Þjóðviljinn - 26.03.1953, Page 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 26. marz 1953
Jóhannes úr Kötlimi
Er kosið var í úlhlutunar-
nefnd' listamannalaun-a á Al-
þingi í vetur sórust þingmenn
„iýðræðisflokkanna" í fóst-
bræðralag um að Sósíalista-
flokkurinn skyldi ekki fá full-
trúa í nefndmn.i að þessu sinni.
Hefur hinn lýðræðissinnaði
meirihluti nefndarinnar legið
undir því ámæli -undanfarin ár,
af hálfu kjósenda sinna á
þing.i, iað hinn „kommúnist-
íski“ minnihluti hefði hann al-
veg í vasa sinum — og átti nú
að koma í veg fyrir það á hinn
áhrifaríkasta hátt. Hlaut þessi
kosningaraðferð að vekja illan
grun um væntanleg störf nefnd-
-arinnar, þó einnig mætti láta
sér koma til hugar að nefndar-
menn lékju sér ekki að því að
fella á sig slyðruorðið um va..
ann með því að fremja mikl':
stærri afbrot í úíhlutun sinr.i
en raun hefur orðið síðastiiðin
ár.
En þótt kosning þeirra þi?
menninga hcfði að öilu farið
skaplega fram, og -kki einu
sinni farið eftir pólitískum trú-
iarjátningum, gátu íáir liata-
menn treysti nefndinni tii rétt-
dæmis. Fulltrúi ;Framsóknar-
flokks+ns, Þorkell Jóhannesson
prófessor, er -án samanbnrð,:r
langhæfasti maður í nefndinni.
En þótt hann sé prýðilega gef-
inn og hálærður sag-umaður, er
•ekk; vitað til þess að hann hati
neinn sérsíakan áhuga á nú-
tímabókmenntum þjóðarinnai',
að ekki -sé minnzt á má3a,a-
lisíina. Leyfi ég mér stcrlega
Gthlutunarnefnd listamannalauna tekur upp þaá merki sem pólitískir
misindismenn bera fyrir sér meðal annarra „frjálsra þjóða
að ef-ast um að hann fy'pist
svo vel með bókn.ennrum okk-
ar á líðandi stund r ð róma-
samlegt sé manni í úth’utunar-
nefnd listamannalauna. F',,1-
trúi' Sjálfstæðisflokksms, Þcr-
steinn sýslumaður Þorsteinssou.
er áhugalítið gamalmen ú sem
dálítið hefur 'grúskað í göriium
bókum; en befur hvorki áhugn,
þekkingu né víðsj'na bók-
menntagreind til að takasí slíkt
vandaverk á hendur sem ut-
hlutun þessa. Helgi Sæmunds-
son, fulltrúi Albýðaflokksins,
er yfirborðskennd..r glamr-ari
sem sér blóðrautt ef vissir liöf-
undar verða á vegi hn's, er
nýkominn úr bókmonntai'jón-
ustu hjá kaupmönnum, og hef-
■ur hundakúnstirnar fyrir meg-
inreglu. Þessir þrív menn tóku
að sér að fremja nokkur stór-
hneyksl; í úthlutim s:,nni; og
koma glöggt fram í þuim, ekki
síður en annarstaðar í þjóð-
lífinu, mac-cartískar ofsf/knir
afturhaldsins gegn öllum r.ú-
tækum öflum á Islandi
Listamannalaun .Tóhanr.esar
úr Kötlum voru lækkuð um
tvo f'immtu hluta frá fyrra ári.
En í fy.rra var Jóhannes h.ækk-
aður upp í -efsta launaflokk, á-
samt allmörgum öðru:n Usta-
mönnum. Þeir sitja þar ailir
éftir, þar á meðal Jakob íhor-
arensen sem eimiig var íluttur
■upp í fyrra. Nú hefui Jnkob
enga bók gefið ut síðmiiðið
ár, og er því ný bók ekki skil-
yrði fyrir því að sitja áfram í
efsta launaflokki. Þá ályktar
maður um ieið sem svo að
hefði Jóhannes eltki gefið út
neina bók n árinu hefði hann
ekki verið lækkaður En hann
slysaðist til að vera starfandi
og lifandi listamaður og gaf
út eina dýra bók: Sóieyjar-
kvæði. Þessar 6000 krónur sem
af honum voru teknar eru
þannig refsing úthlutunarnefnd-
a-r fyrir Sóleyjarkvæði, . lirein
og klár 'Og opinber refsing.-Þor-
s.teinn Þorsteinsson er einn
statistinn á leiksviði þeirrar
bókar, og vandafólki AB-blaðs-
ins mun þykja höggvið ískyggi-
lega nærri málstað sínum —
og hefur. þeim ekk,i fallið sér-
lega þungt afi koma þessum sex
þúsundum í verðugri stað niður.
En þannig er þessi aðför að
stórbrotnasta Ijóðskáldi okkar
í dag pólitísk ofsókn — sem
raunar var óhjákvæmilegt, eins
og nú er komið málum, að aft-
urhaldið hrinti af stað.
Á sama tíma og Þorsteinn
Gunnar Benediktsson
Jónsson fær 9000 króna lista-
mannalaun hlýtur Halldór Stef-
ánsson núll krónur. Hann er
‘gjörsamlega þurrkaður út.
Synd hans er ekki -sú að hafa
'gefið út bók á árinu, eins og
Jóhannes úr Kötlum. Synd
hans er hinsvegar sú, og kem-
ur í sarna stað niður, að hafa
allatíð verið skáld og túlkandi
öreiga og verklýðsbaráttu, ein-
lægur og hjartahreinn sósíal-
isti, aldrei til sölu né viðtals
um afslátt :af viðhorfi sínu né
skoðunum — ' róttækt skáld :af
grunn-i bjar.tans. Það er ekki í
fyrsta sinn sem afturhaldið hef-
. ur stolið af. Itonum listamanns-
launum, úr því það ,gat ekki
keypt hann fyrir hærri upp-
hæð. Ilann er fremsti smá-
.sagnahöfundur okkar þessa
áratugina, -arftaki Gests Páls-
sonar ,eins. og sagt hefur verið
— og er það hæfilegur hlutur
afturhaldinu að cfsækja báða
. þessa meistara.
Gunn-ar Benediktsson er list-
fengasti ritgerðahöfundur okk-
ar, á sama hátt og Jóhannes er
víðfeðmasta Ijóðskáldið og
Haildór mestur meistari smá-
sögunnar. Það er því nokkurt
samræmi í því að skera liann
Hka niður við trog slátraranna
í úthlutunarnefndinni. Afbrot
hans er nákvæmlega hið sama
og afbrot Jóhannesar úr Kötl-
um: hann hefur gefið út bók.
Er glæpur hans raunar enn
stærri, bví sé Sóleyjarkvæði
ekk-i snjailasta kvæði Jóhann-
esar er íslandssaga Gunnars,
Saga þín er S'aga vor, ótvírætt
mesta verk hans til þessa —
enda eru lau-n hans lækkuð
niður í ekki neitt. Lesendur
Þjóðviljans vita um hvað sú
bók fjallar, en hún mun ekki
síður hafa komið við kaunin
en Sóieyjarkvæði. Virðist þá
h-itt aðeins vera spurning um
. ósamræmi í öllu samræminu
að' Halldór Kiljan skyldi ekki
einnig vera skorinn niður —
en þó má vera að ekki h-afi
öllum nefndarmönnum verið
ljóst hver er fremsti skáld-
sagnahöfundur okkar nú á dög-
um.
Þessi þrjú hneyksl; stinga al-
menning í landinu sárast í
augu. En það er líka hneyksli
Iíalldór SteXánsson.
-að Þorsteinn Valdimarsson
skuli ekki fá eyri -af úthlutun-
arfé listamanna, ungt skáld er
■gaf út í haust ljóðasafn er
virðist eiga heima í sömu hillu
og kvæðabækur eldri ljóð-
-meistara okkar. Það vær.i
fróðlegt að vita fyrir hvaða
listafrek Halldór Sigurðsson
fær sín laun á sama tím-a og
Þorsteinn Valdimarsson fær
ekki neitt. Ekki kom nefnd
þessi heldur auga á Agnar
Þórðarson, Jón Óskar né Krist-
ján Bender, þrjá unga höfunda
sem -allir hafa náð árangri í
list sinni. Einnig væri fróð-
legt að fá vitneskju um hver
væru þau listræn -afrek Valtýs
Péturssonar og Hjörleifs Sig-
urðsson-ar, myndlistardómar-a
Morgunblaðsins og Tímans, sem
gera þá verðuga listamanna-
launa það árið sem til dæmis
Jóhannes Jóhannesson og
Kjartan Guðjónsson heyr-a
ekki einusinni glamur í fimm-
eyringum. Og með hvaða rök-
stuðningi dæmir þessi úthlut-
unarnefnd Snorra Hjartarson
þriðjaflokks skáld? Þannig
mætti spyrja og spvrja, en hér
skal þó staðar numið að sinni.
Rithöfundafélögin tvö munu
nú hafa í hyg-gju að sameina.-t
á ný, og væri það vel farið.
Hér er einnig til Bandalag ís-
lenzkra listamanna, og sýnist
það nú sem fyrr e.iga ærnu
hlutverki að gegna. Hvorki ri-t-
höfundar okkar né. aðrir lista-
menn hafa hingað til kunn-að
Framhald á 9. síðu
Skrípaleikurinn í Sjálfstæðishúsinu — Gagnrýni
á útvarpsleikritum
„KUNiNUGUR" skrifar: „Þau
tíðindi gerðust nýlega, að.hald-
inn v-ar ahnénhúr stúdentafund-
ur, " þaf sém • fundarstjórinn,'
Gislj nokkur Jónsson, gerði sig
beran að þvílíkri ósvíí'ni og því
gerræði, að þess m-unu nær
einsdæmi. í Morgunblaoinu 20.
marz reynir hann ,að réttlæta
framkomu sína. Þar fullyrðir
hann, að tillaga sú, sem hann
bar upp, hafi verið sú fvrsta,
sem borin var fram á fundin-
um, þar eð henni haíi verið út-
býtt, áður en framsögumáður
bar fram sína tiUö-gu. Allir,
sem voru á fundinum frá byrj-
un, vita að þetta eru helber ó-
sannind.i. Gísli sleppir að geta
þess, -að hann neitaði að verða
við þeirri. réttmæ.tu kröfu, að
tillagan yrð; borin fram í ein-
stökum Hðum; sem sagt: öll al-
menn fundarsköp þverbrotin.
Að lokum neit-ar Gísli því, -að
meirihluti fundannanna, ca.
140 manns, hafi gengið hneyksl-
aður af fundi yfir þessum áð-
förum. Dæmið er þó einfalt.
Samtals 210 m-anns greiddu at-
kvæði um áðaltillögu Gíslay ca.
20 sátu hjá. 90 greiddu atkvæði
með frávísunartillögu hans, sem
var borin upp strax á eftir.
Hinir gengu af fundi. Gísli
verður því of-an á iallt saman
opinber ós-annindamaður, sem
ekki kann að skammast sín. Er
þess að vænta, að stúdentar
láti ekki -slík-a uppskafninga
segja sér fyrir verkum eftir-
lelðis. — Kunnugur."
★
1 *■— C'f'"":
„HLUSTANDI" skrifar^SíðáSt—
liðið laugardagskvöld, 'þégíur- ég
sat við útvarpstækið m'itt og
hlusitaði á leikritið „Venjulegur
maður“, sannfærðist ég um það
betur en nokkru sinni fyrr, hve
bráðnauðsynlegt það er, að
blöðin hafi sérstakan gagnrýn-
isþátt á útvarpsleikritunum.
þátt sem að staðaldri birti
dóma um útvarpsleikritin og
helzt kynni fyrirfriam þau, sem
væntanleg eru hverju sinni.
Enginn skyldi ætla, að leik-
flutningur í útv-arpl sé eða
þurfi að vera ómerkilegri -að
sínu leyti en sá, sem fram fer
á leiksviðum fyrir augum
manna. Því fer fiarri. Hið nána
samband hlustandans í stofunni ,
heim.a hjá sér er oft miklu ;
me.ira við einstakar leikritsper-
sónur útv-arpsleikjanna og við
leikritin í heild, heldur en í
fjölmennu leikhúsi, endaþótt
heymin ein verði lað skynja
hv.að fr-am fer. Við könnumst
öll við það, hversu vel flutn-
ingur á útvarpsleikritum getur
tékizt, ef vel er á öllu haldið.
En því miður er ekki ætíð svo,
og var flutiiingurinn, sl. laugar-
dag á-gæt't dæmi þess. Eg veit
ekki, hyerjum þett-a .hefur ver-
jið að kenna. Kannske höfundi
og þýðanda. En þó grunar mig,,,
að sökin sé fyrst og fremst hjá
leikstjóra og leikurum. Leikrit-
ið var flausturslega flutt, a. m.
k. þau -atriði, sem skírskotuðu
til upprifjunar þess, sem áður
hafði igerzt. Þebta átti e. t. v.
að sk-apa hraða, — já, þessi
blessaður hraði, mikið getur
hann verið nauðsynlegur og
'hrífandi, þegar hann á við, —
en þegar hann á ekki við, hvað
þá? — Eg verð að viðurkenna,
að mér tókst ekki ,að fá það
mikið samhengi út úr leikrit-
ihú, að .einstök atriði séu mér
tiltækileg sem dæmi þessa
stundiria. En í heild var í'lutn-
inigiir þess semsagt lélegur.
Enginn skilji orð mín svo, að
mér háf-i þótt hér um undan-
'tekningu -að ræða. Langoftast
er méðferð leikara á -hlutverk-
um sínum við hljóðnemann
mjög ábó'tavant. Það er stöðugt
í þeim þessi sami leiksónn, eða
hvað maður á .að kalla það
_Engu er líkara en leikararnir
hræðist það að búa til ,Jýpur“
í, návist hljóðnemans. Þeir leik-a
margir hverjir sjálf.a sig, ár
eflir -ár, æða þá einu „týpu“,
sem þeir Trafa komiz-t upp á
la.g með að leika og getn aldrei
vaxið út fyrir aftur'. Hörmu-
legas-t er að sjá þetta og heyra,
þegar leikararnir fá langar re-
plikur, sem ættu ein-att -að gefa
þeirn tækifæri til pe-rsónule-gs
innleggs til efnisins. Þá er það
sem blessaður hraðinn og flýt-
irinn freistar þeirra Þeim
liggur slík ósköp á, oftas-tnær.
Maður skyldi ætla, að megin-
þorri leikaranna hérna væru
annaðhvort dauðfeimnir hver
við annan eða þjáðust af ein-
hverri óáran annarri, einhve.'s-
konar komplexi eða minnimátt-
.arkennd — eða hreinu og be'.na
kæruleysi. Því að aldrei hefur
mig grunað, -að þeir hefðu ekki
hæfileika á við erlenda kollega
sína, hvað sem menntuninni
liður. Hef ég svo þessi orð mín
.'Ckki, fleiri. —. H-lus.tandi.“