Þjóðviljinn - 22.11.1949, Blaðsíða 5

ÞriðjudagUr 22. nóvember 194-9.
ÞJÖÐVILJINN
MYNDBREYTINGAR
Suður í löndum er b'tið dýr,
tðlutegund sem nefnist Kamel-
1 jón.Kamelljónið breytirstöðugt
«m litarhátt eftir umhverfi en
er þó ávalt eins í eðli sinu.
. > _ .... . .
Það er oft svo með flokka,
félög og einstakiinga, að þar er
nctuð ?vipuð aðferð í hinu
maxml&g& umhverfi og Kamel-
Ijónið notar í náttúrúnnár ríki.
Siík hamskipti heppnast oft vel.
Eitt af þeim félagsfyrirbrigðum,
sem hér á iandi notar siíkar að-
farir er íhaldsflokkurinn, sem
hcfnir sig Sjálfstfeðisfiokk.
I byrjun tuttugustu aidar
þegar sjálfstæðisbaráttan stóð
sem hæst, skipulögðu íhalds-
samir kaupmenn og embættis-
menn flokk sem nefndist Heima
stjcrnarflokkur og náði fylgi
smáborgaranna og nokkurs
hluta bændastéttarinnar. Kjami
flokksins vcru dansksinnaðir
kaupmenn og embættismenn,
sem álitu hag sínum bezt borg-
ið undir danskri stjórn og
danskri vemd. Nokkur hluti
Heimastjóraarf.okksins reyndi
þá þegar að leika hiutverk
l'rjálslyndra ihaidsmanna með
talsverðum árangri. Þeir menn
á íslandi sem ekki kærðu sig
um dönsku verndina mynduðu
Sjálfstæðisflokkinn gamla sem
í Vcru bæði heiðarlegir ihalds-
menn og sannir framfaramenn
og lýðræðissinnar. Eir.i: og kunn
ugt er varð Heimastjórnarflokk
urinn, i algerum minnihluta er
fram liðu stundir og stefna
flokksins leið algerð skipbrot
1918 þegar Island varð sjáif-
stætt ríki í konungssambandi
við Danmörku. Upp frá því fóru
hinir görnlu fiokkar landsins að
liðast í sundur. Nýir stétta-
fiokkar komu til sögunnar,
Framsóknarflokkurinn, sem
upprunalega var lýðræðissinn-
aður og framsækinn smábænda-
flokkur og Alþýðuflokkurimr
sem upprunalega var róttækur
verkalýðsflokkur. Gamli Sjálf-
stæðisfiokkurinn Jiðaðist í sund-
ur, hinir róttækari kjósendur
hans fylktu :rér urn nýju flokk-
ana en íhaldssömustu öfl fiokks-
ins leituðu samstarfs við Heima
stjórnarflokkinn. Upp úr þessu
var myndaður flokkur sem kall-
aði sig Borgaraflokk og síðar
íhaldsflokk. L-eiðtogi þes:a
flokks var hihn gamli heima-
stjómargarpur, hinn virðulegi
konungkjörni dansksinnaði em-
bættismaður, Jón Magnússon,
eem á ámnum 1917—;1926 var
þrisvar sinnum forsætisráð-
herra. Heimastjórnarfiokkurinn
og sparnaðarbandalagið sáluga,
sem öilum er nú gJeymt, voru
uppistaða þessa fJokks, sem
kallaði sig nú ihaldsflokks, eft-
ir 1924.
Þessi flokkur var nákvæm-
lega eins og íhaldsflckkar allra
landa. Hann var á móti verka-
lýðshreyfingunni og verkaiýðs-
félögunum, móti samvinnu-
etefnu, móti öllum félagslegum
umbótum, meira að segja and-
vígur nauðsyniegum verklegum
framkvæmdum á stundum, en
afneitaði ekki lýðræði eða al-
mennum frumstæðum mannrétt
indum. Tákn þessa flokks var
Jón heitinn Magnússon. Hann
var að ýmsu Jeýti þó mildari
maður og dró engar dulur á að
hann væri íbaidsmaður af Jífi
óg sái, en hann hafði á sér tölu-
vert menningarsnið og gætti
maður og víðsýnni en margir af
fylgismönnum hans, og svo heið
arlegur að hann dró engar duiur
á að hann væri íhaidsmaður af
iifi og sál, en hann hafði á sér
töluvert menningarsnið og gætti
hófs. Minning hans lifir leyst
frá vömm. , •
Eftir dauða Jóns Magnússon-
ar varð gróðamaðurinn og stór-
kaupmaðurinn Jón Þorláksson
leiðtogi íhaldsfiokksins. Hann
var forsætisráðherra 1926—
1927 og mörgum. árum seinna
var hann borgarstjóri Reykja-
víkur. Hann var um margt
mun þröngsýnni cg harðvítugri
íhaldsmaður en Jón Magnússon
og mikiu meira mótaður af sjón
armiði peningamannanna, sem
á stríðíárunum frá 1914—1918
höfðu komizt í ailgóðar álnir.
Danaástina hafði hann hinsveg-
ar gefið upp á bátinn.
Á striðsárunum 1914—’18
höfðu smáskipaeigendur og búð-
arhokrarar Reykjavíkur komizt
að raun um það, að það gat
borgað sig skrambi vei að hafa
viðskipti við Englendinga. Þess
vegna fór Danaástin stöðugt að
fjara út meir og meir. Þó var
Morgunblaðið, aðalbiað íhalds-
flokksins, lengi vel svo dansk-
sinnað að það var kallað danski
Moggi.
Það var ekki fyrr en kringum
1930 að það skipti svo um tón
að menn fóru að kalla það
euslta Mogga.
Annars voru innanlandsmál-
in mörgum góðum skipaeigend-
um, verzlunareigendum,, húsa-
Jeiguokrurum og lóðaeigendum
þungt áhyggjuefni um þetta
Jeyti vegna. þess hve bolsarnir
heimtuðu hátt kaup, en það var
nafnið á verkalýðeleiðtoguni í
þá daga.
Ihaldsfiokkurinn hafði raun-
verulega verið skipulagður sem
brimgarður á móti verkalýðsfé-
lögunum og fór í þá daga ekki í
felur með fjandskap sinn á
vinnandi stéttum þjóðfélagsins
og barðist meira að segja með
feikna hatri á móti nauðsyn-
legri félagsmálalöggjöf, t. d.
vökulögunum.
En flokkurinn hafði iitla
gæfu af þröngsýni sinni. Jón
Þorláksson þótti seinheppinn
foringi, og það ráð var tekið að
láta hann hverfa ofurlítið í
skuggann fyrir öðrum mönnum
honum víðsýnni. Einkum bar á
þessu eftir 1929 þegar síðustu
leifar gamla Sjálfstæðisflokks-
ins með hinn vinsæla þjóðfrels-
ismann Sigurð Eggerz í broddi
fylkingar höfðu gengið inn í I-
haldsflokkinn. Þá tók flokkur-
inn upp nafnið Sjálfstæðisflokk-
ur. Otgerðarmennirnir, sem
höfðu fyrrt og fremst skipti við
England, sáu að Danahollustan
tiiheyrði fortiðinni. Það var þá
Sem Moggi hætti að vera danski
Moggi og fuiltrúar útgerðar-
mannanna, einkum Thorsættar-
innar, sem margir kannast við,
þóttust vera orðnfr Jíberalir.
Jón Þoriáksson undi þessu
stórilla að taJið er, og þegar öld
ur nazismans bárust hingað til
iands frá Þýzkalandi, gerðist
Jón Þorláksson nokkurs konar
vemdari nazistanna í íslenzka
íhaldsflokknum. Er þetta hlut-
ur, sem ekki tjáir að mæla móti.
Meira að segja við bæjarstjórn-
arkosningar í Reykjavík hafði
Sjálfstæðisfiokkurinn svokall-
að kosningabandalag við ís-
lenzku nazistana. Var Jón Þor-
láteson einn af höfuðmönnun-
um i þeirri samvinnu. Eftir kosn
ingarnar þakkaði Jón Þorláks-
son nazistunum fyrir góða sam-
vinnu og nazistarnir Jóni. Tjáir
ekki að mæla móti þessu, því
fjöldi manns í Reykjavík man
þetta ennþá. Jón heitinn Þor-
iáksson kaliaði þá íslenzku naz-
istana, flokksbræður qvisling-
anna norsku, unga menn með
hreinar hugranir.
Þá var Morgunblaðið svo
þýzksinnað að sumir kölluðu
það þýzka Mogga. Á þessu öliu
varð nokkur breytingeftirdauða
Jóns Þorlákssonar. Ólafur
Thors, sem nú tók við forystu í
flokknum, sá töiuvert vel hvern
ig taflið í heimspólitikinni
mundi fara. Hann kærði sig lít-
ið um nazistana og fór að reyna
að leita samstarfs við Fram-
sóknarflokkinn og Alþýðuflokk-
inn. Svo kom stríðiö og hernám-
ið. Millistríðstíminn hafði verið
hálfgert mæðutimabil. Slitrótt
en markviss framsókn alþýðu
til sjávar og sveita hafði gert
burgeisastéttinni erfitt fyrir
innanlands. Heimskreppan hafði
gert markaðina ótrygga viða um
héim. Margir sem höfðu verið
máttarstólpar þjóðfélageins
fyrst eftir 1918 voru annað
hvort komnir á hausinn eða
orðnir að lágkúruJegum smá-
bröskurum, sem tórðu fyrir náð
bankavaldsins. Meira að segja
Thorsættin lifði á náð banka-
valdsins. Kveldúifur var nefni-
lega á hausnum, og sumir vildu
meira að segja láta gera hann
upp. Mannleg tregða hafði að
vísu gert það að verkum að í-
haJdsflokkurinn var enn stærsti
flokkur landsins, en þó hafði
hann alitaf verið í minni hluta
og oítast í stjórnarandstöðu
síðan 1927. Svo kom stríðið.
Ölafur Thors var þá nýlega orð-
inn undirráðherra Hermanns
Jónassonar, þávérandi forsætis-
ráðherra í þjóðstjórn þeirri
:em mynduð var rétt áður en
striðið skall á, og undi Ölafur
stórilla sínum hlut. En stríðið
breytti öllu. Með hernáminu
flóðu peningarnir inn i landið,
fyrirtækin þutu upp eins og
gorkúlur og nýríkir braskarar
veltu sér í peningum. Hin kot-
ungslega borgarastétt vorrar
köldu eyju varð í fyrsta sinn að
virkilegri auðmannastétt, sam-
bandið við Ameríku varð mjög
náið. Nú varð Morgunblaðið
ameríslti Moggi. Sambandið við
Danmöriru varð að engú og Is-
land varð Jýðveldi. íhajdsflokk-
urinn tók enn myndbreytingu,
aðdáunin á öskuröpum Hitlers
var úr sögunni, og skyndilega
varð SjáJfstæðisflokkurinn H-
beral og léði lið málum sem hann.
áður hafði barizt á móti. Mogg-
inn hætti rneira að segja um
skeið að tala illa um Rússa og
kveina sér undan illsku íslenzku
bolsanna. Það var engu líkara.
en Ólafur Thors og félagar
hans hefðu breytt um sálarlíf.
I bili varð Sjálfstæðisfiokkur-
inn forystuflokkur landsins. Ól-
Framhald «. 7. síðu
Sumarferðalag tí! Noregs
Þetta er ekki ferðasaga, því
eg hef aldrei til Noregs kom-
ið — því miður. En mig lang-
ar til að hefja máls á málefni,
sem alloft hefur komið í huga
mér. Það er mjög að færast í
vöxt, að skipulagðar séu hóp-
ferðir á sumrin, til gagns og
skemmtunar þeim, er eiga þess
kost að létta sér upp. Er það
einkum Ferðafélagið og Ferða-
skrifstofa ríkisins, er staðið
hafa að þeim ferðum. Þær hafa
fært mörgum yndi og hressingu
eins og slíkar ferðir gera jafn-
an, og þær hafa opnað augu
margra fyrir fegurð og tign
Islands.
En þó að það sé að sjálf-
sögðu mest um vert fyrir okk-
ur að kynnast okkar eigin
landi, er óneitanlega mjög gam-
an og fróðlegt að sjá fleiri
lönd. Nú vill svo vel til, að eitt
af (allra fegurstu löndum
jarðarinnar er nágrannaland
okkar, og þar býr einmitt sú
þjóð, sem að öllum öðrum þjóð-
um ólöstuðum er áreiðanlega
skemmtilegast fvrir okkur að
heimsækja.. Og þetta land er
Noregur
Fyrir sérhvern sæmilega upp
lýstan íslending er það ævin-
jtýri líkast að korna á sögu-
Istaði hér heima, og sama máli
Igegnir um sögustaði þá í Nor-
, egi, sem merkastir eru í ís-
lenzkum bókmenntum.
Þá er og alþekkt Irin frábæra
gestrisni Norðmanna og vin-
áttuþel þeirra í garð okkar Is-
lendinga. Nú er mikið rætt og
ritað um norræna samvinnu.
En ég held, að fátt yrði til að
auka meir bróðurhug þjóðanna
en að aiþýða landanna hefði
tækifæri til slíkra heimsókna.
Mér hefur dottið í hug að
reynandi væri að gera tilraun
á næsta sumri í þessa átt. Væri
þá heppiiegast, að Ferðaskrif-
stofa • ríkisins stæði fyrir fram-
kvæmdum. Yrði fengið gott
skip til fararinnar (Esja eða.
Hekla) og safnað áskriftum að
fari með góðum fyrirvara.
Ferðafólkið gæti gist í skipinu
að mestu eða öllu leyti, og
yrði því lítil eyðsla á erlendum
gjaldéyri. Þegar til Noregs
kæmi, þyrfti að fá góðan hafn-
sögumann (eða fleiri eftir at-
vikum), þvi að siglt yrði innan
skerja og inn á firði, en sú
sigling er að mestu eins og inni
í höfn og einhver hin fegursta
í öllum heimi. Að sjálfsögðu
þyrfti alstaðar að fá norska.
leiðsögumenn.
;Eg geri ráð fyrir, að einkum
yrði Iieimsóttar Vestanfjalls-
byggðirnar og siglt inn í firð-
ina í Harðangri, Sogni, Firða-
fylki og á Mæri. En til mála
gæti komið að fara víðar, jafn-
vel til Norður-Noregs.
Sérstaka áherzlu vil ég
Framlia’d á 7. siSu.
. I
T jarnarbió:
| F---
| Eg bjóst satt að segja við
jvitleysu, þegar ég fór inn. En
,ég var eins og karlinn í tungl-
inu þegar ég kom út.
I Auglýsingabisnessinn er mik-
ill atvinnuvegur í U. S. A. Ekk-
ert gefur manni sannari mynd
jaf þeirri starfsemi, en þessi
skemmtilega mynd.
I Þessa mynd ætti að sýna á
Reykjavíkursýningunni. Húh
j myndi dýpka skilning fólksins á
því sem þar fer fram.
Gnstator.