Þjóðviljinn - 26.10.1949, Síða 5

Mjðvilrud&gur 26. ofctcber 1649
■' n • iV l m. i M11 . r- . - -

HugleiBingqr um nýyeranéi sfjórnarfar I Bandarikiunum:
f. V ■■••.?-
M,;-. •■■■«!.

U
r jrj-
A ÞJOÐIN EÐA HRINGARNIR AÐ RAÐA?
Mnn við óvissnna
Hvað hræðast Bandaríkja-
r»enn ? Þvi er fljótsvarað. Þeir
óttast óvissuna. Eftir þvi sem
tækniþróun verður meiri og
noenn hverfa meir og meir frá
hinum frumstæðu atvinnugrein-
um er byggjast aðallega á jarð-
: rælrtinni, verður óvissan meiri
fyrir hvern einstakling, þar
' eem hann á allt sitt undir véla-
'fekstrinum. Vélin verður hús-
bóndi vinnuþiggjandans og eig-
andans enda líka. Stuai-t Chase
befur kallað amerisku nútiðar-
reenninguna „braskara menn-
ingu“. Það mætti eins kalla
bana . áhættumenningu. Þetta
má allvel sýna með .ndkkrum
dæmum, Bóndinn sáir akur.sinn
að. vorinu. Hann á fyrst og
fremst uppskeruna undir veð-
urfari sumarsins, i öðru lagi á
hann. verðmæti uppskerunnar
undjr því að uppskerubrestur
verði einbverstaðar. þvi ánnars
verður offramleiðsla og verðið
brapar. I þriðja lagi á hann af-
lromu sína undir þvi, að verk-
nmiðju varningurinn seljist, að
yerkalýðurinn hafi peninga til
að kaúpa lífsnauðsynjar sínar.
Mest af öllu á hann samt fram-
tíð sína undir þvi að braskar-
arnir í kauphöHinni spili sig
ekki á hausinn' svo hrun verði
k verðbréfa markaðinum, því
þá dettur botninn úr viðskipta
iífinu og kreppa gerisf eins og
árið 1929.
SaiKvmEiE- ©g ssm- -
eignðistefnan
Nú eygja, iðjuhöidar og pen-
inga púkar yesturheims nýja
hættu, nefnilega sivaxandi út-
breiðslu samvinnu- og sameign-
arstefnunnar, sem á máli alþjóð
ar hagfræðinnar gengur undir
einu sameiginlegu heiti „eoll-
ectivism“. Það er nú aðeins
stutt síðan að „collectivisminn"
fór að gera vart við sig i Ame-
ríku. Pram til þessa. hafði alit
framtak og öll stærri fyrir-
tæki verið einka eignir eins eða
annars stórgróða fyrirtækis,
hver einásta rafeind til ljóss
og hita, og hver . vatnsbollii
bæjunum hafði'verifi frá þeim
keyptur. Nú. er. svc kcmið, að
fjöldi horga eiga ejálfar sitt
vatnsyeitukerfi og crkuver.
Verzlunin var fyrr meir öll i
höndum annaðhvort sjálf-
stæðra. kaupmanna eða stórra
auðvaldsstéttin samt yfirvof-
andi kreppu og veit fullvel að
þjóðin getur aldrei verið örugg
fyrir henni nema með því móti
að skipulag komist á atvinnu'-
vegina og hagkerfíð. Um þetta
skipulag vill auðvaldið sjálft
Sjá og haga því eftir eigin
þörfum. Þetta er hin raunveru-
lega barátta. Þegar striðinu
lauk virtist heimurinn hneigj-
ast mjög' að kommúnismanum
eða að minnsta kosti ein-
hvers konar „collectivisma“,
en auðhringirnir (cartels), sem
nazistarnir þýzku höfðu einkum
komið á fót með öflugri að-
stoð slíkra auðfélaga sem
Dudeh Oil '(brezkt) Committé lé
Per (fransktj Standard Oil, og
Dupond, og eru tvö hin síð-
ustu amerísk, voru hvarvétna
fordæmdir. Nú varð það ráð
ameríska auðvaldsins að hefja
hið öflugasta scknar stríð á
hendur . hinum alþjóðlegá
IIMIWtWHMIMWnflt
ÞriSjja gvein ¥estni4slendingsms
Einavs K. Sveinssonar
<nniimmiHi:jHiiiiiiiiitaiimiiiHHi:Mwi«i«toit
HHwmiiiinaHHiminii:)iiiiimmoittmmmammiiiiiiOHiHHHmi»
A cmSvaldiS eða .
þjóðin að stjóina?
1 raun og veru er baráttan
ekki um það, hvort einhverju
skipulagi eigi að koma á fjár-
og framleiðslumálin, heldur um
það hver . eigi að stjórna því
skipulagi, auðvaldið eða þjóð-
in, Cartel-hringir eða einhvers-
konar jafnaðarmenn. Þegar
auðvaldsblöðin vestra tala um
frelsi er eiginlega talað um
frelsið í þeim skilningi, að auð-
mönnum gefist ótakmarkað
ráðrúm til að skipuleggja fjár-
mál þjóðarinnar með sinum
flokkssamtökum, að eigin vild
og fyrir eigin hagsmuni sína. í
stjórnartíð eldri Roosevelts
kom hann og nokkrir af áhrifa
mestu þingmönnmn auga á j
þessa hættu og voru þó hin
amerísku Antitrust lög samin
til að sporna á móti skaðíegum
samtökum auðhringjánna. Nokk
urt gagn hafa þessi lög gert til
að halda auðvaldinu í skef jum,
en auðjöfrarnir fundu brátt
ýmiskonar ráð til. að fara í
kringum þau, meðal annars
með þvi að sömu mennirnir
voru gerðir meðstjórnendur i
margskonar fyrirtækjum. Má
nú svo heita að... iögín - séu
gagnélaus crfiin. >i,r.}
verziunarféiaga. Nú er svo kom
ið, að smákaupmönnum er allt-
af meir og méir þogað útaf
starfssviðinu og verzlunin hefur
lent hjá stórkaupmönnum er
eigá fjölda fcúða úm land allt,
er með imnbyrðis samtökum
setja verðið á allan vaming, en
um sjálfstæða kaupmennsku er
naumast að tala, því þó svo sé
að orðið kcmizt, að þeir reki
eigin verzlanir verða. þeir að
hlýða boði og banni stórverzl-
unarfélaganna því engin þeirra
er samkeppnisfær. Að hinu
leytinu eru nú all voldug sam-
eignar verzlunarfélög að mynd-
ast, fyrir almennings samtök
vjða i bygðum Ameríku. Allt
-þetta mætir harðri og ákveð-
inni mótstöðu frá auðvaldi álf-
unnar. Sama er að segja um
verkalýðssamtökin. Þau eru
Þrándur i Götu fyrir alræði
auðvaldsins þótt þau hafi nú
reynzt hingað tíl vilja fremur
styrkja auðvaldið og auðvalds
fyrirkomulagið, og fari als
ekki fram á annað en fá sem
me;t upp úr því með auknu
kaupi. En þetta eru samt sem
áður ajþýðusamtök, sem gætu
hugsanlega beitt sér gegn al-
ræði auðvaldsins og ef. til veru-
legra átaka kæmi tekið verk-
, smiðjurnar í sínar hendur. Allt
þetta óttast ameríska auðvalds
stettin og veit áð livar sem
einhverskonar ,,eollectivism“
festir ræíur og nær að blómg-
ast getur það haft áhrif á fram
gang málanna heima fyrir.
„collectvisma og þó einkum
höfuðveldinu sem studdi hann,
nefnilega Sovétsambandinu.
Eins og í tíð Hitlers í Þýzka-
landi, féllu hagsmunir hersins
og auðvaldsins hér saman. Her
klíkan vildi efla áhrifavald sitt
með því að benda mönnum á þá
hernaðarlegu hættu, sem staf-
aði af Rússum. Þessári hættu
vildu þeir afstýra og töldu sig
eina færa um að afstýra en til
þess að svo mætti takast vildu
þeir fá næstum því alræðisvöld
í hendur. Auðvaldssinnar
studdu þá til valda og hugðust
margt á því græða:
Fyrst af öllu myndi atvinna-
hruni og kreppu verða aÍ3fýrt
ef vopnaframleiðslunni yrði
haldið áfram. 1 þessu nutu þeir
stuðnings verkalýðsleiðtoganna
og margra sem áttu atvinnuj arsamningar
innaulands y.hélzta tryggihgm
fyrir því að verkalýður gerði
ekþi uppreisn ef til alvarlegra
étaka-kæmi milli vinnuveitanda
ög verkþíggjanda.. Hefur her-
inn þráfaldlega verið notaður
auðvaldinu í hag í vinnudeil-
um.' ’'■•• -
l'-fjórða lagi myndi auðveld-
&ra að knýja- í gegnum þingið
ýms lög er heftu vald verka-
lýðssarotákahna í skjóli þess
að slíkra. laga þyrfti vjð á.
•hættutímum.
MairitállþjóðixiiAi
glata sjálisákvcwS-
* nnanétti síamn
Þétta. en ékki bein hræðslá
“við yfirvofándi innrás frá Rúss
um, já tll gruhdvallar fyrir ut-
anrikis stjórnmálastefnu Banda
ríkjanna. Hins vegar 'tók nú
marga... auðmæringa vestanhafs
áð dreyma mikla drauir.a um
aljarðar auðskipunarfyrirkomu
lag undir bahdarískri umsjá og
yfirstjórn. Spursmálslaust hef
ur allur alménningur hér vestra
:£agnað, Marshallhjálpirini af
þvi þeir trúðu þvi að tií henn-
ar væri fyrst og fremst stofnað
af hjálpfýsi við nauðstatt fólk.
Hins vegar liggja ómótmælan-
legar sannanir fyrir því, að
gerðar hafa verið nokkrar fil-
raunir, að nota hana til þess að
samræma framleiðslu- og verzl
unarhætti hinna þiggjandi
þjóða áð vilja Bandaríkjanna.
Örfá dæmi nægja: Svíar voru
aðvaraðir um að gera ekki
verzlunarsamninga við Rússa.
Svíar skeyttu þessari aðvörun
ekki og létu þau orð um falla
að þeir myndu engan spyrja
ráða um viðskipti sin við aðr-
ar þjóðir. Reynt var, og það
með talsverðum árangri, að
takmarka bifreiðaframleiðslu
Frakka, svo ekki kæmi til sam-
keppni milli hennar og bílafram
uggur ekki aHlitill, að Bretai*
verði tilneyddir, að draga mjög
úr alþýðutryggingum sínum a3
boðí stjórnarinnar í Washing-
ton, annað hvort með beinni
löggjöf eða með því áð Banda-
ríkin neyði þá til að Iækka
peningagengi sitt, sem myndi
hafa. i för með sér stórkost-
lega skerðingu á kjörum allra
styrkþega. Það er nú margra
manna mál, þeirra er af viti
og stillingu ræða málið, að þær
þjóðir er þiggja Marshallhjálp-
ina séu nú búnar að glata
sjalfsákvörðunarrétti sínum £
fjármálum, enda benti hinn
sænski þingmaður Branting,
sonur hins fyrrverandi forsæt-
isráðherra Svia samlöndum
sínum á að svo myndi fara.
Auðvitað hlaut svona að
fara. Viðskipti eru ekki rekin.
sem góðgerðastarfsemi, allra
sízt milli þjóðlandanna. Þegar
amerískur þíngmaður er kraf-
inn sagna, af kjósendum sinum,
fyrir meðhald eða mótþróa við
Marshallhjálpina verður hann.
að verja gerðir sínar frá því
sjónarmiði, að þær hafi verið
gagnlegar fyrir Bandaríkm en.
ekki England, Frakkland eða
Kína.
Utanrikissfefna
Banóaiíkfanna kenrar
anóvaMinu sjálfn
í koll * I
Nú virfiist svo sem margan'
Bandarikjamann sé farið að
gruna, að utanríkisstefna Tru-
mans-stjómarinnar sé ekki
sem heppilegust fyrir Banda-
ríkin og einkum þó það að hún
komi ekki að tilætluðum not-
um. Hún virðist hvergi heppn-
ast.
Reynt var að hefta framgang
kommúnismans í Asíu með þvi
fyrst og fremst að styrkja.
Sjang Kaisék og í öðru lagi
með því að búa nýlendu heri
, Evróouríkjanna. góðum vopnum.
leiðslu Bandankjanna Verzlun U góknar gegn nýlendubúunum
milli Italíu og I
sína undir því að vinna yrðil Sovétrikjanna féllu niður eftir
Vaimaistiið
amSsféftarifflmai
t:aív'toliu rhræðjst/oineœíská; .
ekki stöðvuð í vopnasmiðjun
um. Bændur töldu engu síður
framtíð sína undir því konna
að ekki drægi úr hergagnafram
leiðslunni, því þeir vissu vel
hvað þeirra beið ef vinnan
þryti þar og hér um bil tíu
millj. manna misstu atvinnuj
sína svo landbúnaðarafurHrn-
ar yrðu óseljanlegar.
I-öðru lagi voru auðmpnnirn-
ir því mjög fylgjandi, að Eanda
rikin eignuðust herstöðvar víða
um heim. Með því mæí.Li betur
tryögja sor aðgang að hráefna-
lindum ýmsra ’ landa, en i
Bandaríkjunum er hráefnaskort
urinn farinn að gera alvarlega
vart við sig, þar sem uppsprett
ur þeirra eru í fjölda mörgum
að Italir þáðu Marshallhjálp-
ina. I ræðu sem Thomas Dewey
frambjóðandi til forsetaem-.
bættis í Bandarikjunum og for-
ingi Samveldisflokksins hélt
í Austur-Indversku-eyjunum og
Indó-Kína. Hvorugt.bar tilætlað
an árangur. Kommúnistar eru
nú langt komnir með að lier-
taka allt ’ Kína. Bandaríkin
slepptu hendi sinni af Sjang
þegar honum fór áð ganga illa
nýiega í Madison Square Cárd- ogvarð það nú sizt- til að auka
en, í New York komst, hannj ^ Þ®irra í austurvegúog sama.
svo að orði: „Við höfum lagt
milcið fram til að efla friðinn
og við höfum rétt til að
hvernig því fé er varið.
ausum ekki fé í aðrar' þjóðir
til þess að bjarga jafnaðar-
stefnunni í einu landi eða
öðru.“ Þetta á bersýnilega við
Breta enda hefur þéim verið
bent a það fyrri, að Bretum
bæri ekki að verja svo miklu
fé til aJmennrar heilsu-, trygg-
ingar og annarrar alþýðuaðstoð.
gera þeir nú við dr. Rhee sem
| þeir fyrst studdu til valda í
j Kóreu. Þeir láta liann nú'einan
V1^a i að mestu. I nýlendum Frakka
og Hollendinga hafa kommún-
tilfellum þurrausnar. áx meðán þeir ,v^?ru ejjii sjálf-
í:iþrf^já'iaéi' vái’! öílugúr hér’ bjarga - í-fjármá.lum."'Ér nú
t
istaforingjarnir stjórnað mót-
spyrnunni að mestu og eru nú
á leið til sigurs að því er virð-
ist.
Hernaðarlega eru flestir gætn.
ari menn farnir að sjá, að
Bandaríkin hafa stórum veikt.
hernaðarlega aðstöðu sína með
því að dreifa sér svo útum all-
. . . . . : •' . “\\: >• ■
ar járðir. Jtlngum hdlvita mánni
' • ,f.T. ’’ -•'•-
Frammhald á 7. síðu.