Þjóðviljinn - 12.11.1950, Page 3

Sunnudagur 12. nóv. 1950.
Þ J Ö Ð VI L J I N N
Opið bréf til Steins Steinarr
Þeir voru að spjalla við þig
á dögunum, ritstjórar Lífs og
listai', og það er í tilefni af því
að ég sting niður penna nú. Nú
heldur þú náttúrlega ég ætli að
uppbyrja á þig skammir fyrir
atómkveðskap, svo að það er
víst bezt ég láti þess getið
strax, að ég er ekki á móti slik
um ikveðskap — og að ég hef
löngum dáð þig sem skáld, eða
allt frá því að rauður loginn
brann á kreppuárunum. Síðan
þá hefur mat mitt á ljóðum að
vísu breytzt, en þú hefur jafn-
framt í ljóðagerð þinni vaxið
að þroska og snilld — að vissu
marki þó. Og þó — þú ert
kannske alltaf að þroskast, og
atómyrkingar þínar á síðustu
árum hámark þitt hingað til
— nema þú sért i þann \eginn
að stranda utan í einhverskon-
ar bárðarbungu annarlegs skáld
skapar; ég veit það ekki — —•
En hvað sem því líður: þú ert
kannske mesta ljóðaskáld ís-
lendinga þessa áratugina — ég
býst við þvi, og engan þekki
ég heimssnilling („kristni Inmd
urinn“ Elíot meðreiknaður og
aðrir útlenzkir, sem þið minnist
á) að ekki mætti hann vera
hreykinn af að hafa kveðið
þessa perlu þína imi vorið:
Tveir guibrúnir fuglar
flugu jsfir bláhvíta auðnina.
Tvö örlítil titrandi blóm
teygðu rauðgul höfuð sin
upp úr svartri moldinni.
Tvö fölleit, fátækleg böm
leiddiut út hrjóstruga
strör.dina
og hvísluðu í feiminni undrun
út í fiöktandi ljósið:
Vor, vor!
★
Það er ástæðulaust að eyða
pappír í að færa sönnur á
snilld þína — fegurð ljóða
þinna, mannúðina og tregann,
meistaralega tjáningu fallvalt-
leikans — jafnvei sárbiturri en
Ómars, bragvísi þína, fágaðan
smekk og alhliða kunnustu í
faginu. En þeim mun sárara er
að sjá. þig í blaðaviðtali tjá þig
sem verandi enn á kynþroska-
skeiði í viðhorfum þínum til
listarinnar og fólksíns, maður
þinna. afreka, — og kominn á-
þennan aldur. Já, ég sagði
fólksins, af því að mér finnst
þú eiga. skyldum að gegna við
fólkið, þótt þú þykist varla vita,
að það sé til.
„Hið hefðbundna ljóðform er
nú loksins dautt“, segir þú. Ójá,
shkt getur maður staðliæft
16—17 ára, þegar allir feru fífl
nema Maður Sjálfur og allt
er húmbúklc nema það sem Mað
ur slær Sjálfur föstu.
Meinarðu, að dróttkveðinn
háttur sé dauður, prómeþevs
eða ferskeytla — eða áttu við,
að allt sem þeir sögðu, Jónas,
Matthías, Stephan G. og Einar
sé dautt og ómerkt en hitt sé
bara nokkurs virði, sem þeir
segja, Hannes Sigfússon og
Elias Mar? — Eða hljóðstafur?
Eða stuðlar og hrynjandi (sem
reyndar eru nú ekki slorlegt
hjá þér, jafnvel í atómljóðum,
af þvi að þú getur ekki losað
þig við né afneitað í verki hefð-
bundnu formi) ? Hvað er dautt?
Hefurðu lesið snilldarkvæði
eftir Hjört bróður þinn, „Vöggu
vísu“, sem birtist í „Reykja-
lundi“ nm það leyti sem þú
sagðir hefðbundið ljóðform
loksins dautt? Það eru, að ég
hygg nokkur ár síðan þú hefur
gert eins gott kvæði. Þetta
kvæði lýtur hefðbundnu formi
HONVETNSK FRÆ8I
Meðal bóka sem Norðri hef-
ur nýlega sent frá sér, á haust
markaðinn, eru tvær ritaðar af
Húnvetningum um húnvetnsk
fræði. Önnur þeiiTa, og sú fyrri,
heitir Skammdegisgestir, og er
á síðustu öld. Það má segja að
tuttugasta öldin sé að lcort-
leggja mannlifið á þeirri
nítjándu. Skammdegisgestir eru
nokkrir drættir á því korti.
Kannski er leyfilegt að líta
eftir Magnús F. Jónsson, burt- þetta liðna mannlíf þess eigin,
þúsund ára
dautt?
jg hvað er
Nei, Steinn, það er kannske
merkilegt á sína vísu að láta
mjmda sig með alskegg eins og
jesúleikari í Oberammergau, og
láta hafa eftir sér allskonar
hótfyndni og vitleysu — vera
dálítið excntriskur, það getur
meira að segja „klætt“ ýmsa
litla karla sæmilega, en æ og ó,
þú ættir að Vera upp úr því vax
inn. Þú hefur marg sýnt og
sannað, að þú kannt að yrkja.
flestmn betur og þú getur þvi
leyft þér jTnis súrrealistisk hlið-
arhopp, allt í la.gi með það —
en umfram allt: reyndu ekki að
telja okkur trú um, að Hannes
& CO séu að leysa Jónas og
Stephan, — já, og ykkur bræð-
urna KristmmidRsjTii af hólmi.
Þessi staðhæfing þín um end-
anlegan dauða hins liefðbundna
forms helzt í hendur við þá
firru, að þú vitir tæpast, hvað
fólkið sé — og jafnfrarat að
listform það, er við muni taka
r.ái sermilcga aldrei til fólks-
ins.
Vonandi trúir þú þessu ekki
sjálfur, þvi að það væri aö trúa
á endanlegan dauðn. —- ekki
einasta hefðbundins ljóðforms,
heldur og Ijóðlistarinnar sjálfr-
ar. Sú Ijóðagerð, sem ekki riær
til fólksins er fyrirfram dauða-
dæmd, á enda engari tilvcru-
rétt. Þú hefnr lengst af ort
fyrir fólkið — þjóðina, ■ af því
að þú stendur föstum fótum í
íslenzkri ljóðhefð. Takist þér
einhverntíma að slíta þær ræt-
ur, sem tengja þig við þá arf-
leifð (sem ég Iield þér takist
ekki) — þá ert þú endanlega
strandaður útan' í áðurnefndri
bárðarbimgu — og þar eru eng-
ir til að yrkja fyrir, utan dauðir
hundar og auðnin- tóm.
1 ræðu þínni umvefur þú þjóð
skáldin gæsalöppum — en þau
ortu ljóo, sem þjóðin skildi og
naut. Hún naut fegurðar þeirra
og mikilleika, töfra þeirra og
mýktar í orði og háttum, og
hún hugleiddi boðskap þeirra
— þau boðuðu semsé eitt og
annað : málhreinsun, ást á sögu
þjóðarinnar, landinu, náttúru
þess og fólkinu, sem byggir
það. Þau boðuðu framfarir í
atvinnuvegum þjóðarimiar,
aukna tækni, lausn undan dönsk
um, ást á Maríu mey og guði,
dýraverndun, sósialisma — og
þau sögðu frá atburðum. Þau
deildu á kaupmann, kóng og
kierk. Þau boðuðu frið á jörð
og voru á móti nýlendukúgun.
Já, skapendur bókmenntanna
héldu lífinu í íslenzku máli og
íslenzkri þjóð um aldaraðir.
Og þjóðskáldin okkar ortu
mörg mjög vel — ég veit þú
neitar því ekki, en samt ert þú
að forheimska þig á því að
segja, að það sé ómóralskt að
yrkjá mjög vel (Hvað sem kúlu
varpi á la Husebý líður) og
vitnar í útlenzkar bullur eins
og Byron þvi til staðfestingar.
Nei, Steinn, sjálfur hefur þii
oft ort móralskt (og meira að
segja mjög vel jafnframt),
hvort sem það var um brezka
heimsveldið, Snorra Sturluson,
húsameistara ríkisins cða Jón
Pálsson látinn og þér væri
skammar nær að yrkja mór-
alskt nú: á móti ómcnningu
kanans, marshallölmusu, Atl-
anzháfsbandalagi og atóm-
sprengju — mef friðardúfu og
Stokkhólmsávarpi og frjálsri
hugsun cg hananú — og láta
að ööru leyti ekki eins og strák
ur á kynþroskaskeiði.
Þú þckkir eklci fólkið, ónei —
hefur reyndar eitthvað heyrt
minnot á hulduíólk. Nú skal ég
gera þér þann greiða, að segja.
þér, hvað fólkið er: Fyrst skal
þá frægan telja vin þinn Dósó-
þeus Tímóteusson — þá kemur
Þerbjörg prjónakona, Jón
Rafnsson og Hjörtur, ég og kon
an mín, Brynjólfur í slippnum
og Guðmundur á Háeyri, Borg-
ar bróðir hans Stebba, Kristín
á Bergþórugötunni og svo fram-
vcgis sinnum þúsund. Já, þetta
ér nú fólkið og við njótum cll
íslerrzks kveð'skapar í þúsund
ár; fram, fram fylkmg: Egill,
Jón Arason, Hallgrímur, Jónas
og Bja-mi, Matthías, Hjálmar,
Grímur, Einar, Þorsteinr. og
Stephan — já, Jóhannes, Davíð
(þó móralskur sé) — — óg
Stéínn Steinarr. Við skiljum,
hvað þið eruð að se-gja, okkur
þýkir vænt um Ijóðin ykkar —
við rjótum þeirra.
fluttan bónda úr Húnavatns-
sýslu á trésmíðaverkstæði í
Reykjavík. 1 bókinni eru 18
þættir, um ofdirfskuferðir, reim
leika, álög, galdur, stórhríðir,
hafis, hungur, heyþrot, og um
nokkra samsýslunga höfundar
á síðustu öld. Lengsti ‘kaflinn
lýsir vertíð höfimdar á Suður-
nesjum, en í formála greinir
Jónas Jónsson, frá því að þessi
miðfirzki bóndasonur hafi um
tíma verið í förum og heim-
sótt mörg lönd og margar þjóð
ir. Síðan kcm hann aftur heim
og setti bú saman. En bókin
þegir með öllu um hafsiglingar
höfundar síns.
Eg held þessi bó;k sc betur
rituð en almennt gerist. Málið
á henni er auðugt, án útlendra
slettna; klassiskt án dýrleika
og torskilni; hreint, án fymsku.
Og höfun.durinn er gæddur þeim
skipuleik í hugsun sem nauð-
synlegur er frásögn svo hún
verið góð. Sést þetta einkar
glöggt ef athugaðar eru hug-
leiðingarnar í uppliafi kaflans:
Hafís, lumgur og heyþi-ot, en
þær eru miklu ólæsilegri en meg
inhluti bókarinnar sem fyrst og
fremst er frásaga.
Meginið af þeim bókum þjóð-
fræðalegs efnis sem nú koma
út fjalla um menn og atburoi
Og taktu eftir þessu: Við
erum ekki á móti órímuðum
ljóðum eða atómkveðskap sem
slíkum — en við gerum lág-
marlcskröfu til skýrrar hugsim-
ar (sleppum öllu öðru ef í það
fer). Við teljum ljóð, sem eng-
inn fær notið (nema kannske
höfundarnir, sem hafa gaman
af prentuðum stöfum) jafn óvið'
komandi okkur íslenzkum al-
múga og Miami-baðströndina
eða spilavítin í Monte Carlo.
Og við neitum þvi, að hefð-
bundið ljóðform sé dautt, og
við neitum því, að við — fólk-
ið — séum. ekki til gagnvart
íslenzku ljóði.
Það sem ég vildi sagt liafa
um atómkveðskap (við skuJum
bara nota þetta orð, þó að það
sé raunar út í hött) er þetta:
Eg hef lesið mikið af s.n. ó-
rimuðum ljóðum, sem ég hef
haft óblandna ánægju af. Eg
álít formið sem slrkt ek.ki skipta
afar miklu máli, mér finnst aðal
atriðið, hvað sagt er cg hveruig
það er sagt og hvaða áhrifum
ég verð fyrir af því.
Sumt af þessum kveðskap er
að mínu viti virðingarvérðar til-
raunir til þess að leita nýs
fcrms — en ef ég get ekkert
fundið út úr slíku kvæði, þótt
ég sé allui’ af vilja gerour —
Framhald á 6. síðu.
augum, enda þótt okkur nútima
mönnum kunni þá að þykja
ýmislegt skjóta skökku við í
þeirri landafræði. Einn þáttur
umræddrar bókar fjallar um
Stefán nokkurn Helgason, kjm-
legan auðnuleysingja og arm-
ingja. Ungur heyrði höfundur
Stefán segja „frá. tildrögum að
óhamingju sinni og auðnuleysi,
sem fylgdi honum alla ævi“. En
orsökin var hefnd huldukonu
sem taldi sig eiga bre.kkuna þar
sem Stefán tíndi fjallagrös sin,
firnin öll af fjallagrösum þrátt
fyrir aðvaranir eigandans, í
draumi. Höfundur leggur engan
dóm á þessa skýringu, en leitar
heldur ekki annarrar, enda lík-
ast til torvelt að koma röksemd
um þar að. En hér vaknar dá-
lítið merkileg spurning um þjóð
fræðaritun: Eigum við að rita
forsöguna af „hlutleysi", eða
Ieggja á hana vora eigin stiku,
dóm vors eigin tíma? Eg tæki
síðari kostinn. Þess vegna cr
ég andvígur huldukonuhefnd-
inni sem skýringu á ævi og á-
lögum Stefáns Helgasonar. Við
Islendingar eigum að hafa skil-
jtöí til skarplegri sagnritunar
og meira skýrgreinandi. — —
Hin liúnvetningabókin heitir
Hlynir og hreggviðir, er 2.
bindi af Svipum og sögnum sem
út kom fyrir tveimur árum,'
rituð af fimm mönnum. Sumir
þeirra eru nokk-uð kunnir rit-
hLfundar, svo sem Gunnar
prestur á Æsustöðum og Magn.
ús Björnsson á Hóli. Þessi bók
er öll, að tveimur þáttum und-
anskildum, um ákveðnar persón
ur, og er þar raunar sumsstaðar
seilzt um loku 19. aldar og opn-
uð í hálfa gátt liurð þeirrar
átjándu.
Ekki þykir mér þessi bók eins
fróðleg óg hin. Þó mætti kannski
segja að hún væri of fróðleg,
en miima sögusýn, óslkyggnari
á það sem er sögulegt og frá-
sagnar kyrini að vera vert. Hin
Ianga ritgerð um ÞorLeif í
Stóradal er t.d. fyrst og fremst
ættartafla og ártalaskrá, og ó-
læsileg eftir því. Annars1 konar
galli er á ritgerð séra Gunnars
um Jóhannes á Gimnsteinsstöð-
um. Það er oflofið. Fyrst talar
presturinn, og maður á von á
stórum hlutum. En þegar kem-
ur að sönnuninni, þá fellur ó-
hjákvæmilega fölvi á ræðu
kierksins. Það virðist c.cin liann
sé óvandiátari á stórmenni en
flestir vildu teljast. Og dreg ég
•þó ekki í efa að Jóhannes liafi
á ýmsa lund veríð mesti merkis
maður.
Það er ekki erfitt að segja.
hver á bezta þáttinn í bókinni.
Hann heitir Jónas Illugason.
Þátturinn er rösk hálfönnur bL
bls., nefnist Réttarsiagur og er
forkostulegt skrif. B.B.