Þjóðviljinn - 04.01.1950, Síða 3

Miðvikudagur 4. janúar 1950.
ÞJÓÐVILJINN
HróSmar SigurSsson:
Nýjustu tónverk Hallgríms Helgason
ar og

Eitt af beztu núlifandi skáld-
um okkar hefur í einu ljóði
sínu lýst þeim hugblæ, sem
greip hann, þegar hann á styrj-
aldarárunum vildi hverfa heim
í huganum með því að hlusta
á íslenzka útvarpið. Og þegar
kveðjan sem hann fékk þaðan
var aðallega Straussvalsar, fór-
ust honum orð á þessa leið:
Heldur er sætur hljómur sá
handan af nyrztu ströndum,
þar sem þó rymur Rán í þrá
rammaukin ljóð á söndum
meðan kaldrifjuð Kötlugjá
kastar til himins bröndum.
Sú tónlist, sem hann heyrði
íslenzka útvarpið flytja, túlkaði
ekki það Island sem hann
þekkti og unni. Aðrar kveðjur
voru honum mætari frá þeirri
þjóð, sem er fædd við eld og
ísa.
Við getum notið í hófi Strauss
valsa, Fostersöngva og annarr-
ar léttrar, fagurrar tónlistar,
sem íslenzka útvarpið flytur
okkiu" í tíma og ótíma. En ef
íslenzka þjóðin á einhvern
tíma að finna sjálfa sig í þess
um efnum, mun slík tónlist
ekki fullnægja henni. Islenzk
tónlist verður að eignast eitt-
hvað af anda Eddukvæða og
Njálu, ef hún á að vera sjálfri
sér samkvæm. Þetta hefur Hall
grímur Helgason gert sér ljóst.
Sumar eftir sumar hefur hann
lagt land undir fót og ferðast
um margar afskekktustu byggð
ir landsins til að hlusta eftir
þeim tónum liðinna kynslóða,
sem enn blunda í brjóstum þjóð
arinnar, og með því hefur hon-
um tekizt að bjarga frá ryki
aldanna mörgum dýrustu perl-
unum meðal íslenzkra þjóðlaga.
Á þessum ferðum sínum lét
hann ekkert tækifæri ónotað til
að fræða þjóðina um íslenzka
tónlist bæði með fyrirlestrum
og hljómleikum, sem hann
flutti við fátækleg ytri skilyrði
fyrir áheyrendur, sem ef til
vill aldrei áður höfðu séð hand
leikna fiðlu. Á slíkum stundum
opnaði hann mörgum, þakklát-
um áheyrendum nýjan og betri
heim. Þetta fómfúsa og óeigin-
gjarna starf Hallgríms, sem
aldrei verður metið að verðleik
um, opnaði augu fjölda fólks
fyrir^gildi þjóðlegrar tórilistár,
enda hefur hann Öðrum fremur
skilið þá staðreynd, að öll list
er dauðadæmd, ef hún verður
aðeins eign örfárra útvaldra,
en ekki fólksins. Þetta sjónar-
mið ræddi hann bæði í útvarps-
erindum sínum og í hinum
mörgu, snjöllu greinum, sem
hann skrifaði um tónlist í
tímarit íslenzkra tónlistar-
manna, Tónlistina, en það tíma
rit hvíldi algerlega á honum
meðan það kom út, enda hvarf
það gjörsamlega af sjónarsvið-
inu, þegar hans naut ekki leng
ur við. i
Síðastliðin tvö ár hefur verið
fremur hljótt um nafn Hall-
gríms. En hann hefur samt
ekki setið auðum liöndum.
, Hann hefur dvalið suður í Ziir-
lick og haldið þar áfram tónlist
arnámi því, sem hann varð að
hætta við á styrjaldarárunum.
Og á síðastliðnu vori lauk hann
þar háskólaprófi í kontra-
punkti og öðrum tónlistarfræð-
um. Nokkru síðar lauk hann
diplómprófi sem kennari í fiðlu
leik eftir helmingi styttri undir
búningstíma en venjulegt er. I áþján, en hafði þó alltaf mátt
vetur heldur hann áfram námi til að rísa aftur á fætur síung
þeim hvílir tign íslenzkrar nátt
úru. Hver getur til dæmis hlust
að á mótettuna ,,Svo elskaði
guð auman heim“, án þess að
skynja lífsvonina, sem aldrei
yfirgaf þjóðina og átti sinn
þátt í að fleyta henni gegnum
dimmustu aldimar, þegar hún
kveinaði undan hallæri, drep-
sóttum, eldgosum og erlendri
við sama skóla og leggur nú
stund á kór og hljómsveitar-
stjórn. Þá hefur hann einnig
kynnt íslenzka tónlist og flutt
erindi um land og þjóð. Jafn-
hliða sínu umfangsmikla námi
hefur hann samið fjölda nýrra
tónverka. Nokkur þessara
verka hafa nú verið prentuð og
langar mig að geta þeirra dá-
lítið nánar.
Sónata fyrir píanó nr. 2 er
stórt verk, fullar 20 síður. Að-
alstef verksins er íslenzka þjóð
lagið „Gimbillinn mælti og grét
við stekkinn.“ Verk þetta hefur
höfundur spilað í útvarpið einu
sinni í fyrra vetur.
íslenzknr dans fyrir píanó er
allstórt verk. Stefið í verkinu
er íslenzka kvæðalagið „Sumri
hallar, hausta fer.“
Smalastúlkan er einsöngslag
með píanóundirleik við kvæði
eftir Matthías Jochumsson.
Nú afhjúpast ljósin er einn-
ig einssöngslag með pianóundir
leik. Textinn er eftir Jón Helga
son.
Siglir dýra súðin mín er kór-
verk fyrir blandaðan kór við
kvæði eftir Einar Benediktsson.
Gróa laukur og lilja er mót-
etta fyrir blandaðan kór. Text-
inn er eitt erindi úr kvæði, sem
Guðmundur Friðjónsson orti
um föður sinn.
Svo elskaði guð auman heim
er mótetta fyrir blandaðan kór
við samnefnt þjóðlag, sem fyrst
birtist í sálmabók Guðbrands
Hólabiskups. Textinn er úr
sömu bók og er hann eftir Ólaf
Jónsson, prest á Söndum í Dýra
firði.
Móðir mín er kórlag fyrir
blandaðan kór við fyrsta erind-
ið úr samnefndu kvæði eftir
Einar Benediktsson. Lag þetta
kom út fyrir um það bil hálfu
öðrú ári, en vegria þéss að hér
er um að ræða.eitt af fegurstu
verkum tónskáldsins, get ég
ekki stillt mig um að geta þess
hér með.
Hallgrimur Helgason hefur
alltaf verið sérstæður meðal
íslenzkra tónskálda. Verk hans
eru ekki neinar dægurflugur,
sem við lærum fyrirhafnarlaust
í dag og gleymum jafn fyrir-
hafnarlaust á morgun. Þau eru
þrungin dramatískum krafti og
hrífa hug okkar því meir, sem
við kynnumst þeim nánar, unz
þau eru orðin óaðskiljanlegur
hluti af okkur sjálfum. I þessu
eiga þau sammerkt við það
bezta í bókmenntum okkar.
Líf og sága íslenzku þjóðarinn
ar óma í tónum þeirra og yfir
íhaldsins
og ódrepándi. Islenzkur vorblær
með fossánlð og birkiangan
andar til okkar frá laginu
„Smalastúlkan.“ Og í laginu
„Móðir mín“ finnum við fögn-
uð þess manns, sem „nú er kom-
inn af hafi“ reiðubúinn til að
vinna þjóð sinni og fósturjörð
það gott, sem hann megnar.
Eg get ekki látið hjá líða
í þessu sambandi að minnast
á það ófremdarástand, sem
mér finnst ríkja í tónlistarmál-
um íslendinga. Við höfum hér
ríkisútvarp með útvarpskór og
útvarpshljómsveit, sem hvort-
tveggja mun kosta allmikið fé
á okkar mælikvarða. En í öllu
því tónaflóði, sem útvarpið
hellir yfir okkur fróma hlust-
endur, er 15 mínútum — segi
og skrifa 15 mínútum — á
viku hverri varið til flutnings
á íslenzkri tónlist. Nú kynni
einhver að halda að íslenzk
tónlist Væri ekki meiri að
vöxtum en svo, að henni væru
gerð sæmileg skil á þessum til
ætlaða tíma. En þvi fer fjarri.
Á norrænu tónlistarmóti, sem
haldið var í Osló í fyrra sumar
voru flutt verk eftir 7 íslenzk
tónskáld, og þó voru það ekki
öll tónskáld á íslandi. Islenzk
tónskáld eiga í fórum sínum
fjölda verka, sem aldrei hafa
litið dagsins ljós. Og meðan
tónskáldin lepja dauðann úr
skel, og vei'k þeirra fúna í
skrifborðsskúffunum, höfum
við útvarpshljómsveit og
útvarpskór sem rembast
við að flytja erlend
tónvei'k, sem flest er
hægt að fá á plötum flutt af
miklu fullkomnari kórurii og
hljómsveitum en við höfum á
að skipa. Ekki er annað hægt
að segjg, en að furðu lítil þjóð-
rækni stjórni þessum málum,
þegar eitt glæsilegasta kórverk
sem samið hefur verið af ís-
lendingi, „Móðir mín“, hefur
nú fengizt á bókamarkaði í
hálft annað ár án þess, að á
stæða þætti til að okkar ís-
lenzki útvarpskór tæki það til
meðferðar. Fyrirlitning for-
ráðamanna ríkisútvarpsins á
íslenzkri tónlist virðist vera
svo takmarkalaus, að íslenzk
tunga á ekki orð til að lýsa
því. Og þegar íslenzk tónskáld
bindast samtökum til þess að
fá sanngjarna borgun fyrir
list sína, keppast íslenzk blöð
ásamt íslenzkum gamanleikur
★ Alþýðuflokkurinn hefur nú
birf framboðslista sinre við
bæjarstjórnarkosningarnar og
eru á honum alger dauðamerki.
Jón Axel trónar enn í efsta
sæti, þrátt fyrir harða and-
stöðu innan flokksins, og á
það sér athyglisverða skýringu,
sem síðar mun vikið að. í
öðru sæti, þar sem Jón heitinn
Blöndal var vic síðustu kosn-
ingar, er nú Magnús Ástmars-
son, og gefur sá mannamunur
góða mynd? af þróun flokksins.
I þriðja sæti, þar sem áður var
Jóhanna Egilsdóttir, er nú
Benedikt Gröndal, einn h'und-
tryggasti bandaríkjadindillinn
á íslandi, en Jóhönnu hefur
verið ýtt niður í fjórða sæti.
Þar var áður Helgi Sæmunds-
son, en sá eilífi vonbiðilL þjós-
endanna fær nú að lafa í 10.
sæti. Að öðru leyti mun það
vekja athygli að Soffía Ing-
varsdóttir er ekki á listanum.
■Alþýðuflokkskonur höfðu kraf-
ist þess að hún yrði í öðru
sæti, en þegar það fékkst ekki
dró Soffía sig í hlé í reiði.
Muriu Alþýðuflokkskonur ekki
hafa mikinn hug á að leggja
sig í framkróka í kosningabar-
áttunni.
Svo sem kunnugt er buðu
sósíalistar Alþýðuflokknum
samvinnu í kosningabaráttunni.
Alþýíuflokksbroddarnir höfðu
ekki fyrir því að Ieggja tU-
um við að gera þá viðleitni
hlægilega. Á slíku menningar-
stigi stöndum við á því herr-
ans ári 1949. Þetta þarf að
breytast. íslenzk tónskáld
verða að krefjast þess skil-
yrðislaust, að íslenzk tónlist
skipi öndvegissess í ríkisút-
varpinu og bæði útvarpshljóm-
sveit og útvarpskór verði tek-
in í þjónustu hennar. Sama
má segja um Þjóðleikhúsið,
sem nú á að fara að opna og
symfóníuhljómsveitina, sem nú
er í uppsiglingu. Allár þessar
stofnanir verða að vinna sam-
an að eflingu íslenkrar tón-
listar, ef þær vilja ekki bregð-
ast því hlutverki að teljast ís
lenzkar menningarstofnanir.
Og mikill " skaði væri það ís-
lenzku þjóðinni, ef hún fengi
ekki að xxjótá starfskrafta og
hæfileika Halígríms Helgason-
ar eftir að hann hefur náð
meira valdi á töframáli tón-
anna en ef til vill nokkrum Is-
lendingi hefur auðnazt. Von-
andi ber þjóðin gæfu til þess
að skapa honum viðunandi
starfsskilyrði. Það hefur því
miður oft verið ógæfa íslenzku
þjóðarinnar, að liún hefur ekki
kunnað að meta sína beztu
menn fyrr en um seinan. Slíkt
má ekki henda hana á miðxá
20. öldinni.
Hveragei'ði, 30. 12. 1949. ■
Hróðmar Sigurðsson
3
boðið undir dóm óbreyttra
flokksmanna og svöruðu því
ekki einu sinni. Hins vegar
lýsti Stefán Jóhann yfir því
á fundi í flokksfélaginu a S
Alþýðuflokkurinn myndi enga
samvinnu hafa við sósíalista,
hvorki í kosningunum né í
bæjarstjórn eftir kosningar.
Það gaf þá auga leið við
hverja sá flokkur ætlaði að
hafa samvinriu.
Sú samvinna hefur þegar
■verið bundin fastmælum. Ihald
ið veit að það er búið a* tapa
meirihlutanum í bæjarstjórn,
það er í meira en 2000 at-
kvæða minnihluta meðal kjós-
endanna, og úrslit Alþingis-
kosninganna sýndu að sósíal-
istar hafa unnið þann mun
sem meirihlutinn veltur á. Þess
vegna hefur þegar verið samið
\ið aðstoðaríhaldið, og samn-
ingurinn er á þá leið að Jón
Axel heitir auðmjúkri þjónkun
gegn því að verða fastráðinn
framkvæmdastjóri bæjarútgerð
arinnar. Var gengið frá hinni
formlegu hlið þessa máls á
bæjarstjórnarfundi sem kallað-
ur var saman í skyndi rnilli
jóla og nýárs. Þetta er síðan
ástæðan til þess að Jón Axel
trónar enn i efsta sæti listans,
það er samkvæmt fyrirskipun
frá íhaldinu, því samningurinn
er einmitt bundinn við persónu
Jóns Axels og starf hans!
Alþýðublaðið rif jaði það upp
fyrir skömmu að það hefði
komið út í 30 ár. Það hefðu
einhverntínxa þótt lýgisögur
öðrum meiri að Alþýðuflokkur
inn og Alþýðublaðið yrðu ein-
ustu haldreipi íhaldsins þegar
meirihlutinn brysti. Þó er sú
ömurlega þróun nú orðin stað-
reynd.
Stjórnarkosning í Sjómanna
félagi Keykjavíkur stendur nú
yfir daglega í skrifstofu félags
ins í Alþýðuhúsinu við Hverfis
götu.
Mennirnir sem sjómennirnir
stilla til stjórnarkjörs eru I
neðstu sætum listans til hvers
starfs. Kjörseðillinn lítur því
þannig út þegar fulltrúar sjó-
manna hafa verið rétt kjörnir:
Formaður:
1, Sigurjón A. Ólafsson.
2. Erlendur Ólafsson.
X 3. Guðmundur Pétursson.
Varaformaður:
1. Ólafur Friðriksson.
2. Sigurgeir Halldórsson.
X 3. Hilmar Jónsson.
Kitari:
1. Garðar Jónsson.
2. Gunnar Jóhannsson.
X 3. Einar Guðmundsson.
Féhirðir:
1. Sæmundur ólafsson.
2. Jón Gíslason.
X3. Jón Halldórsson.
Varaféhirðir:
1. Valdimar Gíslason.
2. Sigurður Ishólm.
X3L Hregrviður Daníelsson,