Þjóðviljinn - 20.12.1953, Síða 4

4) — ÞJÓÐVTLJINN—- Sunuudagur 20. desember 1953
AÐGÁT SKAL HÖFÐ
Þórunn Elfa Magnúsdóttir:
T>ísa Mjöll. Þœtti r úr lífi lista-
konu. — Bókaútgáfan Tíbrá,
Reykjavík 1963. — 250 síður.
Saga Þórunnar Elfu Magn-
lisdóttur af listakonunni Dísu
Mjöll er sviðsett með sama
ihætti og margar kvikmyndir
um skeið: fyrst gerist aðal-
atburðurinn, síðan er horfi'ð
til baka aftur í tímann og ör-
lög rakin fram til þessa at-
1 burðar, þvínæst haldið áfram
þar sem frá var horfið í upp-
> hafi og því lýst hvernig hnút-
ar leysast og sköp ráðast.
Sagan heitir eftir aðalper-
sónunni sem er fyrst ung
stúlka, þvínæst gift kona og
móðir, fráskilin, gift öðru
sinni, síðan sjúklingur eftir
sjálfsmorðstilraun — en bak-
'ýið þetta allt, fyrst og síðast,
er hún listakona: málari.
Listin er aðalatriði lífs henn-
ar, hitt aukaatriði að því leyti
að sál hennar fær ekki full-
nægju nema í listsköpun. Fað-
ir hennar hefur dáið frá
henoi ungri, hún elst upp und-
ir handarjaðri strangrar og
skilningsíítillar móður, gerist
ástmey kennara síns í mál-
aralistinni eina nótt í uppreisn
gegn heimili sínu og umhverfi.
Síðan líður langur tími, þar
á meðal við nám erlendis og er
aðeins stöku sinnum vikið að
þeim árum í frásögninni sem
á eftir fer. Næst hittum við
hana í átökum við eiginmann-
inn, fátækan mann og ráða-
lítinn. I því hjónabandi veit-
■&st henni lítil færi til listsköp-
■unar, enda leysir hún það
Jmeð jafnmikilli hörku og hún
Jhafði bundið það auðmjúk.
-Ríkur maður kvænist henni.
íl því hjónabandi veitist henni
jallt — nema þetta brot af
tskilningi sem hún þarfnast;
',auk þess leiðist henni veizlu-
'hö:d, og húsmóðurstörf sem
'önnur kona annast raunar
jjfyrir hana af prýði. Á þeirri
'konu er þó sá galli að hún
tnn manni Dísu Mjallar í leyn-
m og hatar um leið konu
'lhans. Eitt kvöld kemur list-
jmálarina mikli í heimsókn:
,hinn forni kennari og ástmað-
.ur Dísu Mjallar eina nótt.
'jHann dæmir verk hennar fá-
nýt- Þá freistar hún þess að
.stytta sér aldur, enda ekki
' lein báran stök. Og hefst sag-
' an á sjúkrahúsi meðal lækna
‘og hjúkrunarkvenna er þau
' jhafa gert þar að sárum lista-
konunnar. Er henni tekur að
batna rekur hún fyrri ævi
jsína fyrir geðlækni. Þegar hún
-hefur síðan hlotið fullan bata
-af sári sínu hverfur hún aft-
L Jur heim til mannsins — óg
I gerir ráð fyrir nýju lífi, þar
ísem sameinist list og móður-
I ,-önn.
■ Á venjulegan borgaralegan
1 mælikvarða er Dísa Mjöll und-
’arlegur kvenmaður, enda er
■hún oft látin kenna þess. Auð-
■vitað verður hún ekki skiiin
nema út frá meginafli lífs
síns, listhvötinni, sköpunar-
rþörfinni. Þórunn Elfa skrifar
•sögu sína frá þessu sjónar-
Jmiði, og hún gerir það bæði
Jaf samúð og sálfræðilegri
j mærfæmi. Og hún lýsir per-
*
sónunni svo ýtarlega, leggur
sig svo í framkróka um að
varpa á hana Ijósi frá ýms-
um hliðum, að hún stendur
manni Ijóslifaadi fyrir hug-
skotssjónum. Og þessi duttl-
ungafulla kona er sjálfri sér
samkvæm alla tíð, þegar
skyggnzt er undir ytra borð-
ið. Viðbrögð hennar eru
hverju sinni eðlileg, er maður
hefur einusinni sætt sig við
lunderni hennar: maður trú-
ir alltaf á athafnir hennar,
jáfnvel þegar þær brjóta einna
skarpast í bág við borgaraleg-
ar vanahugmyndir! Þetta er
meginstýrkur sögunnar, sem
auk þess er föst í byggingu.
Það hefur aðallega vakað fyr-
ir skáldkonunni að gera sál-
fræðilega sanna sögu. Hverj-
um lesanda bókarinnar hlýtur
áð koma til hugar ein ástæða
fyrir því að höfundur hefur
valið sér slíka persónu að
viðfangsefni. Hitt skiptir' þó
meira máli að sagan vekur at-
hygli á því hve konunni ai-
mennt ber að vera manninum
undirgefin, að mati okkar hér
um slóðir; hve persónulegum
hugðarefnum hensiar er oft
og tíðum sýnd lítil viröing;
hve skylda hennar að opin-
beru mati hlýtur oft að stang-
ast við innstu óskir hennar,
hvort sem þær eru af listræn-
um toga eða ékki. Að þessu
leyti er saga Dísu Mjallar
einnig kvenfrelsisbók, ef nota
má svo þvælt orð; en fyrst
og fremst er boðskapur sög-
unnar þessi: Aðgát skal höfð
í nærveru sálar. Eg hygg að
hún hafi uppeldisgildi á borð
við margt heimspekiritið, til
jafcis við marga sálfræðilega
greinargerð. En prédikunin er
of þrálát og linnulaus. Maður
verðm’ stúndum þíeyttur.
Mannlýsingar flestar eru
skýrar og híutdrægnislausar.
Og það skyldi enginn halda að
Dísa Mjöll sé neinn engill,
enda yrði þá lítið úr trú okk-
ar á hana.
Sagan er of löng. Það er
mikið um samtöl og rökstreitu
—■ hvortveggja að jaf.naði of
viðamikið og ýtarlegt. Dísu
Mjöll er að mínu viti of létt
um mál. Morguninn eftir nótt-
ina með málaranum lætur hún
til dæmis vaða á súðum, þver-
öfugt við það sem manni
finnst náttúrlegt. Þá sé ég
okjíi að nein nauður reki til
á'S bianda ástum læknanna og
hjúkrunarkvennanna inn í
söguna- _Ekki er ég heldur trú-
aður á niðurlagið: að Dísa
Mjöll finni þá hamingju
heima er hún væntir sér. Þar
hefur lítið breytzt, tiema ráðs-
konan er farin. Að vísu er
Dísa Mjöll með barni — en
hún á þó ekki að fórna list-
inni fyrir heimilisstörf ?
Málið á sögunni er fyrst og
fremst mikið og skrúðugt, e.n
líka jiokkuð blæbrigðarikt.
Það snertir því sérlega illa' að
orðið lækair er svo oft skakkt
beygt að það getur varla ver-
ið tilvifjun né prentvilla.
Þórunn Elfa hefur vaxið af
sögu sinni. Hún ætti þó að
geta komizt lengra. — B- B.
SKÁK
Ritstjóri:; Guðmundur Arnlaugsson
Þegar báSir geía hlegiS ...
,,Sá hlær bezt sem siðast hlær“
segir máltæki, er skákmönnum
þykir oftar sannast en flest önnur.
Þegar lokasigurinn er unninn, er
oft eins og aðrar sveiflur taflsins
verði lítils virði og vilji gleymast.
Þó kemur fyrir að skákir teflast
svo fjörugt. að keppendur séu svo
jafnvigir og sviptingarnar
skemmtilegar, að lokasigurinn
hverfi í skuggann. Svo er um
skákina, er hér fer á eftir og mér
var léð af þeim, sem tapaði henni.
Hún var tefld í síðustu umferð
haustmótsins.
Ingvar Ásmundsson —
Eggert Gilfer
1 e2—e4 e7—e6
2 d2—d4 d7—d5
3 Rbl—d2 c7—c5
4 e4xd6 e6xdö
5 d4xc5 Bf8xc5
6 Rd2—b3 Bc5—b6
7 Rgl—f3 Rg8—f6
8 Bfl—b5f Rb8—c6
9 Ddl—e2 Rf6—e4
10 Bcl—g5 — —
Skemmtilegur leikur, hvítur lætur
peð, en vinnur tíma og bætir stöðu
sína.
10 -----Bb6xf2f
11 De2xf2 Re4xg5t
En ekki 11. —Rxf2 12. Bxd8 Rxhl
13. Bh4 og svartur missir tvo
menn fyrir hrók í stað þess að
vinna skiptamun.
12 Rf3xg5 Dd8xg5
13 0—0 0—0
14 Hal^el Bc8—e6
15 Rb3—c5 a7—a6
16 Rc5xa6! Dg5—e7!
Sést þá báðum yfir 16. —Hxa6 17.
Bxa6 bxa6 með tvo menn fyrir
hrókinn? Nei, báðir sjá að þá
mundi hvítur vinna mann með 18.
Hxe6. Peðið er leppur hróksins
og getur þvi ekki drepið.
17 Ra6—e5----------
Að valda peðið fyrst (a2—a3) væri
allt of smásálarleg taflmennska,
enda mundi hún kosta tvo menn
fyrir hrók, því að nú er e6 valdað!
17-----------Ha8xa2
ABCDEFGH
Staðan eftir 17. leik svarts.
18 Rc5xb7! ? ?-------
Tilgangurinn er ljómandi fallegur:
18. — Dxb7 19. Hxe6! Dxb5 20.
Dxf7t!! og mátar í öðrum leik.
En hér fylgir böggull skammrifi.
í einhverri gamalli skákbók er
ráðiegging, sem rifjaðisb upp
fyrir mér, þegar ég skoðaði þessa
skák: „Gættu alltaf að því áðux'
en þú fórnar, hvort andstæðingur
þinn á ekki betra úrræði en að
þiggja manninn strax". Þessu ráði
býst ég ekki við að Ingvar gleymi
fyrst um sinn! Að sumu leyti er
eftirsjá að leiknum, því að hvítur
stendur ágætlega og gæti haldið
áfram með Bd3 t.d. með nýjum
hótunum (Rxe6 og Bxh7t). En.
á hinn bóginn er gaman að sjá,
hvernig Gilfer bregzt við fórnina.
18 — — Re6—a7!
19 Bb5—dS Ha8—c8!
Auðvitað ekki Dxb7, Hxe6. En nú
kemst riddarinn ekki heim yfir c5.
20 Bd3—f5------------
Hvítur reynir eins og hann getur..
20 -----Ha2—a6!
..en allt kemur fyrir ekki. Svart-
ur mátti ekki leika 20. —Dxb7
vegna 21. Hxe6! fxe6 22. Bxe6 og
mátar.
21 Hel—al Hafixal
22 Hflxal Be6xf5!
Nú er mjótt á munum: 23. Dxf5
Dxb7 24. Hxa7 strandar á þvi að
drottningin drepur hrókinn með
'skák!
23 Halxa7 Hc8xc2!
Dxf5 strandar á De3t
24 Ha7—a8ý Bf5—c8
25 Df2—g3 Hc2—clt
26 Kgl—f2 De7xb7
Loksins féll riddarinn, hvitur ex’
nú kominn í geigvænlega tima-
þröng og skákin allavega töpuð.
27 Ha8—b8 Hcl—c2f
og svax-tur vann-
;-x=s^=j.
til rt nn
—-
íslenzkir tónar svara Jóni -— Von iim stakan Lisitsí-
an seinna — Brandur ritar um vínarbrauð — Dýrt
að drýgja hveiti með teiknibólum
í TILEFNr af bréf þvj er Jón
ritaði Bæjarpóstinum fyrir
nokkru hefur honum íoi'izt
svarbréf frá íslenzkum Tónum.
Jón kvartaði yfir því að hafa
orðið að kaupa plötualbúm, þeg-
ar hann aetlaði aðeins að fá
eina plötu o-g var óánægður
■með það. En bréfið frá íslenzk-
um Tónum er á þessa leið:
„Kæri Jón.
Okkur þykir leitt, að þú
skyldir ekki geta fengið plötu
Pavel Lisitsians staka, en svo
stóð á, að við höfðum fengið
svo margar áskoranir um að
gefa út jólaalbúm, hentugt til
tækifærisgjafa, að við sáum
okkur ekki fært að skorast und-
an því.
Þessu albúmi hefur verið
mjög vel tekið, enda mjög vand-
að til þess, plöturnar vel upp-
teknar, enda hefur Ríkisútvarp-
ið annast upptökuna, söngvar-
arnir hver öðrum betri, enda
lögð mikil áherzla á, frá hendi
íslenzki'a Tóna að aðeins það
bezta yrði í albúminu og al-
búmið sjálft mjög smekklegt að
frágangi.
Aðeins örfáir hafa kvartað
um, að geta ekki fengið plöt-
urnar stakar, en þeim örfáu
til huggunar getum við frætt
þá um, ■ að ný sending af plöt-
unum kemur á markaðinn í
■byrjun febrúar, og mun hiuti af
þeirri sendingu verða seldur án
albúms (þ. e. stakar plötur).
Þar sem þú kvartar undan,
að hafa látið úti 95 krónur til
,að kaupa allt albúmið viljum
við geta þess, að við hefðum
haft mun meiri ágóða af plöt-
unum hefðum við selt þær
stakai', en við vildum fyrst og
fremst -gefa viðskiptavinum
okkar kost á smekklegri jóla-
gjöf, enda hefur komið í ljós
að það hefur verið vel þegið
af flestum.
Erlendis, bæði vestan og aust-
an hafs er mjög algengt að gefa
út slák albúm, og eru þau yfir-
leitt til hægðarauka fyrir kaup-
endur er vilja tryggja sér gott
safn af plötum, enda yfirleitt
valdar úrvals plötur í albúmið.
Eins og er með hæggengar
plötur, þar sem á eru 8 eða 10
lög, Þar er venjulegast blandað
saman beztu söngvurum er
syngja hjá viðkomandi fyrir-
fæki á plötuna.
Þar sem lítur út fyrir að þú
haldir að albúmið seljist mest
vegna söngs Lisitsíans, viljum
við taka fram, .að meira er spurt
um plötur Guðrúnar Á. Símon-
ar og Þuríðar Pálsdóttur en
um plötur Pavels Lisitsians,
enda eru þetta okkar söng-
konur og okkur hjartfólgnastar.
Annað mál er, að það er ís-
lenzkum Tónum bæði heiður og
ánægja að geta kynnt söng
Pavel Lisitsíans fyrir Islending-
um, á plötum og þakkar þá
aðstoð er MÍR veitti við upp-
tökuna, en eins og kunnugt
er kom Lisitsían hingað á veg-
um MÍR.
íslenzkir Tónar telja það
hlutverk sitt að láta innlenda
og erlenda söngvara kynna ís-
lenzka tónlist hérlendis og er-
lendis og er því mikill fengur
að fá söng Lisitsíans inn á plöt-
ur.
Við vonum að þú njótir albúms-
1 ins með sama húg og það var
gefið út, og óskurrt þér og öllum
viðskiptavinum okkár gleðilegra
jóla og fai'sæls komandi árs.“
OG SVO KEMUR BRÉÍF frá
Brandi, sem hefur orðið fyrir
svo illri reynslu af' vinarbrauð-
um, að hann þoi'ir aldrei að láta
þau upp í sig framar.
Hann skrifar:
„Þegar hveitibi'auðin hækk-
uðu um dagihn, stóðu vinar-
brauðin í stað eins og þú hlýtur
að vita Bæjarpóstur minn. Og
þótt vínai'braúðin séu ekkert
sérstakt hnossgæti eru þau
mikið keypt og m. a. er ég
vanur að sporðrenna einu sliku
á dag að m'nnsta kosti. En nú
verður breyting á því. Eg ef-
ast um að ég þori nokkurntíma
framar að sétja upp í mig vín-
arbrauð. Fyrir nokkrum dögum
var konan mín eitthvað að
dedúa við skápana í eldhúsinu
og hún kvartaði yfir því að
hún hefði gleymt að kaupa
teiknibólur. Eg hlustaði á hana
með öðru eyranu meðan ég
stakk upp í mig vinarbrauðs-
bita, sem orðið haíði eftir á
kökudiski. En andartaki síðar
sagði ég: „Hér kemur ein teikni
bóla handa þér,“ og rétti henni
hlut sem mér hafði ekki tekizt
að vinna á í vínarbrauðinu. Út
úr þessu bakkelsi kom sem sé'
teiknibóla, gð vísu ekki sérlega
ásjáleg, en í fyrsta flokks standi
og vel nothæf. Þótt verð á vín—
arbrauðum hafi staðið í stað
þrátt fyrir hækkun á öðru
brauði, finnst mér tæplega af-
sakanlegt að drýgja hveitið
með teiknibólum, bæði hlýtur
það að vera dýrt og neytendur
verða óþægilega varir við þær
í brauðinu. Bakarar hljóta að
geta fundið eitthvað meinlaus-
•ara til að láta í hveitið. Með
/
beztu kveðjum. — Brandur.“