Þjóðviljinn - 16.05.1953, Page 7

Laugardagur 36. aaaí 1953 —ÞJÓÐVILJINN — (7
í ,Jierverndarsamningnum“
írá 1951 eru ýmis ákvæði um
tbótaskyldu og fjárhagslegar
kvaðir, sem lagðar eru á ís-
lenzka ríkið.
Ég vil hvetja alla til að lesa
samning þennan vándlega á-
samt viðbaetinum um réttar-
stöðu liðs Bandaríkjanna og
eignir þeirra. Geta menn þá
með eigin augum séð, að samn-
ingurinn er þvílíkur hræri-
grautur, saminn í hræðslukasti,
að engu er líkara en Rússar
hafi staðið með alvæpni yfir
samningamönnunum, svo mjög
Slgurður Baldursson
virðist hafa legið á að gera
hann.
Áður en lengra er haldið, tel
ég rétt að víkja nokkrum orð-
um að hervemdarsaimningnum
frá 1941 og samningum sem
igerðir hafa verið síðan.
í 5. gr. samningsins frá 1941
segir svo:
,3andaríkin taka að sér vam-
ir landsins, íslandj að kostnað-
arlausu, og tofa að bæta hvert
það tjón, sem íbúarnir verða
fyrir af völdum hemaðarað-
gerða þeirra“.
Samkvæmt þessu bar okkur
að fá bætur fyrir allt lands-
svæði, sem við þurftum að af-
henda undir herstöðvar, bætur
fyrir allar skemmdir á mann-
virkjum, bætur fyrir slys á
• mönnum, skaðabætur af völd-
um hemaðaraðgerða o. s. frv.
Ég minnist þess ekki, að þeitta
samningsákvæði hafi þótt neitt
sérstakt höfðingjabragð, sem á-
stæða væri að þakka sérstak-
lega, heldur hafi þetta þótt eðli-
legt og sjálfsagt og fjarstæða
að fara fram á annað.
iÞar með var réttur okkar
tryggður að minnsta kosti á
pappímum. Á grundvelli þessa
samninigs tók íslenzka ríkið
með lögum nr. 99 frá 1943 á-
byrgð á öllu tjóni af völdum
ameríska hersins, en síðan var
gerður samningur við Bandarik-
-in um fyrirkomulag á endur-
greiðslu þeirra bóta, sem ríkis-
sjóður varð að greiða, en hér
er ekki tími til að rekja það
nánar.
Árið 1946 gerðist ísland aðili
að samtökum Saméinuðu þjóð-
anna.
f sáttmála þeirra er gert ráð
fyrir þ\ú í 43. gr., áð banda-
lagsríkin geti gert samning við
, öryggisráðið.um kvaðir á 'landi,
landhelgi og lofthelgi, en í grein
inni er ekki minnzt á bóta-
rétt viðkomandi rikis vegna
slíkra kvaða. Mundi það því
verða samningsatriði að kveðá
: á um slíkan rétt. Mér þykir
rétt að geta þéss, að' Gunnar
Thoroddsen borgarstjóri Og Ein-
ar Amórssön dr. juf., fyrrv,-
samkvæmt herverndarsamnmgmim
hæstaréttardómari skrifuðu
igreinargerð um skipulag og
starfsháttu Sameinuðu þjóð-
anna, og var hún birt i Alþing-
istíðindum 1946. Þar segir um
aðferðina við samningsgerð skv.
síðast nefndri grein. um kvaðir
á tandi, að 'hún fari eftir venju-
legum reglum um milliríkja-
samninga, þannig, að þeir öðl-
is.t ekki gildi fyrr en þeir hafa
verið fullgiltir á samræmi við
stjórnlög hlutaðeigandi rikis, þ.
e. að því er ísland snertir,
fullgiltir af forseta ís'lands og
að fengnu samþykki Alþingis
skv. 21. gr. stjórnarskrárinnar,
ef um 'kvaðir á landi, landhelgi
eða lofthelgi er að ræða.
Utanríkismálanefnd virðist
ekki hafa gert ráð fyrir, að til
slíkra samninga kæmi, því að í
nefndaráliti hennar frá 23. júli
1946 segir svo orðrétt: „íslend-
ingar eru reiðubúnir til þess að
gangast undir iþær skuldbind-
ingar, er sáttmálinn leggur á
meðlimina. Einna þýðingarmest
ákvæðanna um skyldur og
kvaðir er 43. gr. sáttmálans. Sú
grein áskilur méðfimunum
afstöðu okkar. Er því allur ótti
um það, iað fram á stikt verði
farið við okkur, ef við göngum'
í bandalagið, gersamlega á-
stæðulaus". s:
Ég ætla því ekki að skýra
ákvæði sjálfs Atlantshafssátt-
málans, heldur snúa mér að
herverndarsamnin'gnum frá
1951, en fyrirsögn hans er:
„Varnarsamningur milli lýð-
veldisins íslands og Bandaríkj-
anna á grundveli Norður-At-
lantshafssamningsins". í 2. gr.
segir svo: „ísland mun afla
heimildar á landssvæðum og
gera aðrar nauðsynlegar ráð-
stafanir til bess að í té verði
látin aðstaða sú, sem veitt er
með samning; þessum, og ber
Bandarikjunum. eigi skylda til
að greiða íslandi, íslenzkum
þegnum eða öðrum mönnum
gjald fyrir það“.
Nú segir syo í islenzku stjórn-
arskránni: „Eignarrétturinn er
friðhelgur. Engan má skylda til
að 'láta af hendi eign sína,
nema almenningsþörf krefji;
þarf til þess lagafyrirmæli og
komi futlt verð fyrir“.
Framsöquræða Sigurðar Baldurssonar,
lögíræðings, á þjóðarráðstefnu
gegn her í landi
samningsrétt við öryggisráðið
um kvaðir skv. greininni og
■leggur nefndin þann ski'lning í
ákvæðið, að engar slíkar kvað-
ir sé unnt að leggja á íslenzka
ríkið, nema að fengnu samþykki
þess sjálfs. íslendingar eru ein-
dregið andvígir herstöðvum í
landi sínu og munu beita sér,
gegn því, að þær verði veittar".
Undir þetta rituðu Bjami
Benediktsson, formaður nefnd-
arinnar, Stefán Jóh. Stefánsson,
ritari og framsögumaður, Her-
mann Jónasson, Bjarni Ásgeirs-
son, Jóhiann Þ. Jósefsson, Garð-
ar Þorsteinsson og Einar Ol-
geirsson.
Þett’a var 23. júlí 1,946.
Hinn 5. október sama ár var
Kefla.víkursamningurinn svo-
•nefndi samþykktur á Alþingi og
30. marz 1949 var aðild íslands
að Atlantshafsbandalaginu á-
lcveðin. *
Samkvæmt yfirlýsingum full-
trúa íslands við undirbúning
að inugöngu í það virðist i upp-
hafi hafa verið gert ráð fyrir
því, að við værum undanþegnir
helztu kvöðum, skv. samninign-
um a. m. k. birti Morgunblaðið
eftirfarandi yfirlýsingu frá rík-
. isstjóminni hinn 22. marz ,1949:
„Við skýrðum rældiega sér-
stöðu okkar sem fámennrar og
vopnlausrar þjóðar, sem hvorki
■gæti né viidj halda uppi. her
sjálf, og mundum aldrei sam-
þykkja að' erlendur her eða
herstöðvar væru í landi okkar
á friðartímum. Dean Acheson
-utanrikisráðherra og starfs-
menn hans skildu/fyHilega þessa
fslenzka ríkið verður með
öðrum orðum á sinn kostnað að
ufi.a 'heimildar ,til þeirra lands-
svæða, sem „vemdararnir“
telja ríkisstjóminni trú um, að
þeir þurfi á að halda til fram-
ikvæmdar samningnum. Getur
þá svo farið, að taka þurfi
eignarnámi víðlend svæði, eink-
um ef ætlunin er að gera lana-
ið að víghreiðri, gráu fyrir
járnum, eins og sumir ráða-
menn hafa óskað sér.
Ríkissjóður greiddi á sínum
tíma landeigendum á Suður-
nesjum fyrir lönd, sem tekin
voru undir Keflavíkurflugvöll,
en þau voru að stærð 11.250.50
ha., samtals kr. 2.102 250 00.
Bæturnar voru tvenns kor.ar:
Andvirði lands kr. 1.676.750 00
og íébætur vegna nota setuiiðs-
ins kr. 368.000.00. Kostnaður við
virðingargjörðina nam kr.
57.500.00.
Nú eru atbafnasvæði mun
dýrari í kaupstöðum og ná
grenni þeirra en upp tU sveita.
sjóði og Bandarikjamenn hata
skv. 2. gr. samningsins, ef ráða-
mennimir væru jafn þjónustu-
liprir við okkur og þeir eru við
„herraþjóðina".
í samningnum segir ekkert
um það, hvað verði um eignir
Bandaríkjanna, ef herinn fer al-
farinn, en á 7. gr. er mjög at-
hyglisvert ákvaeði svohljóðandi:
„Meðan aðstaðan er eigi not-
uð til hernaðarþarfa, mun ís-
land annað hvort sjálft sjá um
nauðsynlegt viðhald á mann-
virkjum og útbúnaði eða heim-
iila Bandaríkjunum að gera
það“.
Þetta ákvæði er sett,, ef her-
inn skyldi einhvern tíma hverfa
á brotí, meðan Norður-Atlants-
bafssamningurinn er ‘í gildi, og
á að tryggia að allt sé rt.il reiðu,
ef Bandaríkjamenn vilja koma
aftur. Ef þetta ákvæði yrði
framkvæmt, þá væri sannarlega
ekki amalegt fyrir okkur ís-
lendinga að eiga annað eins
innhlaup hjá ríkissjóði og
Bandaríkjunum er veitt með
þessu ákvæði. Það þyrfti ekki
annað en fara upp í fjármála-
ráðuneyti og segia sem svo:
„Ég þarf að skreppa til útlanda.
Sjáið um að halda húsinu mínu
við. Það þarf að mála, dúk-
leggja, gera við þakið, setja í
rúður, endurnýja miðstöðvar-
kerfið og girða og hreinsa lóð-
ina. Verið þið nú búnir að þessu
þegar ég kem aftur" Bóndinn
gæti rokið burt frá búi sínu og
fengið Eystein til að moka fjós-
ið, mjólka, reka á fjall, dytta
að húsum og amboðum, grafa
skurði og girða o. s. frv.
Þá ætla ég að minnast á 12.
grein viðbætisins, sem áður er
nefndur um réttarstöðu liðs
Bandaríkjanna og eignir þeirra.
Þar segir svo í 1. tl. b lið:
,iRikisstjórn íslands mun ekki
gera kröfu til skaðabóta á hend
ur Bandarikjunum fyrir tjón á
eignum íslenzka rikisins á samn
ingssvæðunum og mun ekki
igera kröfur á hendur Banda-
ríkjunum, heldur bæta sjálf
tjón á lífi og limum starfs-
manna íslenzku ríkisstjórnarinn
ar, sem verða kann á samnings-
svæðunum, þegar slíkur starfs-
maður er þar vegna starfs-
skyldu sinnar að áliti fulltrúa,
er ísland og Bandaríkin skipa,
og slikt tjón á eignum, lífi eða
limum hefur orðið af völdum
manns úr liði Bandaríkjanna.
Ríkisstjórn íslands mun ekki
heldur gera kröfu til skaða-.
bóta fyrir tjón á eign íslenzka
ríkisins eða tjón á lífi og lim-
um starfsmanna íslenzka ríkis-
ins er maður úr liði Bandarkj-
anna veldur utan samningssvæð
anna, enda telji skipaðir full-
trúar íslands og Bandarfkj-
anna, að eignin hafi er tjónáð
•v-arð, verið notuð eða starfs-
maðurinn verið að verki í sam-
bandi við framkvæmd samnings
þessa“.
Ekki þarf að limlesta nema
einn mann skv. þessari grein
til þess að ríkissjóður verði að
greiða honum e- t- v. hundnið
þúsunda í bætur. f a lið sama
töluliðs stendur þessi málsgrein:
„Bandaríkin munu eigi gera
kröfu til skaðabóta á hendur
ríkisstjórn íslands fyrir tjón,
sern starfsmenn íslenzku rikis-
stjómarinnar valda á eignum,
sem Bandaríkin eiga og lið
þeirra notar, eða á lífi og lim-
Um manna úr Bandaríkjaliði".
Starfsmenn íslenzka rikisins
mega með öðrum orðum
skemma, myrða og drepa fyrir
Bandaríkjunum, r.íkissjóði að
kostnaðarlausu, ef þeir geta
sannað að þeir séu um leið að
framkvæma samninginn.
Ef miltil brögð verða að
þessu, þá sparar ríkissjóður skv.
benjamínskri hagspeki álitlega
fjárhæð og verður það fé, sem
Framhald á 11. síðu.
Jén Magnússon
Fæídur 3. ágúsi 1865 — Dáinn 9. max 1953
E>eyr fé,
deyja frændr
deyr sjálfr it sama,
en orstírr
deyr aldregi
hveim, er sér góðan getr.
(Hávamál).
var hann, að orð var á haft.
Prúðmennska hans i allri dag-
legri framkomu var svo frábær
að orð fá því ekki lýst; þrátt
í gær fór fram útför Jóns
Magnússonar fisksala. —- Hann
andaðiist að heimili sínu Brekku-
stág 14B hér í bæ.
Það verður alltaf stórt. skarð
eftir þegar mikili maður og góð-
og getur því hver maður séð, ur drengur feilur í vali-nn. Og
hvílíkur baiggi þetta ákvæði á. það má með sanni segia að Jón
eftir að verða á . rikissióði. Magnússon var þar einn í
I-Iugsum okkur t. d. að herinn| fremstu röð. Hin löngu kynni
heimtaði atbafnasvæði yið ^ min við hann hafa sannfært mig
höfnina- í. Reykjavík, en hér.í um það. Ég'hef dvalið i húsi
miðbænum er það ekki stór hans nærfellt brjá tugi ára, —
lóð, sem fæst fyrir eina minjón.j og ég hef kynnzt möngum góð-
Tekna til að standast útgjöld um dreng um ævina cn fáum
samkvæmt þessari grein yrðij hans ja,'ningjurh. Hann var á
væntanlega að afla með aukn-
um sköttum, tollum eða öðr-
um glaðningi.
Það væri hreint ekki ónýtt
öllum sviðum svo frábær dreng-
fyrir hina miklu vanheilsu sem
hann hafði við að stríða síðari
skaparmaður sem hvergi mátti Wuta ®v»nnar.
vamm sitt vita. Hann vildi hvers
manns vanda leysa og bón gera,
Alla tíð og til hinztu stundar
fylgdigt Jón Magnússon vel með
fvrir íslenzka þegna að éigajsem til hans leitaði. Qg. svoj garvgi heims- og þjóðmálanna og
hliðstæðan rétt á hendur. ríkis-! álbyggilegur i^öílum. viðskiptuml Framhald á. ll. slðu.