Þjóðviljinn - 02.09.1951, Page 3

Sunnudagur 2. september 1951 — ÞJÓÐVILJINN — (3
sem. eru ritaðar siðar og list-
rænni í byggingu.
Þarna er ósköp bláttáfram
skýrt frá þvi, að Gunnhildur
drottning hafi verið dóttir
Gorms gamla Danakonungs, og
þvi hefur hún verið .systir Har-
aldar blátannar. Við vitum ekki
hvar eða hvenær hún andaðist.
Eh við getum að minnsta kosti
slegið því föstu, að Haraldur
blátönn sendi henni ekki biðils-
bréf til að tæla hana til Dan-
merkur. Þvert á móti fékk hún
hæli hjá bróður sínum eftir að
hún var orðin ekkja og synir
hennar börðust með dönskum
vopnum við Hákon góða til að
vinna aftur Noreg.
Fornmenjaíræðin
teknr a! skaziS
Sögusögnin um hroðalegan
dauðdaga Gunnhildar drottning-
ar í mýrinni við Haraldskjær
hefur nýlega verið gersamlega
hrakin með rökum fornleifa-
rannsókna í miklu verki, „Old-
sem liðin eru síðan „Gunnhild-
ur drottning“ fannst. Ljóst er,
að athyglin, sem sá fundur
vakti, hefur glætt skilning
manna á þörfinni fyrir að
skýra frá þeim svo að sérfræð-
ingar gætu kynnt sér þá. Áð-
ur hafði lögreglan hinsvegar
venjulega fyrirskipað greftrun
í kirkjugarðinum hið skjótasta
(og þess má geta, að einmitt
það gerðist í Noregi, þegar
svipaður fundur varð í Vester-
álen fyrir ekki lengra síðan en
1936).
Svo virðist, sem næstum öl)
,,mýra-líkin“ í Danmörku séu
frá fyrstu öld okkar tímatals
og næstu cldum á eftir, það er
að segja járnöld hinni fyrri,
löngu fyrir tíma Gunnhildar
drottningar. Eins og gefur að
skilja eru fundirnir stórmerk
viðbót við menningarsögu þessa
tímabils. Bók dr. Margrethe
Hald fjallar, eins og fyrirscgn-
in gefur til kynna, aðallega um
klæðaplöggin á iíkunum, og all-
danske Tekstiler“, er dr. Mar- iur sá fróðleikur um spuixa,
grethe Hald, safnvörður við
Þjóðminjasafnið í Kaupmanna-
höfn, hefur ritað. I þessari bók,
sem kom út fyrir jólin 1950
með löngum enskum úrdrætti,
er lýst nákvæmlega fjölda hlið
stæðra líkfunda í mýrum í Dan-
mörku á þeim himdrað ármn,
vefnað, fláttun, földun og út-
saum, sem þar er saman kom-
inn, er tvímælalaust náma nýrr
ar vitneskju fyrir alla þá, sem
um slíkt fjalla. Dr. Hald er
máske fróðust allra Evrópu-
manna um allar slíkar hannyrð-
ir og nægir að nefna eldra verk
hennar um danska klæðnaði frá
bronsölainni.
Ég mun nú víkja að nokkr-
um kynlegum sérkennum, sem
fylgja hvað eftir annað líi-
unum í dönsku mýrunum. 1
Huldremose nærri Randers
fannst kona grafin liggjandi á
bakinu með fótleggina kreppta,
hægri handleggurinn brotinn,
vinstri handleggurinn beygður
yfir brjóstið og bundinn ramm-
legá við bolinn, en á ská yfir
brjótið lá stafur úr örvaviði.
í Borremose fannst lcona eiti
þrekvaxin, andlitið á henni
hafði verið kramið áður en
hún var lögð í gröfina. Konu
-nð Auning var haldið niðri í
mosanum með trékrókum og
hælum á sama hátt og „Gunn-
hildi drottningu“. Karlmaður í
Borremose hafði reipi um háls-
inn, en þar að auki var hnakk-
inn knosaður og hægri lærlegg-
urinn brotinn. í Lykkegárden
fannst einnig karlmaður með
reipi um hálsinn og hægri hand-
legginn vantaði á hann. Stund-
um hefur aðeins afskorið konu-
höfuð fundizt í mýrunum. Það
er einnig einkennilegt, að sum-
ir karlmannanna hafa fundizt
naktir í mýragröfum sínum en
konurnar hafa allar verið al-
klæddar.
Hlóm yfir Hírósjíma
Hann myrti þig í myrkri hljóðrar nætur,
og mátti ei gruna í hroka sínum þá
að líf hans mundi aldrei bíða bætur
þess blóðs er streymdi sári þínu frá.
Og síðan liafa brunnin börn þín gengið
I brjósti hans — og kallað heiti þitt,
svo aldrei hefur merktur maður fengið
jafn-minnisstæðan dóm á hjarta sxtt.
Því þó að ár af ári í sandinn rynni
sat óró kvöl um geð hans byggð og Ieið —
unz gekk hann ót og gisti öðru sinni
í glæpsins barmahlíð um næturskeið.
Með dag í fangi sólin reis af sævi.
Þá sáust merki yfirbótar hans.
Því yfir þínu kumbli blakti í biævi
það blómaskraut — úr garði morðlngjans.
B. B.
Réltariaz gezmana.
Slíkir fundir erxx ínargir í
Danmörku og einnig í Hollandi
og aðliggjandi héruðum Norð-
ur-Þýzkalands, og þeir eru vafa
laust menjar um fornt réttar-
far, og þá skoðun styðja einnig
ritaðar heimildir. Rómverski
sagnaritarinn Tacitus segir
varðandi hegningarlög germana
á hans tímum, að svikarar hafi
verið hengdir, en fábjánum,
raggeitum og vansköpuðum.
mönnum var drekkt í mýxar-
leðju undir knippum af lurk-
um og limi. Samu aftökuaðferð
ir voru enn við lýði á víkinga-
öldinni og miðöldum og þá sjá-
um við einnig getið sérstak-
lega einkennandi atriðis, fórn-
arlömbin voru nefnilega hæluð
niður í mýrina, en það var var-
úðarráðstöfun gegn afturgöng-
um. Sömu hugmyndir liggja að
baki öðrum misþyrmingum, svo
sem að binda hendurnar á bak
aftur og brjóta útlimina.
Löngu síðar hafa í sögum og
'sögnum geymzt minningar um
v þessar frumstæðu myndir rétt-
Frnrnhald á 6. síðu.

SKAK
Ritstjóri: Guðmundur Arnlaugsson
Líkið í mýzinni.
Eins og okkur er öllúm kunn-
ugt er Danmörk afburða auðug
af merkum fornminjum, en
enginn fundur hefur nokkru
sinni valdð slíkum æsingi í hug
um manna og konulík, sem
fannst í mýri við Haraldskjær
nálægt Vejle á' Jótlandi. Hópur
xnanna var að grafa skurð i
gegnum mýrina 20. október
1835, þegar þeir sáu hönd og
fót á manni standa fram úr
skurðveggnum. Þetta reyndist
vera konulík, sem hafði hald-
ið sér vel eins og smurlingur, í
klæðum úr ullardúk og yfir-
höfn úr loðskinni.
Það lá strax í augum uppi,
að slys hafði ekki orðið henni
að bana. Þvert á móti hafði
konan verð grafin í mýrinni að
yfirlögðu ráði og samkvæmt
fyrirframgerðrí áætlun. Það
sást af því, að hún var njörvuð
niður í kelduna með trékrók-
um, sem höfðu verið reknir nið
,ur sinn yfir hvort hné og sinn
yfir hvorn olnboga en tveir við-
arteinungar vafðir þétt einsog
gjarðir, annar yfir brjóstið og
hinn yfir kviðinn, svo að hún
hefur ekki getað hreyft legg
eða lið. Líffærarannsókn færði
heim sanninn um það, að hún
hefur verið lifandi meðan þann-
ig var um búið, og skurðgraf-
ararnir, sem fundu hana, sögðu
að á andlitinu hefði verið á-
takanlegur skelfingarsvipur,
augun hálfopin og augnaráðið
beinzt upp.
Guzmhililuz sögð
fundin.
Vísindaleg líkrannsókn leiddi
einnig í ljós, að konan var um
fimmtugt, Ijóshærð, heldur
gildvaxin og brjóstamikil. Hend
ur og fætur voru fingerð og
bentu ekki til að hún hefði ver-
ið vön erfiði. Líkið. var seinna
flutt til Nikolaikirkju í Vejle
og lagt á líkbörur í fagurri eik-
arkistu, sem sjálfur Friðrik
konungur VÍ. borgaði. Fólk
gerði sér hópum saman ferð til
Vejle til að sjá hana. Hroða-
legar kringumistæður við fund-
inn gátu ekki annað en haft
djúp áhrif á fólk, og ekki dró
úr þeim, þegar alþýðlegur bæk-
lingur með nafninu „Líkið upp-
grafna" og barmafullur af ó-
hugnanlegum útlistunum var
gefinn út sem „Bókmenntir til
skemmtimar dönskum vinnu-
stéttum“.
Ekki minr.kaði forvitnin, þeg
ar mikilsvirtur sagnfræðingur,
N. M. Petersen, prófessor, gaf
út um sama 'leyti langa rit-
gerð, þar sem sýnt var fram á
■ það íheð miklum lærdómi, að
látna konan væri engin önnur
en Gunnhildur Noregsdrottn-
ing, ekkja Eiríks blóðaxar.
Fáir einstaklingar í scfeunni
• hafa hlotið jafn ómjúka með-
ferð eftirkomendanna. I ís-
lendingasögum, rituðum eftir
hennar dag, er skýrt frá því,
að hún hafi verið galdranorn
■ af lappakynl og á hana voru
bornar allar þær þungu sakir,
sem ímyndunarafl almennings
5 eignar „vondu drottningunni" í
ævintýrunum. Hún fær Eirík
konung til að fremja broður-
morð og undirferli, og síðan
-kemur hún sonum hans til að
feta sömu slóð. Eins og aðrar
galdranornir tekur hún sér að
hvílunaut sérhvern mann, sem
hún girnist, og galdrar hennar
verða að falli þeim, sem hafna
blíðu hennar.
Loks fær hún þá refsingu,
sem hún hefur unnið til. Har-
aldur blátönn Danakonungur og
Hákon Noregsjarl lögðu saman
á ráðin, sem urðu henni að ald-
urtila. 'Hún fékk bréf frá Dan-
mörku, þar sem henni var boð-
Eftir
íHaakon Sheteligl
;>■ 1 júli-ágúst hefti norð- I;
urlandatímaritsins „The ;;
1; Norseman“, sem kemur
;| ót á ensku í London, birt- I;
jl ist þessi grein eftir norska
!; fornleifafræðinginn She- ;!
;! telig, prófessor í Osló.
ið að gerast drottning Haralds
konungs og lagði fagnandi af
stað. En jafnskjótt og hún sté
á land var hún handsömuð,
flutt á brott og henni drekkt í
mýri', allt á einni nóttu.
Og nú var hún fundin í mýr-
inni við Haraldskjær, þessi
grimma og aftaka óskírlífa
Gunnhildur drottning, þessi
einmana mynd úr fornaldarsög-
unni. Petersen prófessor rakti
allt það, sem íslendingasögur
höfðu um hana að segja, til að
sverta minningu hennar. Hann
hafði ekki minnsta grun um, að
þetta var allt saman tilbún-
ingur, í upphafi runninn undan
rifjum Egils Skallagrímssonar,
samtímamanns Gunnhildar og
mesta skálds sögualdarinnar á
íslandi. Hann bar til Gunnhild-
ar bitran haturshug, og hann í
var fær um að láta það hatur !;
í ljós með orðum, sem aldrei ;j
fyrntust, því að hann var meist ;!
ari kyngimagnaðs ríms og ;;
hljómfalls. ;!
Það er athyglisvert, hvernig !;
sagnaritarar héldu löngu síðar ;;
áfram að prjóna við þetta, bara ;!
með því að gefa ímyndunarafl- !;
inu lausan tauminn en án þess J;
að styðjast við neina raunveru- '!
lega sagnageymd. Gunnhild- !;
ur var galdrakind, þessvegna ?
hlýtur hún að vera upprunnin <!
á Finnmörk og hafa unnið þar
fyrsta ódæðisverkið. Vegna
þess að hún var göldrótt hafði
hún konunginn og sonu hans
á valdi sínu og bar ábyrgð á
öllu því illa, sem þeir voru sak-
aðir um. Ör hennar varð að
bana Hákoni góða í Fitjabar-
daga og innri rökvísi §ögunn-
ar krefst þess,- að lífi hennar
ljúki með hryllilegum og smán-
arlegum dauðdaga. Drekking í
mýri var mátuleg refsing fyrir
illgjarna norn.
Eldzi heimild finnsL
Það skal sagt þeim til máls-
bóta, að hvorki sclguritararnir
né Petersen prófessor gátu
haft vitneskju um nokkru eldra
heimildarrit, stutta Noregssögu
á latínu, sem fannst í bóka-
safni .á Skotlandi og P. A
Munch birti í fyrsta skipti ár-
ið 1850. Fyrst nú í ár er Halv-
dan Koth að þýða hana á
norskt nútímamál. Hún er fá-
orð og heldur sér við stað-
reyndir og er rituð eftir beinni
geym en Konungasögurnar,
Það er stundum sagt, að
skákin sé óhugnanlegur leik-
ur, vegna þess að í henni sé
svo lítið rúm fyrir heppni og
óheppni. Ef maður tefli skák
og tapi, geti hann engu um
kennt nema sjálfum sér, skákin
sýni, svo að ekki verði um
vilzt, að andstæðingurinn sé
snjallari. Að vísu er það rétt
að minna er undir heppni kom-
ið í skák en flestum eða öllum
leikjum af svipuðu tagi, hvort
sem það skal talinn kostur eða
löstur,- en það er þó alger mis-
skilningur, að heppnin komi
skákinni hvergi nærri. Allir
sem teflt hafa kappskákir að
nokkru ráði munu geyma í huga
sér minningar um skákir, sem
þeir tefldu eins vel og þeim
var unnt, þar sem þeim tókst
að bæta stöðu sína smám sam-
an og vinna á liægt og örugg-
lega, unz sigurinn virtist vera
á næstu grösum, en svo kom
eitthvert smá atriði, sem örð-
ugt eða ókleift var að sjá fyrir,
til sögunnar, og allt stritið unn-
ið fyrir gíg. Slysin heyrast oft
nefnd, höppin sjaldnar, það er
í góðu samræmi við mannlegt
eðli.
Á minningarskákþinginu
brezka hér á dögunum fór
brezki meistarinn Alexander
gey'st af stað, hann vann fvrstu
þrjár skákirnar. Meðal þeirra
var skák gegn Gligoric, og var
það eina skákin, sem Gligoric
tapaði á mótinu. I fyrstu um-
ferðinni tefldi Alexander við
hollenzka taflmeistarann van
Seheltinga. Sú skák varð tals-
vert fjörug og skiptist á vörn
og sókn. Báðir börðust fim-
lega, svo að ekki hallaðist á,
og varð mannfallið jafnt í liði
beggja. Eftir 32 leiki er jafn-
tefli að verða augljóst og rétt-
lát lyk't á skemmtilegum bar-
daga, en þá á hvítur um tvær
leiðir að velja til þess að verj-
ast hótunum svarts — og vel-
ur þá röngu. Árangurinn er sá,
að tveimur leikjum síðar verð-
ur hann að gefast upp. Ann-
ars hefði skákinni lokið í jafn-
tefli litlu síðar. Óheppni? —•
Rennum augunum yfir bardag-
ann aftur. Eftir 32 leika jafn-
Framhald á 6. síðu.