Þjóðviljinn - 28.11.1953, Page 4

1‘í)— ÞJÓÐVILJINN — Laugaxdagnr 28. nóvember 1953
L
!LeikféIag Reykjavikur
Skéli fyrir .skattgreiðendur
eítir Louis Verneuil og Georges Berr ^ Leikstj: Gunnar Hansen
Leikurinn er franskur, þrung-
inn gróskumiklu gamni og
•gáskafullu háði, og um margt
skyldur „Topaze“ þeim er
einná* mestrar lýðhylli hefur
notið erlendra skopleika á
landi hér, enda saminn í sömu
borg, fyrir sömu tegund leik-
húsa og áhorfenda og á svip-
uðum tíma; ,,Topaze“ er að
vísu frumlegra verk og stíl-
fastara, en „Skóli fyrir skatt-
greiðendur" ekki síður spaugi-
legt og líklegt til vinsælda,
— Heimskreppan mikla er
skollin yfir Frakkland. Það er
óhugnanlegt tómahljóð í ríkis-
sjóði og skattþegnarnir stynja
usidan skefjalausri fjárkúgun
stjórnarvaldanna, en reyna
auðvitað að bjarga sér eins
og bezt gegnir. Ósvífnir spá-
kaupmenn, okrarar og aðrir
braskarar græða á kreppunni
og þrengi.ngireium, og þeim
sem eru nógu ríkir og áhrifa-
miklir, nógu lævísir og slótt-
ugir tekst furðuvel að sleppa
við ásælni skattheimtumann-
anna; hinir sem hrekklausir
eru, lieiðarlegir eða minni
máttar verða að borga brús-
ann, þeir eru vægðarlaust
rúnir inn að skyrtunni. Þá
gerast þau tíðindi að tengda-
sonur sjálfs yfirskattstjórans
ákveður að rísa gegn tengda-
föður sínum, hann stofnar
framtalsskóla eða réttara sagt
' hjálparstöð fyrir skattsvikara,
kennir „heimskingjunum" svo-
kölluðu að fara kringum lögin
— auðvitað gegn ríflegri þókn-
un; fyrirtæki þetta verður
voldugt og ríkt á örskömm-
um tíma, útibú spretta upp
viða um Frakkland og jafnvel
vestur i Ameríku. En allt ber
að sama brunni, það eru ekki
venjulegir launþegar eða al-
Elín Ingvarsdóttlr
og Árni Trygífvason
þýðumenn sem njóta góðs af
þessari starfsemi, heldur eigna-
menrt einir og sníkjudýr; en
svo mjög rýrna skatttekjur
ríkisins að til sárra vand-
ræða horfir, og ioks verður
fjármálaráðherrann sjálfur að
biðla til hins ósvífna og ráð-
snjalla framtalsskólastjóra,
leita á náðir hans. Þeir leiða
saman hesta sína, þessir vold-
ugu herrar, en af samræðu
þeirra verður alls ekki ráðið
hvor geri þjóðfélaginu í raun
og veru meira gagn eða vinni
því stærra tjón, sá sem heimt-
ir skattana í botnlausa hít
ríkisins eða hinn sem kennir
mönnum að svikja undan
skatti! Stjórn auðvaldsins er
endileysa og vítahringur, f jar-
málaspillingin alger og tak-
markalaus.
Það eru ekki fallegar skop-
myndir sem höfundarnir draga
upp af borgarastéttinni
frönsku, og þó er það alls ekki
ætlan þeirra að atyröa hana
ærið misgóðum efniviði, og
þó að sýning þessi sé ekki
heilsteypt eða nógu fáguð og
frönsk að öllu leyti er hún
gleðilegur vottur þess að enn
hefur hópurinn þokazt nær
markinu.
Ég veit ekki hvernig höfund-,
arnir hafa hugsað sér
Alfreð Andrésson, Brynjólfur Jóhannesson og Gísli Halldórsson
eða hrella á nokkurn hátt.
Leikurinn er einmitt saminn
borgurunum til yndis og
dægrastyttingar, háðið og á-
deilan á þá lund að fyrir-
myndimar hljóta að hlæja
dátt að sjálfum sér um leið
og þær skoða sig í hinum
skringilega spegli.
Og margslungnum kvennamál-
um hinna frönsku borgara
gleyma höfundar þessir ekki
fremur eti Mareel Pagnol,
enda mun sá gamanleikur
vandfundinn á franskri grundu
að framhjátökur og margvís-
legt lauslæti sé ekki annað
tveggja, uppistaða eða ívaf.
Þar gengur ástin kaupum og
sölum, allir sem vetlingi valda
fleygja fé sísiu í hjákonur og
gleðidrósir, og sú eiginkona
virðist torfundin scm ekki
leitar huggunar í faðmi ann-
arra ma.nna. Og í háðleik
þeirra Verneuils og Ber>-s er
spilling ástalífs og fjármáia
ofin saman af vísindalegri ná-
kvæmni.
Allur er leikurinn hinn
skemmtilegasti, persónurnar
skoplegar og markaðar skýr-
um dráttum, atvikin fjöl-
breytileg og hlægileg og til-
svörin fyndin, þó ekki megi
kallast frumleg eða verulega
mergjuð. Það verður engínri
frægt leikskáld við breið-
stræti Parísarborgar nema
hann kunni iðn sína til hlít-
ar.
Gunnar R. Hansen hefur sett
leikinn á svið og stjórnað
honum af alkunnri smekkvísi
og lagni, og tekizt furðuvel
að láta livort tveggja njóta
sfa, ádeilu hans og taumlausa
gamansemi. Allir eru leikend-
umir kunnir frá fyrri sýn-
ingum Leikfélags Reykjavík-
ur, þeir liafa langflestir notið
tilsagnar og kunnáttu hins
ágæta leikstjóra á undan-
förnum árum. Það hefur orðið
hlutskipti Gunnars Hansens
að reyna að skapa samhæfð-
an og þjálfaðan leikflokk úr
framtalssnillinginn Gaston
Valtier, aðsópsmestu persónu
leiksins, en Alfreð Andrccocn
leikur hann öllum til ántegju,
búinn sínu alku.nna gervi,
rödd og látbragði. Vera má að
sérstæð og ómótstæðileg kímni
Alfreðs beri ádeiluna ofurliði
að einhverju leyti, og fæ ég
þó ekki betur séð en hinn ást-
sæli skopleikari lýsi náunga
þessum ágæta vel — hann er
ismeygilegur í bezta lagi, ró-
legur og ráðsnjall með af-
brígðum þegar um fjármál
og skattsvik er að ræða, en
óvær og uppstökkur þegar
léttúð eiginkonunnar ber á
góma. Hann er ef til vill
helzti geðþekkur maður, en
ber þó yfirbragð og þótta
hins ósvífha gróðamanns sem
veit að sér eru allir vegir
færir og ryður öllum liindr-
unum tafarlaust úr vegi. —
Alfreð Andrésson leikur á á-
horfendur eins og hljóðfæri,
getur hvenær sem er vakið
óstöðvandi hlátur með hvers-
dagslegum eða einskisnýtum
tilsvörum það eru ekki orðin
siálf sem máli skipt.a, heldur
ninst.æð framsögn hans og
svipbrigði. Víst er að leikur
bessi mun enn auka á rót-
gró.nar vinsældir hans.
Brvnjólfur Jóhannesson er yf-
irskaftstjórinn tensdafaðir Ga-
stons, franskur ásýndum sem
bezt má verða og leikurinn
allur heilsteyptur og traust-
ur. Brynjólfur hefur enga
aamúð með skattkúgara þess-
um,, lýsir honum hæfilega
kaldranalega og miskunnar-
laust — hann er dugandi emb-
ættismaður, en skorpinn og
skapillrjr, samvizkulaus og
harðdrægur, hann varðar ekk-
ert rnn sanngirni og réttlæti,
hagsmunir iríkisins og hans
sjálfs eru honum fyrir öllu.
Þessi óhugsianlega mannlýs-
ing Brynjólfs er bæði skarp-
ieg og minnisverð og styrkir.
mjög ádeilufiír1 i-'léikntrfn'r>
'tii. rti >y ' SU, !!bmftörií!i j
Dottir skattstjorans en eigm-
kona Gasto.ns er fögur sýnum,
en nokkuð léttúðug og laus í
rásinni. Elin Ingvarsdóttir á
hin ytri skiljxði til þess áð
lýsa þessari konu og ræður
yfir nokkurri tækni, en -leikur
hennar er of yfirborðslegur
og innantómur, og það sem
lakast er á þéssum stað: þess
verður sjaldan eða aldrei vart
að leikkonan eigi til kímni-
gáfu. — Fríðleikskonu þessa
skortir ekki aídáendur. og er
Óísli Halldórsson fremstur í
flokki, fulltrúi hiá skatt-
stjóra í upphafi leiksins, mað-
ur lágrar ættar. Gísli er á-
nægjulega ólíkur persónum
þeim sem hann hefur áður
túlkað, óg lýsir hinum fram-
gjarna manni á mjög skýran
og athvglisverðan hátt, feimni
hans og inpibvrgðri og trúrri
ást. Tækni liins unga leikara
er enn ekki fullkomin. en leik-
ur hans vandaður og gagn-
hugsaður, hann sýnir bað
jafnan ljóslega að fulltrúinn
er .af fátækum kominn þótt
liann verði finn maður og
ríkur í lokin. og verulega
hlægilegur er hann þegar fát-
iö grínur hann og hann veit
ekki sitt riúkandi ráð.
Annar aðdáandinn er sextug-
ur rikisbubbi og kvennabósi,
skýrt og skörulega leikinn af
Ánia Tryggvasyni; einkum er
skemmtilegt að kvnna.st til-,
burðum hans og svipbrigðum
í fyrsta þætti þegar hann
revnir að komast vfir hina
ungu konu. Það tekst. honum
ekki til fulls, han.n verður
að láta sér nægja dýra. gleði-
konu í stáðinn. Steinuon
Biarnadóttir leikur hana tals-
vert hnittilega, en er þó of
óhefluð í sjón og framkomu,
og missir hið spaugilega atriði
þtví ma>,ks að verulegu levti,
skortir hina fáguðu og h.nit-
miðuðn frönsku kímni. Þriðji
unn«» )!-•> pr ungt og hátíðlegt
nútímaskáld, sæmilega efnað
Framhald á 11. siðu.
trnl
ÍSfií.
ostiMnn
Þar getið þið auðgað andann, og iðkað íótamennt.
— Svar til Jóhanns Kúld — Byltingasinnaðir
menn óttast byltingu — í ljóðlist
NU ER laugardagur og laugar-
dagar enda á laugardagskvöldi.
Og á eftir laugardagskvöldi
kemur s.unnudagsmorgunn, og
það 'er eini morgunn vikunnar
þegar maður sefur til hádegis SVO KOMUM við að sendibréfi
með góðri samv.zku — þ. e. a. dagsins. Það er frá Einari
að þessu yerið í vafa um,
hvernig þið ættuð að eyða
laugardagskvöldinu, eruð þið
það tæplega lengur.
s. flestir geta leyft sér það
vinnu sinnar vegna. Og þess
vegna er stundum freistandi að
nota laugardagskvöldin til að
skemmta sér. En það leggja
ekki allir sama skilning í að
skemmta sér. Sumir leggja allt
kapp á að auðga andann og
Br.aga. I dag svarar hann Jó-
hanni Kúld. Það væri synd að
segja að hann sitii iðjulaus
þessa dagana, hann fær ádrep-
ur úr ýmsum áttum, en ekki
harma ég það, þegar Bæjar-
pósturinn, nýtur góðs ,af. —
Einar Bragi skrifar:
telja það hina æðstu skemmt-
un, — aórir sinna andanum „GÓDI KUNNINGI. Þökk fyrir
minna, vilja söng og dans og grein þína „Ljóðlist og íslenzk-
gefa andanum frí á meðan. En
nú vill svo til að í kvöld geta
báðir þessir hópar skemmt sér
á sama stað, sem sé á Fullveld-
isfagnaði Æskulýðsfylkingar-
innar á Borginni í kvöld. Dag-
skróin er fjölbreytt, samfelld
dagskrá úr sjálfstæðisbarátt-
unni, sem ég skal ábýrgjast að
auðgar jmda allra þeirra sem á
hana hlýða (ég hef nefnbega
lesið hana, svo að ég veit hvað
ég er að segja), svo er ýmis
lconar léttara efni að meðtöld-
um dansi. Og ef þið hafið fram
ur menningax-arfur“ í Þjv. 24.
þ. m. Eg get undirritað hana
með þér næstum athugasemd-
arlaust. Viðhorf mitt til ljóð-
arfsins er í allra skemmstu
máli þetta: Skáldin nota ís-
lenzkan ljóðarf bezt og hefja
hann hæst með því að drekka
hann í sig, — absorbera hann
— og bæta síðan einhverju við
með sjálfstæðri sköpun, ekki
upptuggu og eftiröpun. Sé
skáldunum ekki ti'eystandi til
að nema ný ljóðlönd án þess
að g’r.ta íslenzkri ljóðerfð, er
þeim yfirleitt ekki treystandi
til neins. Eg ,get ekki séð að
íslenzkur ljóðarfur sé í hættu
staddur nú um stundir af þess-
um sökum. En þegar hefð-
bundna kvæðið er ekki orðið
annað en upptugga og eftiröp-
un, bundinn prósi án póetísks,
lífs, sífelld ganga ljóðatefkarla
í hring, þá er vissulega hælta á
ferðum. Þannig kemur heíð-
bundni samtímakveðskapurinn
mér fyrir sjónir í iangflestuni
tilfellum, og þess vtegna get ég
ekki annað en sagt það sem
mér býr í brjósti: burtu með
ósómann. Eg neita J-ví ekki, að
til séu undantekmngar irá
þessu. Það kemur fyrir ennþá,
að maður reksLá. ryftilMít^heíð-
bundið sairftimak&æfe ’Én bað
eru sem sagt undantekningar.
—i rViðhorf mitt íil á'iiýðukveð-
skapar er annað en að framan
getur. Eg tel t. d. kvéðskap
Jakobínu Sigurðardótiur, Hail-
dórs Helgasonar og Sve.nQjarn-
,ar Benteinssonar dýrmætar og
merkilegar bókmenntir, þo’t.
þessi skáld víki ekki frá hefð-
bundnu formi. En ég dæmi
þennan þátt bókmennta okkar
frá öðru sjónarmiði, sem ekki
er tækifæri til að ræða nánar
hér. Eg vil að endingu taka
fram, að ég álit að sjaidan '
hafi verið önnur ems gróandi í
íslehzkri ljóðlist og núna, og
ég held, að hún gæti orð:ð enn-
þá meiri, ef jafnvel byltingar-
sinnuðustu menn væru ekki
svona hræddir við byltirguna
— í ljóðlistinni. — Með kær-
, um kveðjum. — Einar Bragi“.