Þjóðviljinn - 14.08.1952, Qupperneq 3

Fimmtudágur Í4. ágúst 1952 — ÞJÓÐVILJINN
(3
vin við að etja á Siglofirðivelta því fyrir sér. hvort ekki
þótt ekki sé þar una baráttu
við ríkisvaldið að ræða. Is-
lenzka þjóðin á þar forvígi í
frelsisbaráttu sinni, sem þó er
'ekki véríidað með tollum né
éinkaréttindum. Það er verka-
lýðúr Siglufjarðar.“
„Skapaður af fátækt, knú-
inn fram af neyð, þjakaður af
atvinnuleysi meiri hluta árs
og kúgaður til að svelta vegna
ógreidds kaups, — hlaðinn öll-
um þeim byrðum, er fátækum
brautryðjendum leggjast á
herðar, — hefur verkalýður-
inn á Siglufirði nú á síðustu
árum vaknað til meðvitimdar
um mátt og rétt sinnar stéttar
og slcapað ágæt samtök.“
„Erlent. auðvald og þjónar
Jæss þurfa að sjá, að íslenzki
verkalýðurinn, sem er for-
vörður allrar þjóðarinnar,
mun sækja það hart að fá að
njóta íslenzkra auðlinda sem
frekast er hægt, því að ekki
mun honum af veita.“
Þessi meistaralega túlkun á
tengslum félagslegrar og
þjóðlegrar baráttu íslendinga
úndir forustu verkalýðsins
geymir í raun og veru kjam-
ann í þeifri stefnuskrá, er
Einar Olgeirsson viidi letra á
herkumbl íslenzks verka-
mannaflokks. Um sama leyti
tók hann að kynna sér nánar
eitt mesta atvinnuvandamál
Islendinga, en þó einkum Norð
lendinga: síldarútgerðina. At-
vinnuvegur þessi var markað-
ur leppmennsku og fullkomnu
stjómleysi, og Einari blöskr-
aði ráðleysið, sem ríkti í jþinu
íslenzka síldarauðvaldi, sem
auk þess féfletti verkamenn
og sjómenn sína á hinn blygð-
unarlausasta hátt með því að
bregðast þeim um umsamið
kaup. í sama mund og traust
hans óx á íslenzkum verka-
mönnum, þvarr virðing hans
fyrir hinni íslenzku borgara-
stétt: „Islenzka auðvaldið er
ennþá ungt og gæti átt fram-
tíð framundan sér, ef það
hefði gáfur og samtök, til að
þroska skipulag sitt. En það
hefur væði verið heimskt og
samtakalaust og því legið við
að kollsigla sig á þeim skerj-
um, sem auðvaldið erlendis
hefur með léttu móti komizt
hjá“ — segir Einar í Rétti ár-
ið 1929. Þegar árið 1926 var
Einar Olgeirsson farinn að
mundi mega skipuleggja síld-
arútveginn á þá lund, að
verkamönnum og sjómömium
yrðú tryggð Hfvænleg kjör og
leppmennskunni' yrði útrýmt.
Prá Ihaldsflokknum var lítils
framtaks að vænta í þessu
efni. Einar skrifaði í Verka-
manninn 2. nóv. 1926 greinina
íhald og ófrelsi og vandaði því
ekki kveðjumar: „Sinnuleysið
um ástandið, þróttleysið til
framkvæmda og vantraustið
á úi'ræðunum virðast gagn-
taka mikinn hluta þjóðarinn-
or, og þótt hörmulegt sé, þá
ala stærstu blöð landsins á
þessum eldgömlu andlegu
meinsemdum þjóðarinnar og
telja óiijákvæmilegt að láta
allt hjakka í sama farinu.“
SuMARIÐ 1927 var kosið til
alþingis og lauk þeim kosning-
um með miklum sigri Fram-
sóknarflokksins, er myndaði
ríkisstjóm, svo sem kumiugt
er. Erlingur Friðjónsson var
í kjöri fyrir Alþýðuflokkinn á
Akureyri, og barðist Einar
eins og ljón fyrir kosningu
hans. Erlingur komst á þing
og Alþýðuflokkurinn var nú
sterkasti flokkur Akureyrar.
Þetta var fyrsti stórsigur
norðlenzkrar verkalýðs-
hreyfingar, og mun enginn,
sem til þekkir, efast um þátt
Einars Olgeirssonar í þeim
sigri.
Fyrir atbeina Einars þetta
sama sumar opnaðist markað-
ur fyrir íslenzka síld í Rúss-
landi. Á pæsta alþjngi var
Sildareinkasalan stofnuð og
Einar ráðinn framkvæmdastj.
hennar. Það var sumra von,
að eldmóður hins unga verka-
lýðsforingja mundi kólna
nokkuð í hinu vellaimaða
embætti. En sú von brást. Ein-
ar Olgeirsson flutti stéttabar-
áttuna inn í síldareinkasöluna
og gætti hagsmuna verka-
manna og sjómanna eins og
frekast var kostur. Það þótti
furðuleg sjón að sjá foi'stjóra
Síldareinkasölunnar meðal
leiðtoganna i Krossanesverk-
fallinu 1930. En Einar 01-
geirsson hafði ekki tekið við
forstjórastöðu Síidareinkasöl-
unnar sem mútu, þótt sú hafi
verið hugmyndin hjá þeim,
sem veitti hana. 1 grein, sem
Einar Olgeirsson skrifaði um
einkasöluna 15. des. 1931 lýsti
hann ástæðunni til þess, að
hann tók að sér þetta starf:
„Eg áleit, að nú væri tími til
kominn að láta reynsluna
skera úr, hvort ríkisrekin
fyrirtæki og einkasölur innan
auðvaldsskipulagsins gætu
orðið verkalýðnum til hags-
bóta eða ekki.“ En þegar þessi
orð voru skrifuð var Einar
kominn frá Síldareinkasöl-
unni. 1 árslok 1930 var hon-
um vikið frá störfum af póli-
tískum ástæðum. Þá höfðu
mikil tíðindi gerzt í sögu ís-
lenzkrar verkalýðshreyfingar.
Haustið 1930 höfðu vinstri
menn í Alþýðuf lokknum stof n
að Kommúnistaflokk Islands.
Elftír sjö ára starfsemi Einars
Olgeirssonar norðanlands var
hin vinstrisinnaða hreyfing
felld í svo traust mót, að hún
fékk nú komizt af án hans.
En í Reykjavík Klaut hríðin að
verða hörðust og átökin mest
um áhrif hins nýja flokks í
verkalýðshreyfingunni. Sum-
arið 1931 fluttí Einar Olgeirs-
son þvi alfari til Reykjavíkur.
Tæplega þrítugur var hann þá
orðinn einn af kunnustu verka
lýðsleiðtogum landsins. Og nú
I nafni Sósíalistafélags Akureyrar sendum viö í dag
Einari Olgeirssvni hugheilar afmæiiskveðjur um leið' og
við mimmmst hins glæsilega og árangursríka starfs lians
fyrir alla islenzka alþýðu og íslenzku þjóðina í heild.
Einnig minnumst við með scrstöku þakklæti og aðdáun
hins ómetanlega starfs hans fyrir verkalýðshreyfinguna
hér á Akureyri. Það verður ávaii bjart yfir nafni þessa
ágæta sönar íslands hér í fæðingarbæ lians.
Sigtsrpnr Róbertsson, formaSnr.
Asgrimstr Albertsson, varaformaðw.
Til hamingju með fimmtugsafmælið! Þökkum þér trausta
fórustu og heillaríkt' starf í þágu Lslenzkrar alþýðu. Þaö
cr von okkar að íslenzka þjóðin megi sem lengst njóta
þinna starfskráfta og hinna glæsilegu forustuhæfileika
þinna.
Sósialistafélag Ncskáupstaðar.
Einar Olgeiirsson viö sla'iftir 1944
hófst nýr þáttxrr í hinni
stormasömu ævi hans.
Árið 1927 kvæntíst Einar
Sigríði Þoi'varðardóttur, himii
ágætustu ltonu, og eiga þau
tvö börn. Hefur hún búið hon-
um hið fegursta heimili. Ást.
hennar, drenglund og tryggð,
sem aldrei hefur brugðist,
hefur verið ómetanlegur
styrkur manni hennar í hinu
sviptingasama Mfi hans.
Flokkur og foringi
y,VlÐ harða baráttu gegn jbömin bezt, þá virðist flokkur
örðugri náttúru hafa myndazt jokkar hafa staðfest þá kenn-
skapgerð vorri tvær aðal- jingu. Kommúnistaflokkur Is-
andstæður, karlmannslund og j lands þoldi allar þjáningar is-
kveifarlund, önnur er brestur, lenzks verkafólks á árum
en bognar eigi, en berst sífellt kreppunnar. Hann svalt með
til hlítar, stefnir hátt og stefn-
ir þeint, það er lund sú, er
sigrar náttúnma, hin, sern sí-
fellt slakar til, stefnir ekkert
eða lágt, það er sú, sem lýtur
náttúrunni, beygir sig fyrir
erf iðleikunum. “
Þessi orð skrifaði Einar 01-
geirsson í Rétt árið 1926. Þau
lýsa ekki aðeins höfundi sín-
um. Þau lýsa einnig flokki
þeim, sem Einar Olgeirsson
hefur helgað allt sitt starf —
Kommúnistaflokknum og Sós-
íalistaflokknúm. En í þá rúma
tvo tugi ára, sem liðin eru síð-
an Kommúnistaflokkur Is-
lands var stofnaður hefur
saga Einar Olgeirssonar verið
saga lokksins, bæði fyrir og
eftir sameiningu kommúnista
og vinstrimanna Alþýðu-
flokkfsins. *
Kommúnistaflokkur Islands
var yngstur bræðra sinna í
Evrópu. Hann var stofnaður
í aðvífandi heimskreppu og
hann varð að berjast sér til
lífs í fárviðri hennar, flokks-
mennirnir allir snauðir og
flestir atvinnulausir, ofsóttir
af ríkisvaldinu, atvinnurek-
endum og stærilátum, öflug-
um Alþýðuflokki. Ætla mætti,
að slík þjóðfélagsvöld mundu
hafa líf þessa fáliðaða og um-
komulitla flokks í hendi sér.
En hann harðnaði við hverja
raun og jafnvel barnasjúk-
dómai' hans virtust gefa hon-
um aukinn þroska.
Ef einhver sannleikur , ,er
fólginn í þeirri gömlu uppeld-
hinum fyrirlitnu kommúnist-
um og ræða við þá um sam-
einingu beggja flokka. Þótt
ekki yrði úr sáttum leið þó
ekki meira en ár, er Alþýðu-
flokkurinn klofnaði og vinstri
menn hans sameinuðust
kommimistum í Sameiningar-
flokki alþýðu — Sósíalista-
flokknum.
I NEMMA árs 1937 skrifaði
Einar Olgeirsson merkileg-
ustu stjómmálagrein síha:
Leið íslenzku þjóðarinnar úr
gjaldþroti auðvaldsins til vel-
megunar sósíalisinans. Þar
boðaði hann samfylkingu
hinna rfnnandi stétta íslands
til sjávar og sveita, verkar,
manna, bænda og mennta-
manna, undir forustu vinstri
flokkanna. Einar túlkaði í
grein sinni stórfellda stefnu-
skrá slikrar samfylkingar, en
gat þess um leið, að skilyrðið
f yrir f ramkvæmd hennar væri
myndun sameinaðs verlja-
mannaflokks. Hann segir svo;
„Til þess að framkvæma tii
fullnustu þá pólitik, sem ég
nú hef lýst, þarf sameinaðan
verkalýðsflokk, ;sem í senn
kunni stjómlist þá, sem marx-
isminn er grundvþllur að, íjafi
djörfung þá, sem aðeins heil-
steyptur, markviss flokkur
getur öðlazt, og þá stefnu-
festu og þá samningslipurð.
sameinaða, sem þarf til að
hafa stöðugt samband við
aðrár stéttir um stjórnmál, án
þess að hvika frá því rnarki,
sem verkalýðsstéttin setur,
sér, sósíalismanum.“
Túlkun Einars Olgeii’ssonar
honum. Hann þoldi með hon-
um kylfuhöggin, sem hon-
um vom greidd af vel-
öldum lögreglumönnum. —-
Hann fylgdi verkamönnum
inn í tukthúsið og tók út refs-
ingarnar, sem þeir vom
dæmdir í. Hvar sem íslenzkir
verkamenn áttu í báráttu fyr-
ir brauði sínu og lífi, hvar sem
þeir vörðu kjör sín og lífsrétt-
indi — þar var einnig Komm-
únistafiokkur íslands. Og þar
var einnig Einar Olgeirsson.
Á þessum frumbýlisámm
flokksins kynntist •: Einar
hetjuskap hins seintekna, sjó-
kalda íslenzka 'verkamanns,
og hann hefur síðar í riti vott-
að honum virðingu sína, sem
af þeim kynnum var sprottin.
Á þessum árum tvinnuðust
þræðir gagnkvæms trúnaðar-
trausts með Einar Olgeirssyni
og verkamönnum íslands. Og á samfylkingarstefnu flokks-
flokkurinn, sem hafði sósial-
ismann og valdatöku verka-
lýðsins á stefnuskrá sinni,
efldi jafnt og þétt áhrif sín
ins fór eldi um íslenzka alþýðu
og varð grundvöllur hins
mikla kosningasigurs vorið
1937, er Einar var kosinn á
meðal verkamanna, í verka-:þing í Reykjavík og flokkur-
lýðsfélögunum, á vinnustöðv- Jinn fékk 3 fulltrúa á Alþingi.
um, í hinum fjölmenna hópi |Þá var einnig völlurinn hasl-
atvinnuleysingjanna. I verk- Jaður þeirri pólitísku samein-
föllum og vinnudeilum hafði
flokkurinn oftast forustu,
flestir sigrar íslenzkra verka-
manna á þessum árum voru
honum að þakka, í sókn og
í vörn fór hann fyrir verka-
mönnum. Að lokum voru áhrif
hans orðin svo rík meðal
verkalýðsins, að Alþýðuflokk-
urinn varð árið 1937 að setj-
isskoðim, að á misjöfnu þrífist ast við samningaborð með
ingu, er varð að veruleika
haustið 1938.
Stofnun SósialistafI okksins
var spor í þá átt, að pójitísk
konungshugsjón Einafs Ol-
geirssonar mætti rætast eán-
liuga víðfaðma verkalýðs-
ur, er gæti siglt allan sjó á
haf i-,þjóðmálanna.: T$a}r meg-
inhættur hafa jafnan steðjað
Framhald á 4. siðu.