Þjóðviljinn - 11.03.1951, Qupperneq 5

ÞJÓÐVIUINN —• Sunnudagur ÍLl. marz 1951 [{5
Áður en Alþýðusamband
Islands var stofnað höfðu á-
hugamenn í íslenzkri alþýðu-
stétt gert nokkur drög að heild-
arsamtökum verkamanna. Sam-
band Bárufélaganna, er voru
hin fyrstu sjómannasamtök á
Islandi, er viðleitni í þá átt,
þótt veik væru. 1907 er enn
ein tilraun gerð til þess að
koma á heildarsamtökum ís-
lenzkra verkamanna. Það var
Verkamannasamband íslands,
er samdi mjög róttæka stefnu-
skrá í sósialistískum anda. Eu
sambandið leið út af eftir stutta
stund, enda voru pólitísk og
efnahagsleg skilyrði í landinu
slík, að það gat ekki náð að
festa rætur. En heimsstyrjöld-
in mikla 1914—38 gjörbreytti
öllum lífsháttum manna hér á
landi. Verkalýðnum fjölga'ði óð-
fluga, fólkið flykktist í æ rík-
ara mæli til höfuðstaðarins og
kauptúna við sjávarsíðuna, dýr-
tíð stríðsins, sem hin snauða
alþýða varð að bera ein, og stór
gróðasöfnua atvinnurekenda,
sem þeir stungu einir í sinn
vasa, vakti slíka ólgu með
verkamönnum í kaupstöðum, að
nú var loks komin fylling þess
tíma, er unnt var að stofna
víðtækari samtök með verka-
mönnum, en áður hafði reynzt
tiltækilegt.
Það er upphaf Alþýðusam-
bands íslands, að nokkur verka-
mannafélög x Reykjavík kusu
fulltrúa til að ræða og hug-
leiða, hver kostur væri á stofn-
un heildar3amtaka verkamanna.
Þetta var í nóvember 1915.
Jafnframt þessu hófu þessir
fulltrúar undirbúning að bæj-
arstjórnarkosningum, þar sem
verkamenn kæmu fram með
óháðan lista. Bæjarstjórnar-
kosningaraar fóru fram 31. jan.
1916 og urðu þau úrslit, að listi
verkamanna kom 3 mönnum
í bæjarstjórn. Þessi úrslit sýndu
greinilega nýtt stjórnmálavið-
horf meðal reykvískra verka-
manna, og þetta hefur án efa
ýtt undir fulltrúa verkamanna-
félaganna að hraða stofnun
heildarsamtaka.
Þessi samtök voru siðan
stofnuð hinn 12. dag marzmán-
aðar 1916 og nefndust Alþýðu-
samhand Isiands. Fyrsta stjórr
sambandsxns var skipuð þess-
um mönnum: Ottó N. Þorláks-
syni, úr Dagsbrún, forseti, Ól-
afi Fríðx’ikssyni, úr Hásetafé-
lagi Reykjavíkur, varaformað-
ur, Helga Björnssvni, úr Dags-
brún, gjaldkeri, Jóni Baldvins-
syni, úr Prentarafélaginu, rit-
ari, Jcnínu Jónatansdóttur, úr
verkakvennafélaginu Framsókn,
Sveinj Auðunssyni, úr Verka-
mannafélagi Hafnarfjarðar og
Gu'ðmundi Daviðssyni úr Dags-
brún.
Þetta stofnþing Alþýðusam-
bands íslands samdi sér lpg og
stefnuskrá, sem breytt var lít-
ilsháttar á fyrsta reglulega
sambandsþingi, sem háð var í
nóvembermánuði 1916. Skipulag
óg stefnumið Alþýðusambands-
ins, samkv. þessum fyrstu lög-
úm voru i stuttu máli þessi:
1) Tilgangur sambandsins er
að koma á samstarfi meðal ís-
UN
Sverrir Kristjánsson
lenzkra alþýðumanna, er sé
reist á grundvelli jafnaðarstefn-
unnar og miði að því að efla
og bæta hag alþýðu 'andlega og
líkamlega.
2) Rétt til að ganga í Al-
þýðusambandið hafa öll íslenzk
verkalýðsfélög, er vilja hlíta
stefnuskrá sambandsins. En
þau félög, sem hafa atvinnu-
rekendur innan sinna vébanda
ná ekki inngöngu í sambandið
nema á sambandsþingi, og að
minnst % af fulltrúum félag-
anna séu því hlynntir. En sam-
bandsstjórn getur að öðru leyti
tekið inn í sambandið lrvert
það félag, sem á skilyrðislaus-
an rétt á inngöngu samkvæmt
lögum þessum, en þó skal það
síðar borið undir álit sam-
bandsþings.
Stefnumarki sinu ætlar sam-
bandið áð ná með þessum ráð-
um:
1) Að öll félög, sem í sam-
bandið ganga, skuldbindi fé-
lagsmenn sína til þess að halda
kauptaxta hinna félaganna á
þeim stað og á því svæði, er
kauptaxtinn nær til.
2) Að semja á sambandsþingi
og ákveða stefnuskrá, sem sé
bindandi fyrir öll félög í sam-
bandinu og ekki verði breytt
aftur nema á sambandsþingi.
3) Að kjósa til opinberra
starfa fyrir bæjarfélög, sveit-
arfélög og landið alit eingöngu
menn úr sambandinu, sem fylgi
hiklaust og í hvívetna stefnu-
skrá sambandsins, nema svo
standi á, að sambandið bjó'ði
engan mann fram til kosninga.
4) Að efla samvinnufélags-
skap og gefa út blöð og bækl-
inga,
5) Að greiða fyrir stofnun
verkalýðsfélaga, sem gangi í
sambandið.
Um rétt hinna einstöku fé-
laga segir svo, að i^vert þeirra
hafi fullt frelsi um sín innri
mál, innan laga sambandsins,
en í öllum opinberum afskipt-
um verða hin einstöku félög að
fylgja eindregið stefnuskrá
sambandsins. Loks er gert ráð
fyrir því, a'ð hin einstöku félög
sambandsins innan kjördæm-
anna myndi innbyrðis samband,
og skuíi fulltrúar þeirra koma
sér saman um frambjóðendur í
því kjördæmi í allar opinber-
Ottó N. Þorláksson
ar stöður, er kjósa skal í. En
hver frambjóðandi skal skrifa
undir stefnuskrá sambandsins
og skuldbinda sig til að starfa
i öllu samkvæmt henni. Enn-
fremur skal sambandsstjórnin
samþykkja frambjóðendur kjör-
dæmanna til þings, svo þeir geti
talizt löglegir frambjóðendur
af hálfu sambandsins.
Svo sem sjá má af þessum
fyrstu lögum Alþýðusambands
Islands er megináherzla lögð á
hina pólitísku hlið sambandsins,
en verkalýðsmál í þrengri merk-
ingu skipa miklu minni sess,
svo að jafnvel má þykja um
of. En þess er að gæta, að Al-
þýðusambandið á upphaflega
allan sinn styrk í bæjum Suð-
urlandsins, Reykjavík og Hafn-
arfirði, og þar voru borgara-
flokkarnir óðum að riðlast, er
ekkert gekk í sjálfstæðismál-
inu. Verkamenn og alþýða
hlupu á milli hinna gömlu
flokka og flokksbrota í pólit-
isku umkomuleysi, með öllu
réttindalaus í félagslegum efn-
um og missti flest sin mann-
réttindi, ef nokkuð út af brá.
Forgöngumenn og höfundar Al-
þýðusambandsins hlutu þvi að
sveigja lög og skipulag þess
miklu meir í stjórnmálaátt, en
ella hefði orðið. Sambands-
stjórnin hefur vikið að þessu
sambandi milli Alþýðuflokks-
ins og Alþýðusambandsins í
bæklingi, sem gefinn er út
1917a Alþýðuflokkurinn. Nýr
stjórnmálaflokkur. Hvað hann
er og hvað hann viil. Þar seg-
Framhald á 6. síðu.
K£ EY KJ AVÍKU Œ ÞÆTTM ’ÍW BBSWK
íhaldiS d alla sök á stöÖvun
strœtisvagnanna
Inærfellt þrjár vikur hafa
strætisvagnar bæjarins
verið stöðvaðir vegna hernaðar
bæjarstjórnaríhaldsins gegn
hagsmunum vagnstjóra og vakt
manna og x-aunar alls þess
mikla fjölda bæjarbúa, sem
notar daglega ferðir strætis-
vagnanna.
Ihaldið hefur aldrei í þessari
vinnudeilu sýnt nokkurn alvar-
legan lit á því að finna lausn
á deilunni og í engu skeytt um
þau alvarlegu óþægindi sem
stöðvun vagnanna hlýtur að
baka almenningi í bænum. Þess
stefna hefur verið að þverskall-
ast við rétt-
látum kröf-
um vagn-
stjóra og
vaktmanna
um hækkað
kaup og bætt
kjör og þjóna
xar með kaup
kúgunar-
stefnu ríkis-
stjórnarinn-
ar og atvinnurekendavalds-
ins, alveg án tillits til hags-
muna og velferðar bæjarbúa
almennt.
aginn áður en strætis-
vagnaverkfallið hófst var
haldinn fundur í bæjarstjórn.
Ég notaði það tækifíeri til að
spyrja borgarstjóra um gang
samningaumleitana og horfur
á samningum milli fulltrúa
vagnstjóranna og bæjarins.
Svör borgarstjóra voru þau, í
stuttu máli, að mikið bæri í
milli og litlar horfur væm á að
til samninga drægi án verkfalls.
Ég benti þá á hvílíkt óhag-
ræði og erfiðleika stöðvun ai-
menningsvagna bæjarins hlyti
að valda Reykvíkingum um
þetta leyti árs, ekki sízt þeim
þúsundum sem búa í úthvei’fum
bæjarins. Auk þess væru kröf-
ur vagnstjóranna svo eðlilegar
og réttmætar að óstætt væri á
því fyrir bæinn að láta korna
til stöðvunar, og bæri þvi bæj-
arstjórn að leggja alla áherzla
á að leysa deiluna áður en til
verkfalls kæmi.
Það er mai’greyTit í sam-
bandi við kaupdeilur, að
náist ekki samningar áður en
til stöðvunar kemur, getur orðið
langur dráttur á að samningar
takist. Á þessa kunnu stað-
reynd benti ég bæjarstjórnar-
fundinum 15. febr. og lagði ríka
áherzlu á að allt yrði gert sem
unnt væri til að ná samkomu-
lagi áður en til vinnustöðvun-
ar kæmi. Flutti ég í sambandi
við þessar umræður eftirfarandi
tillögu:
„Vegna hins margháttaða
óhagræðis, sem stöðvun
strætisvagna bæjarins myndi
valda bæjarbúum almennt
nú um hávetur, skorar bæj-
arstjórnin á borgarstjóra og
bæjarráð að gera allt sem
urmt er lil þess, að samn-
ingar megi takast um lxaup
og kjör vagnstjóra og vakt-
manna áður en til vinnU-
stöðvunar kemur.“
Þótt verkfall væri yfirvof-
andi að morgni næsta dags
sýndi íhaldið áhuga sinn fyrir
lausn og skjótu samkomulagi
með því að vísa tillögunni frá,
— til bæjarráðs, með sínum 8
atkv. gegn 7 atkv. fulltrúa
minnihlutaflokkanna. Daginn
eftir hófst vinnustöðvunin eins
og boðað hafði verið.
★ ★ ★
ð hálfum mánuði liðnum,
eða 1. marz s. 1., var enn
fundur í bæjarstjórn. Þá höfðu
nokkrar árangurslausar samn-
ingatilraunir farið fram milli
umboðslausra fulltrúa bæjarins
og vagnstjóra og vaktmanna.
Ekkert hafði verið boðið fram
af hálfu borgarstjóra og full-
trúa hans nema smámunir einir,
sem engu gátu breytt um fjár-
hagslega afkomu vagnstjór-
anna. Aðalkröfu vagnstjóra um
17% hækkun á fastakaupi til
samræmis við nýgerða hækkun
á kaupi lögreglu- og slökkvi-
liðsmanna, en þessar þrjár
starfsgreinar höfðu búið við
sama kaup frá 1949 og þar til
opinberir starfsmenn fengu síð-
ustu launabætur samþykktar,
hafði borgarstjóri mætt með al-
gjörri neitun á venjulega íhalds
vísu. Á þessum aðallið samn-
inganna hafði borgarstjóri ekki
gefið eftir um svo mikið sem
eina krónu, hvað þá meira.
Á þessum bæjarstjórnarfundi
lagði ég fram eftirfarandi til-
lögu í málinu:
„Bæjarstjórnin samþykkir
að fela borgarstjóra að ganga
tafarlaust til samninga við
vagnstjóra og vaktmenn hjá
Strætisvögnum Reykjavíkur
um kaupliækkun til sam-
ræmingar við núverandi laun
lögregluþjóna og slökkviliðs-
manna.“
Varatillaga:
„Bæjarstjórn samþykkir
að bjóða bifreiðastjórum
strætisvagnanna að taka að
sér vagnana til reksturs og
fullra umráða, eftir nánara
samkomulagi, enda greiði
bærinn þeim fyrsta árið
mánaðarlega fjárupphæð til
rekstursins, er sé í samræmi
við þann reksturshaila sem
varð á vögnun'um á s.l. ári,
en bifreiðastjórarnir greiði
bænum hinsvegar þann nettó
hagnað, er verða kynni af
rekstri vagnanna.“
Ihaldið reyndist enn við sama
heygarðshornið og vísaði báð-
um þessum tillögum til bæjar-
ráðs. Gegn þeirri afgreiðslu
greiddu nú fulltrúar sósíalista
einir atkvæði. Alþfl.fulltrúarnir
báðir og Þórður Björnsson sátu
hjá.
★ ★ ★
T>æjarstjórnaríhaldið er upp-
” víst að því að neita sjálf-
sögðum jafnréttiskröfum vagn-
stjóra strætisvagnanna. Og það
hefur gengið lengra. Ihaldið
hefur neitað með öllu að gefa
vagnstjórunum sjálfum kost á
að reka strætisvagnana með a.
m. k. óbreyttum tilkostnaði fyr-
ir bæinn. Sú lausn lá þó beint
við, hefði íhaldið viljað komast
hjá að semja sjálft um kaup-
hækkun, en haft einhvem snefil
af tilhneigingu til að binda endi
á þá öríugleika sem strætis-
vagnastöðvunin veldur bæjar-
búum.
Ihaldið vill hvorugt. Frá upp-
hafi liefur það einblínt á þjón-
ustuskyldu sína við ríkisstjórn-
ina og atvinnurekendavaldið,
sem heimta að staðið sé af
hörku og óbilgirni gegn öllum
kröfum vinnandi fólks um bætt
lifskjör, þrátt fyrir síaukna
dýrtíð og endurtekna kaupskerð
ingu. Og þegar atvinnurekenda-
valdið og ríkisstjórn þess skip-
ar hlýðir bæjarstjórnaríhaldið,
af því að það er tengt hags-
munum auðmannastéttarinnar
órjúfandi böndum. G.V.