Þjóðviljinn - 04.02.1954, Qupperneq 7

Pimmtudagur 4. febrúar 1&54 — ÞJÓÐVILJINN — {7
Vorið 1887 var eitt með
hörðustu vorum hér vestan-
lands. Vetrarhörkur voru með
anesta móti eftir hátíðar svo
jafnvel beztu beitilönd lágu
undir klaka og fönn langt
fram á vor.
iÞetta var vorið sem ég
fermdist, en sú athöfn fór
fram á hvítasunnudag að
Hraunskirkju í Keldudal í
Dýrafirði.
Það var um páskaleytið
þetta vor að fóstri minn
Steinn Guðmundsson flutti frá
Höfn þar sem hann hafði bú-
ið í 12 ár að Hrauni og tók
þar til ábúðar 20 hundruð sem
þá voru í eign Aðalsteins Páls-
sonar, en Aðalsteinn sá átti
meira en hálfa Hraunstorfima,
sem eftir þátiðarmati var talin
60 hundruð að dýrleika. En
sjáifur héJt Aðalsteimi eftir
til ábúðar fyrir sjálfan sig 11
hundruðum. Aftur á móti \far
hinn hluti jarðarinnar eða 29
hundruð í eign ýmsra annarra
manna. Þannig átti Guðmund-'T!
ur Guðmundss. bóndi á Amar-
núpi 7 hundruð, Jón nokkur
Sigurðsson, giftur Sveinfríði j
Níelsdóttur átti 4 hundruð. 18^
hundruð voru þá í eign Gísla|
rika Oddssonar í Lokinhömr-|
um og hafði hann þá fyrir
skömmu fest kaup á þeim frá
Rósenkranz Kjartanssyni \
bónda í Tröð í Önundarfirði.
Tvö hundruð voru i eign Jóns
Jónssonar skipstjóra, sem þá
dvaldi í húsmennsku hjá Að-
alsteini Pálssyni svila sínum.
Áttu þeir Aðalsteinn og Jón^
sína systurina hvor fyrirv
konu, var kona Aðalsteins
Jónína dóttir Kristjáns Guð
mundssonar, sem áður hafð’
búið á Hraunl en var fyrir ■
nokkru dáinn þegar hér var {
komið sögu. Kona Jóns Jóns-
sonar skipstjóra var Guð-
munda, einnig dóttir Kristjáns
Guðmundssonar bónda.
Þegar fóstri minn flutti frá
Höfn þetta vor eins og að
framan greinir voru þar eftir i
í húsmemisku hjónin Kristján j
Ólafsson og kona hans Marta j
Guðmundsdóttir ásamt syni *
sínum Ara, sem þá var ógift-J
ur, en er eim á lífi, nú bú-
settur á Þingeyri.
Landamerki milli Hafnar og
Hrauns er sæbrattur kletta-
hamar sem nefnist Hafnaró- \
færa. Fellur þai’ sjó upp að um
flæðar, og verður því að sæta
fjöru er farið er milli bæj-
anna. Eigandi að jörðnmi
Höfn, sem þá var talin 6
hundruð að dýrleika, var Jón
Ólafsson bóndi í Haulcadal.
Hann átti fyrir konu Guðrúnu
Guðmundsdóttur Þonvaldsson-
ar. Áttu þau tvö uppkomin
börn, hét sonur þeirra Ólafur
Guðbjartur, en dóttir Guðrún.
Vai’ð Ólafur seinna merkur
bóndi í Hauíkadal og er látinn
nú fyrir rúinu ári síðan. Var
Ólafur um nokkurt skeíð ævi
sinnar skipstjóii og útgerðar-
maður og þótti hvívetna merk-
ur maður, enda vel að sér í
ýmsum greinum. Jón faðir Ól-
afs var góðmenni og prúð-
menni. Ha.nn var maður
skemmtinn, ræðinn og fjöl-
fróður. Hann var eins og að
framan getur eigandi að jörð-
inni Höfn og hafði hann leigt j
fóstra mínum hálfa jörðina til |
ábúðar, en hinn hálfpartinn
hafði hann sjálfur til afnota.
Hafði Jón þar fólk á sumrin,
kaupamaim og kaupakonu til
að vinna sinn helming jarðar-
OR LÍFI ALÞÝÐUNNAR
Eftir Halldór Guðmundsson
Halldór Guðmundsson, hlnn merki fræðapulur og sóslalisti, rltaAi
þessa skeramtilegn grein árið 1047, ogr ij’slr þar ats-ikum úr
æsku siiml. Halldór iózt 18. des. 1951, tæplega 79 ára 'aS
aldrl. — Sendið I*jóðvtljanum greinar iir lífl alþýð-
unnar. Lýslð reynslu ykkar, vinnustað,
vinnudegi, eínið er frjálst.
innar og rak hann þangað fé
að haustinu til fóðrunar og
hafði þar þá vetrarmann til
gæzlu fjárins.
Þetta vor 1887, sem frá er
sagt í upphafi sögu þessarar,
var Jón Jónsson í Hrauni skip-
stjóri á þiljubátmun „Marí"
sem þá mun hafa verið í eigu
Jónasar Th. Hall verzlunar-
stjóra á Flateyri. Var skipið
gei’t út til færaveiða eins og
þá var títt með flest þilskip.
Munu síkipsmenn hafa verið 9
talsins og tel ég mig muna
nokkurnveginn rétt nöfn og
heimilisföng flestra þeirra. Er
þá fyrst að telja skipstjórann
Jón Jónsson. Stýrimaður var
Jónas Bjamason, Jónassonar.
Jónas var í húsmennsku hjá
svila sínum Guðbjarti Jóns-
s\mi, sem þá var bóndi á Sval-
vogum, næsta bæ við Höfn og
jafnframt vestasti bær frveit-
arinar, er það 4 hreppamót-
um Þingevrar- og Auðkúlu-
hrepps. Þá skulu taldir aðrir
skipverjar á „Marí“. Tel ég’
þar fyrstan Sigurð Guðmunds-
son. Hann var í vinnumemnsku
í Svalyoguna . kjá Guðbja.rti.
Hann giftist. seiima Þuriði
Bjarnadóttur. Þá, skulu taidir
tveir menn úr Keldudálnum,
sem yoru skipsmenn á „Marí“
þetta vor. Annar þeirra var
Markús Arnbjörnsson. Hann
áttí fyrir koiiu Guðmundu ÓI-
afsdóttir, var Markús smiður
góður, bæði á tré, jám og kop-
ar. Hinn Kelddæliíagurinn var
Kristján Jóhann JónssoiL
Hann var skilgetinn bróðir
Bjarna Guðbrandar er lengi
stundáði járnsmiðar á Þing-
eyri í: tíð Gramsverzlunar. Þá
skal geta þriggja Arnfii-ðinga
sem voru skipsmenn á „Marí“
þetta vor. Einn þeirra var Jón
Þórðarson bóndi í Skógum í
Amanfirði. Aruaar Guðmimdur
Ólafsson bóndi á Gljúfrá í
sömu sveit, þriðji Jóhann
Guðmundsson bónda á Horni
í Amarfirði. Jóhann giftist
Guðríði Einarsdóttur Gríms-
sonar. Hasm dmkknaði mörg-
um ámm seinna á kútter frá
Reykjavík. Enn er ótalinn
matsveínn á „Marí" Jjetta sum-
ar en það mun hafa verio
Bjami Bjamason bróðir stýri-
manasins, þá ungur.
Hverf ég þá að aðalefni
sögu miimar.
Það var venja Jóns skip-
stjóra að leggjast fram af
Keldudalnum í lokin á fiski-
túrum sínum. Gerði hann það
mest í því skyni að bæði hann
og meiiíi hans úi’ Keldudainum
gætu flutt til heimila sinna
ýmsar lífsnauðsjmjar, bæði
frá sjó og úr verzlun. Þaimig
a.tvikaðist það að laugardaginn
fyrir hvítasunnu þetta vpr
kom Jón á skipi sínu „Marí ‘
og varpaði akkemm fi-am af
Keldudalnum að vatida. Lej’fði
hann þá þeim tveimur skip-
verjum sínum Jónasi og Sig-
urði frá Svalvogum að fara,
heim og vera heima jáir há-
tíðina, skildu þeir koma aftur
til skips á þriðja í Hvítasunnu,
og leið nú hátíðin.
Það var þá á þriðja í hvíta-
sunnu að þeir Hraunsbændur
Aðalsteinn og Steinn föður-
bróðir mirm, ásamt mér og
Kristjáni syni Aðalstéins vor-
um staddir um borð í „Marí“,
er þeir Jónas og Sigurður frá.
Svalvogum komu til skips síns
heiman frá sér eins og ráð
hafði verið fyrir gert. Höfðu
þeir þær fréttir að segja, að
þeir hefðu séð hval vera að
reka upp á flúðiraar Hafnar-
megin \nð landamerkin milii
Hafnar og Hrauns. Þóttu
þetta miklar fi’éttir sem vænta
mátti. Var nú ráðstefna hald-
in þama um borð hvað gera
skyldi til að bjarga hvalnum
til lands. Kom öllum eldri og
reyudari mönnummi samaii
um þa.ð, að nauðsyn bæri tii
að saftia mönnum og reyna að
bjarga hvalnum þangað sem
hægt væri að liagnj’ta hann
til mannbjargar. En þar sem
hvalinn væri að reka á land
væri ógerningur að viatia neitt
að honum, því þar gengu
iklettar í sjó fram og auk þess
boðar og sker langt fiú landí.
Það var því einróma álit þeirra
eldri og reyndari manna að
sjálfsagt væri að reyna að
draga hvalinn þangað sem
betri lending og önnur skiiyrði
væm fyrir hendi til athafnar
\áð hvalskurðinn.
Nú hagar svo til, að nokkru
fyrir innan landamcrkin milli
Hrauns og Hafnar er gömul
verstöð frá Hrauni sem nefti-
ist Sker. þar hagar þamiig tii
að fram frá fjörum ger.gur
hár hamar í sjó fram. Er ham
ar sá sléttur að ofan og stóð
þegar þetta gerðist eim gömul
\»erbúð frá Hrauni fram 4
skerinu, en á þeim árum var
verstöð þessi að leggjast nið-
ur. Þó var róið þaðan á f jögra-
mannafari um tíma vorið 1888,
en það mun hafa verið í síð-
asta sinni. Að framan er ham-
ar þessi allhár og aðdýpi þar
mikið. Upp með hamrinnm að
utan gengur djúpur vogur alla
leið upp að fjöruborði og er
•lending góð og lai.idrými sæmi.
legt að ofan til allra athafna
og nýtingar \úð veiðiskap.
Það varð nú að ráði xnilli
skipshafnarinnar á „Marí“ og .
þeirra Hraunsbænda að manna
skvldi út tvo báta er Aðal-
steiem átti og búa þá góðuhi
íkaðalfestum og freista ao
draga hvalinn frá rekastaðn-
Framhald á 11. síðu.
Ejósendnr verklýÓsiSofckcmncc verða að
fcnýjci frcnn samfylfcingu gegn íhaldinu
Hannibal Valdimarsson ber
sig upp undan því í gær að
Þjóðviljinn hafi sagt að sundr-
ungarllokkamir hafi gefið í-
haldinu völdin í Reykjavík, og
hefur næsta neikvaeðar rnnræð-
ur í því sambandi. Það sem
Þjóðviljinrj átti við og fcbm
raunar nægHega skýrt fram er
þetta:
Sósíalistaflokkurinn bar fram
ýtarlegar tillögur fyrir kosn-
ingar um samvinnu allra and-
stöðuflokka íhaldsins í kosn-
ingabaráttunni, og voru þær
rökrétt áframhald af fyrri bar-
áttu Sósíalistaflokksins fyrir
þeirri sainvinnu. Undirtektir
AlþýðuFokks, Þjóð varnarflokks
og Framsóknarflokks voru al-
gerlega neikvæðar; ráðamenn
þessara flokka lýstu í raun og
veru yfir þessu: Við getum
ekki unnið saman! Þessi af-
staða færði ihaldlnu sterkasta
voimið upp i hendur, aðeins
hennar vegna tókst íhaldinu að
ná völdum, aðeins hennar vegna
fékk ihaldið meirihluta í bæj-
arstjóm þrátt fyrir minnililuta
k jósenda. Þeir íiokkar scm ckki
lóku samvinnutillögum sósial-
ista bera ábyrgð á þessari nið-
iu\stöðu.
Þetta eru augljósar stað-
reyndir, og eru nú timtalsefni
allra vinsti’isinnaðra kjósenda.
En það skiptir ekki meginmáli.
að deila um þá sundrungu sem
færði ihaldinu sigur, heidur að
læra af reynslunni og taka upp
Öniíur vinnubrögð. Þassi sundr-
ung verður að hætta; það er
brýriasta. nauðsyn íslenzkra
stjórnmála, eina Ieið alþýðunn-
ar til þess að vinna bug á
íhaldi og auðmannavaldi. Það
er hægt að Lenda á ýmsa örfP
ugteika á sliku samstarfi, fylgj-
endur flokkanna greinir á um
margt og það er hægt að ein-
blína á neikvæðan hátt á á-
greiningsatriðin, eins og Al-
þýðublaðið gerir í gær. En
þessa örðugleika er hægt að
yfirvinna með góðum vilja, og
það verður að gera það. Þáð er
eng;n þörf á því að annar að-
ilinn beygi sig undir hinn; það
verður að koma á lýðræðislegri
samvinnu milli tveggja jafn-
rétthárra aðila, þar sem barizt
er í þágu alþýðusamtakanna af
heilinduin og stórhug.
Sjálfar bæjarstjómarkosn-
ingamar sanna hver áhrif sam-
fylking vinstri aflanna hefnr.
lríða úti um land tókst slik
samfylking og vann eftimiinni-
iega sigra. Á Akranesi unnu
vinstri flokkamir mikinn sigur
á íhaldinu, og sömu sögu er
að segja viðar þar sem sam-
vinna tókst, svo sem á Bildu-
dal, Hellissandi o.‘ s. frv. Alls
staðar vakti stik samvinna á-
huga og trú sem færði mikipn
árangur. Einmitt þarniig á að
berjast og verður að berjast.
Ýnlsir mirnu telja langt í
land að forustumenn vinstri
flokkanna komi sér saman eft-
ir þá reynslu sem fengin er. en
það er ekki rétt mat. Það er
fólkið sjálft sem ræður úrslit-
um. Alþýðan sjálf verður að
koma sér saman og knýja síð-
an fram heildarsamvinnu, þrátt
fyrir Þá tregðu sem fyrir kann
að verða. Þetta samstarf verð-
ur að hefjast í verklýðshreyf-
ingunni, j>ar hefur Það viða tek-
izt með ágætum árangri og á
þeirri braut verður að halda
áfram. í öllum verklýðsfélög-
um landsins verða sósíalistar
og Alþýðuflolcksinenn að taka
höndum saman og losa yerk-*.
iýðshreyfinguna við íhalds.
agcnta sem enn eru víða i for-
ustustöðum. Sú smán má ekki
standa lengur cn til haustsins
að erindrekar auðmannaflokks-
ins f arf með völd í sýálf ri heilé-
arstjóm alþýðusamtakanna,
Fólkið sjálft verður að þjappa
sér saman, og eftir það geta
engir misvitrir forsprakkar
komið i veg fyrir þá einiiigu
sem er nú brýnust nauðsyn.
í AlþingiskosningunuTn í
sumar fékk ihaldið kjörd.æma-
kosna þingmenn í ölium kaup-
stöðum landsins utan Reykja-
víkrur, l>ótt það hefði aðeins at-
kvæðaiegan meirihluta í eintim,
ísafirði. SósíalLstaflokkurinii
einn benti þá á þá geigvæn-
legu hættu sem þessu fylgdi og.
nauðsyn þess að allir vinstri
menn fylktu sér saman gegn
auðmannavaldinu. Þessi hsetta
er enn skýrari og alvarlegri
nú, og það má ekki dragast
lengur að bregðast við heruii
af fullri djörfung. Fólkið sjálft
verður að taka málið í sínar
hendur, snúa bökum sanian og
tryggia samfylkingu.