þjóðviljinn - 14.08.1949, Síða 5

Suanudagur 14. ágús.t 1949.
ÞJÓÐVIUINN
FROÐÁRHIRÐ HIN
Sú er thöfuðeinkunn mikillar
listar að hún varpar frá sér
Ijósi, yfir persónur og lífsbar-
áttu, yfir atburði og aðstæður,
yfir öldina og tímann. Það væri
torvelt .að lifa ef ekki væri
heimsljósið sem í árdaga upp-
lýsti myrkrið yfir vötnunum.
En það væri einnig bágt að
lifa ef ekki væri listarljósið
sem gegnumlýsir mann-
lífið, skýrir mein þess, opin-
berar fegurð þess. Eins og ljós
skín í allar áttir frá sjálfu sér
er listin einnig framsýn. Og nú
langar mig að minnast örfá-
um orðum ríkisstjórnafinnar
okkar, eins og hún birtist mér
í ljósi íslenzks listaverks, kvæði
sem ort var fyrir um það bil
mannsaldri síðan, Fróðárhirð-
arinnar eftir Einar Benedikts-
son. Það mun kveðið af tilefn-
um sem á ytra bo-rði voru alls
ólík marsjallmútum og skatt-
píaingum. En af því höfundur
þess var nógu mikill listamað-
ur, sá nógu djúpt og vitt,, á.
þetta kvæði, með undarlegum
Shætti, við hirðsiði og menn-
ingarástand íslenzkra stjórn-
arvalda á líðandi stund. Sagt er
að sagan endurtaki sig. En svo
merkilega vill stundum til að
listin endurtekur söguna, þ. e.
a. s.: hún grefur fyrir eina og
sömu rót tveggja stofna, beinir
ljósi sínu og augum okkar að
einum stofni tveggja greina.
Frumhugmyndin að Fróðár-
birðinni er sótt í frásögn Eyr-
bygggju af Fróðárundrum. En
þar er frá því greint að einn
vetur tóku Fróðártoúar ókennd-
ar sóttir', og hrundi niður hver
af öðrum, en aðrir fórust með
voveiflegum hætti, unz eftir
lifðu einir 12 af 30. En þá tóku
hinir dauðu að vitja sinna fyrri
bústaða, í heilu líki og áþreif-
anlegu, hröktu eftirlifendur frá
langeldunum og vermdu þar
hræ sín. Unz góðir menn af-
Iéttu ófögnuði þessum. 1 kvæði
síiiu þræðir Einar ekki frásögn
jiessa, skírskotar aðeins til
hennar í heiti kvæðisins og
nokkrum vísuorðmn inni í því.
Enda er alkunna að ætlun hans
var ekki sú að rista níð hinum
fornu draugum, heldur kvað
harm þar ramman galdur yfir
nokkrum valdstjórnarmönnum
samtíma síns. Mér er að miklu
leyti ókunnugt í hve ríkum
mæli hirting hins mikla skálds
var þeim makleg. Hitt er nokk-
urn veginn öruggt að snilld
slkáldsins í kveðskapnum um
víti þeirra mun lifa jafnlengi
orðstír þeirra ;— ef einhver er.
Á þann v.eg hafði skáldið rétt
fyrir sér! Og samkvæmt um-
getnu lög’máli1 mikillar listar
hæfði þessi bogmaður orðsins
30 árum síðar mark sem hann
vísvitandi miðaði þó ekki á. —
Þeir fúnuðu aldrei í Fróðárhirð.
ÍÞeir fengu natimást áð kólna.
Nú er það raunar svo að ís-
lenzku ráðherrarnir og fylgi-
nautar þeirra eru ekki draugar
í jarðneskri skilningu þess orðs.
En. — stjórnmálamena lifa
ekki á brauði einu saman, held-
ur verður að vera vatn með,
lífsvatn menningar og hugsjón-
ar. Og menning og hugsjón
deyja ekki með.sama hætti og
hver umkomulítill einstakling-
ur. Borgaraleg menning hvílir
hvergi í sjó né mold, en hún
er orðin afturganga fyrir því,
svipur o-g skuggi. Ég veit ekki
upp á hár hveuær hún gaf upp
öndina, en árið 1929 tók sig
upp í líkama hennar og þjóð-
skipulagi, í Ameríku, miikill
sjúkdómur og hættulegur. Árið
1933 missti húa aanan fótinn
í Þýzkalandi. Árið 1935 varð
hún meinuð í Ábbessíníu. Ári.ð
1936 fékk hún blóðspýting á
Spáai. Árið 1939 engdist húr.
sundur og saman í krampafíog-
um. Ásvits og Belsen eru al-
k'únn nöfn úr sjúkdómsannál
hennar. Ef til vill var dár.ar-
vottorð hennar staðfest í Hlró-
sjima. En borgaraleg þjóð-
skipulag og borgaraleg 'menn-
ing viðurkénndu ekki dauða
sinu, borgaralegir og pólitíslkir
refskákmeistarar ekki heldur.
Þeir risiv þegar úr gröf siðferð-
is síns og hugsjónar og „settu
borð sín og bekk,“ þótt þeir
væru „bundnir við myrkursins
eilífa hlekk“'. ;;Hér ái felandi
fóru iþeir varlegá í; ’sakimar til
að fc-yrja með, á meðan þeir
voru að át'ta sig á' helheimi
eftirstríðsáranna. Og það var
ekki fyrr en í febr. 1947, 1Vl>
ári eftir útgáfu dáuarvottorðs-
ins í Hírósjíma, að þeir tóku
að leika listir draugsdns fyrir
opnum tjöldum. Þeir voru ekki
fúnir eftir þann tíma. Htns veg-
ar hafði þeim tekið að kólna
allveruíega, því þeim var hald-
ið niðri af Sameiningarflo.kki
1 alþýðu — Sósíalistaf lokkhum,
sem jafnvel tókst að lokka þá
til manneskjulegra athafna.. í
bland. Nú leika draugarnir
listi.r sínar um gjörvalla Vestur
evrópu, Amerlku og miklu víð-
jar.
I
j Rósemin er eitt höfuðeiu-
kenni dra-ugsins. í þjóðsögunni
bíður harm hirm rólegasti eftir
því að fátæk stúlka, sem vildi
stríða honum, lyfti hnykli sín-
um úr gröf hans svo hann kom-
ist sjálfur niður.
Þótt eldingum rigudi leit
enginn við.
Aldrei var haggað róuni.
Leseadum mínum ér flestum
vel kunuugt um þær eldingar,
sem „rigut“ heifur hér á Islandi
síðustu ár og mánuði. Réttara
mundi þó að kalla það eldglær-
ingar, en þær eru fyrirbæri,
sem í þjóðtrú hafa löngum
j fylgt afturgöagunni Á það rná
jaðeins miooa hvernig sá. harrn-
ur og það tjón, sem Istand ber
og bíður þar suður hjá Kefla-
vík þyngist og vex dag frá degi.
Aldrei var ríkisstjómin rólegri
en í vetur þegar helztu auð-
félög landsins sviptu þjóðina
yfir 20 milljón króna útflutn-
ingsverðmæti með togaraverk-
banninu. Ekki glataði hún held-
ur rósemi hjartans yfir atvinnu
leysinu í vetur, bæði í höfuð-
staðnum og víðar. Og jafnvægi
hugans raskast ökki yfir nýjum
miiljónaálögum á almenning í
landinu, eða yfir bröggunum Í
Reykjavík, eða yfir svarta-
markaðsbraskinu. Þótt ríkis-
að Fróðárhirðmenn vilja allir
eigna séir nýsköpunarfram-
kvæmdir fyrrv. stjórnar, líka
veslings framsóknartilberinn.
Og það fáa sem þeir geta talið
sinni eigin stjórn il gildis vill
hver flokkurnn eigna sjálfum
sér. En þær vammir sem þeir
neyðast til að viðurkenna á'-
saka þeir hver annan um.
’Svona er nóttin óvær. Svona
■hlægileg er eymd draugsins.
jKannski man líka einhver eftir
jsvolitlu atviki á þinginu í vor.
i Stjórnarliðar lækkuðu skálda-
|og listamanuastyrkinn við eina
■ umræðu fjárlaganna eða í
Eftir
tfgarrm Benediktsson
HHHinuiuuuinMnHHUinnHiMHU
Það skal tekið fram að hér
er ekki um neina nauðung að
ræða. Það er „þræl“-dómur í
sjálfboðavinnu.
En ef til vill er það snildar-
legast af öllu í þessu sambandi
að skáldíð skyldi á einum
stað bregða fyrir sig orði sem
er hið sannasta orð er sagt.
verður um gagnkvæma afstöðu
íslenzku ríkisstjórnarinnar og
ameríska auðvaldsins í dag.
Verður þá jafnframt að hafa í
huga þá alkunnu sálfræðllegu
staðreyud að herra metur
þjón því minna sem auðmýkt
hans er meiri:
og eldaana veidi fékk ógeð
sjálft
við ómagami Fróðárhlóðar.
Mér heyrðist detta svartur
ullariagður. Eða var einhver að
minnast á marsjallfé?
Og svo er hér að lokum lýst
hvernig Fróðárhirðin nýja horf-
ir við hinum tveimur höfuðátt-
um nútímans, austrinu og
vestrinu:
I sktmuna sneri skalli og hæll,
að skotinu ranghverft auga.
stjómin sé uppvís, að þvi að
hafa sett þjófalöggjöf til að
geta, í skjóli hennar, stolið
minnst 50 milljónum króna ár-
lega af launþegum landsins, }>á
kemur það í eiun stað uiður:
Aldrei var haggað rónni. I sum-
ar hafa draugarnir raunar ekki
látizt vera fullsáttir hver við
annan — og eru það heldur
ekki. Nóttin er óværari en
draumurinn um hana. En gegn
Ijósinu og deginum eru þeir
samtaka. Alþýðan skal ekki fá
hags- eða réttarbætur. Allt skal
verða — nema það.
En hvað hefst þá Fróðárhirð
hin nýja að? Ætli verkefr.i
hennar sé ekki eitthvað s-vipað
og þeirrar gömlu: njóta sjálf
góðs af fenginni aðstöðu, láta
fara vel um sig.Ætli hlutverk
hennar sé ekki þetta sama
gamla: að hanga við völdin,
þjóna persónulegum hagsmun-
um sjálfs sin, vera nýtinn og
natinn við soðið, sitja í sessiau
meðan sætt er.
En kriugum trogin. var óþrot-
leg ös,
þar átu þeir, supu og drógu
í nös.
Fróðárhirð hin nýja gekk í
bandalag útlendu draugauna,
Atlanzhafsbandalagið, til að
tryggja aðstöðu sína við ríkis-
trogið og langeldinn — og til
að hlýðnast „Vítishirð" Ame-
ríku. Sá sem orðinn er draugur
fyrir það að hugsjón hans er
dáin, á að eilífu eftir ðskina um
bitann og hitann. Að því er
Fróðárpaurann, Stefán Jóhann,
o-g hirðmenn hans varðar jafn-
gildir sú ósk annari ósk: að
sitja ■ við stýrisvöl þjóðarskút-
unnar, lafa á meðar, lafandi er.
Innihald óskarinnar er slátrið.
. Svo kemur annað vers, næst-
um því aiveg ■ eins. Sá sem
fylgzt 1 hefur lítillega með
stjóruárbíöðunum í sumar hlýt-
ur að hafa veitt því • athy-gli,
nefnd, felldu síðan hækkunar-
tillögu sósíalista, báru. síðan
fram hækkunar.tillögu sjálfir,
serr. samþykkt var með fylgi
sósíalista, enda þótt hækkunin
næmi ekki upphaflegri skerð-
ingu, og lýtur það lögmálmn um stjórninni ökkar blessaðri í
ljós.i. þessa kvæðis ef því. væri
lokið hér með. Það er þreytu-
verk að deila á illa nútíð sé
engin von um betri framtíð. En
Eg sagði „að lokum.“ Er. það
er ekki allt búið. Aðalatriðið
er meira að segja eftir, og ég
hefði ekki farið að lýsá ríkis-
eðlisfar draugsins, sögðu síðan
frá í blöðunum að þeir hefðu
hækkað fjárveitingu til skálaa
og listamanna. Frá slikum til-
burðum hermir kvæði vort á Það er meira en von, það er
þessa leið: |vissa. Og skáldið gefur yfirlýs-
ingu:
Að verma sitt hræ við anaarra
éld
og eiga sér brúð, sem af hinuin
var felid,
var grikkur að raumanna geði.
Vafið í dauðadoðans serk
var daufýflið ímynd og sýaing-
arverk
af langþoli ísleazkrar Iundar.
Og síðar í sáma erindi: '
Samkomulagið við stallinu er | Hver bölvun og vömm sína ætl-
sem sagt ekki alls kostar vær- un á,
ingalaust, auk þess sem aftur- |—■ en aðeins til skapastundar.
gangan á í höggi við lifandi
lýð. I þeirri baráttu á hirðin
öll einn málstað, en innbyrðis
otar hver hirðmaður sínum
tota. Eða eins og kvæði vort
greinir frá:
en djöflarnir hrundust, unz
hani gól,
um horbein og mötunauts sæti.
Eins og meun vita er íslenza
ríkisstjórnin skóþurrka ís-
lenzkra áuðmanna og hags-
muna þeirra. En auðstétt ís-
lands er ekki nema lítill armur
á hinni alþjóðiegu auðvalds-
blóðsugu, en magí hennar hvíl-
ist í Vollstrít um þessar mund-
ir. Þannig verður ríkisstjórn
vor fyrst og síðast handarísk
leppstjórn á Islandi. Húsbóndi
hennar er bandaríska auðstétt-
in eins og húsbóndi Fróðarhirð-
ar hirmar fornu bjó í Víti. Þetta
atriði um Fróðárpaura gleymd-
ist ekki:
Hér hleypti hann grönum, hólp-
ina og sæll,
herra á Fróðá,' í Víti þfæll.
Ea það er þetta langþol lund-
arinnar við bölvunina og von-
ina í þjóðlífinu sem hver ær-
legur sósíalisti hefur þegar gert
upp sakirnar við. Við erum þess
einnig fullvissir að sá ham-
ingjuvagn þjóðarinnar sem nú
hafur verið ekið útaf í Illagili
borgaralegs þjóðskipulags á ís-
landi, hann nær ekki áfanga-
stað sínum eftir öðrum vegum
en þjóðbrautum sósíalismans.
Valdaskeið sósíalismans hefst
á skapastund vasnmarinnar í ís-
lenzku þjóðlífi. Og heyrið hver
tíðindi verða á þeirri stund.
Skyndilega, eins og bylting
brjótist út, ryður þessi boð-
skapur sér braut út úr Skugga-
björgum kvæðisins:
------ Svo Ijómaði dagur. Með
lúðurhljóm
var Lostið á hurðir og glugga.
Fróðá, hún skalf undir réittar-
ins :róm.
Ranglæti tímans var stefnt fyr-
fjTir dóm.
En það eru flem hlutir frétt-
rfxtuoh. A U.vSíðu. .