Þjóðviljinn - 04.02.1954, Page 11

Úr fífi alþýðunnar
Framhald af 7. síðu.
um inn á voginn utan við
skerið. Var jafnframt ákveð-
ið að senda hraðboða til Jóns
Ólafssonar, eiganda Hafnar og
iáta hann vita um hvairekann.
Varð ég er þetta rita fyrir
valinu til þessarar sendifarar,
og lagði ég samstundis af stað,
glaður í anda og Jireykinn með
sjálfum mér jíir því trausti
er mér væri sýnt, að vera val-
inn til að flytja hlutaðeigend-
um slíkan gleðiboðskap.Átti ég
að bera eiganda Hafnar þau
orð að þar sem hvalinsn hefði
rekið á hans land, væri óskað
eftir nærveru iians er hvalnum
væri bjargað þangað sem ör-
uggt þætti að hann tæki ekki
út og aðstæður væru til að
hagnýta hann sem bezt, og
jafnframt að Hraunsbaasidur á-
samt skipshöfninni af „Marí-‘
hefðu strax undið bráðan biig
að björguninni.
Frá Hrauni að Haukadal er
röskur 1%— 2 klst. gangur og
er það mála sannast að ekki
mun ég hafa dregið af mér.
Var bæði það að ég hlakkaði
mjög til hieina. góðu viðtaka er
ég myndi fá hjá hlutaðaig-
endum, og svo yrði ég að
sjálfsögðu eitthvað gladdur
fyrir ómak 'mitt. öllu pessu
var ég að velta fyrir mér á
leiðinni frá Hrauni og inn að
Haukadal. Ég' hafði verið um
tíma í Haukadal. áður og var..
þvi öllum leiðum kunnugur.
Þegar þangáð kóm ‘ fór ég'
strax á fuhd Jóns bónda og
s&ýrði honum í fám orðum frá
erindi mínu. og réyndi að skila
erindinu eins orðrétt og fyrir
mig hafði verið lagt, en svo
undarlega vildi til aó þeir
Haukdælingar virtust ekki
vera við þvi búnir að taka.
sögu mkia trúanlega, töldu
hana fleipur eitt sem ekki
væri mark á takandi. Samt
létu þeir mig segja sér skila-
boðin upp aftur og aftur, og
mun það hafa verið gert í
þeim tilgangi að vita hvort
mér bæri saman við sjálfan
mig, en þegar þeir komust að
iþví, að um enga bmyíingu
var að ræða á framburði mín-
■um, fóru þeir loks að trúa
því, að eitthvað lilyti að vera
hæft í frásögn minni, og grun-
samt þótti þeim það að
KU»aunsmenn hefðu tekið að
sér að færa hvalinn af sínum
f.VTri rekastað inn á Hrauns-
fjörur, töldu þeir það út af
fyrir sig benda til þess að
Hraunsmeíin myadu ætla sér
að ráða yfir hvainum, jafnvel
slá sinni eign á hann.
Eftir nokkurt þóf um þetta
varð það samt að ráði milli
þein-a að manna skyldi út skip
og fara út í Hraun og vita
eitthvað frelcar um samdeiks-
gildi sögu mimiar.
Eins og ég gat um hér að
frarnan hafði ég gert mér af-
ar háar vonir tun gieðilegar og
góðar viðtökur hjá þeim mönn.
um sem ég flytti slíicar gleði-
fréttir, sem um hvalreka væri
að ræða, en þegar ég varð
þess var hversu Hla mér gekk
að koma þeim í .skilniug tun
að ég færi með satt mál og'
ég'Varð var við þann kukla er
ég þóttist kestna í viðræðum
þeirra við mig, get ég ékki
lýst þvi hvað ég þóttist vtín-
svikinn. Ég hafði gert mér
vonir um góðar viðtökur og
jafnvel ríkulegan glaðning
fyrir snúð minn og 'snældu,
en í stað þess þóttist ég mæta
þarna tortrj'ggni, kulda og
jafnvel fyrirlitningTi.
En svo held ég áfram með
söguna.
Það var nú lagt af stað úr
Haukadal á fullmönnuðum
sexæring. Ég }>óttist hafa orð-
ið fyrir vonbrigðum sem þegar
er frá skýrt, hafði hugsað mér
að fara landveg til baka,
fannst úr þvi sem komið var
ég eklci eiga samleið með
Haukdælingtim. En þega.r ég
gaf það í skyn að ég hefði slíkt
í huga þá. var þvertekió fyrir
■það að égfeagi að fara land-
veg. Nei, á skipinu skyldi ég
fara með þeim, hvort mér
þætti Ijúft eða leitt, og Iét ég
■það gott heita. Var svo haldið
af stað sem leið liggur út á
Hraimsfjörur, og var lítið eða
ekki yit á mig á leiðinni, og
var ég því einn tun mínar
hugsanir þó í annarra viour-
vist væri. Loks komumst við á
áfangastaðinn, og þar gaf ofck-
ur að líta skepnuna, 30 álna
langati hval, traustléga bund-
inn með köðlum við kletta-
björgin fyrir ofan fjörumálið.
Ég þarf ekki að lýsa því hve
imiilega ég lofaði guð fyrir
að saga mín um hvalrekann
liafði reynzt á rökum byggð.
þvi þáð vár sönnu næst að ég
á útleiðinhi var farfiín áð bera
kvíðboga fyrir því að komið
gæti' til mála að Hraunsmenn
xnisstu hvalinn út úr höndun-
um á sér, er*þeir gerðu lil-
raun til að færa hann. Það
gat margt til þess borið, svo
sem veður og brim við flúðirn-
ar, að þeim tækist ekki björg-
unín.
En þama hafðl sýnilðga
guðsforsjón gengið í lið með
mönnum, ög stutt þá með
kraíti sinum í viðleitni þeirra
til að bjarga frá glötun hung-
urbjörg heillar sveitar.
Þegar við á Haukadalsskip-
inu höfðum náð lendingit á
hvalf jörunni, þóbtist ég frí og
frjáls minna ferða og hugði
strax til heimférðar. Ég átti
því litla viðdvöl þama, aðeins
renndi ég fljótlega auguntun
að hinni stóru skepnu semág
hafði aldrei slika áður aug-
um litið og sem mér þótfci öG
hin fiirðulegasta. Þó várð ég
þess var, að eitthvert þras
eða orðasenna átti sér stáð
inilli þeirra Hrauns- og Hauka.
dalsmamia út af færslu hvals-
ins frá sínum upphaflega reka-
stað, og að Hi'aunsmenu voru
tortryggðir uni að hafa ætlað
sér eitthvað annað með Inal-
inn en að bjarga honurn þang-
áð sem bezt væru skilyrði tii
uppskurðar. En þessi misskiln-
ingur var víst fljótlega leið-
réttur af góðgjörnum og sætt-
andi mömumi þeim er þarna
voru komiiir á vettvang, og
má til telja einna fremstan
Guðmund Guðimmdsson bónda
á Arnamúpi. Hann var þá
talinn í hópi hinna merkustu
bænda sveitarinnar, var þegar
þetta. skeði starfandi í hrepps-
nefnd Þingeyrarhrepps og vai*
virtur -og elskaður af ölhim,
sem.höfðu náin kynnl a.f hon-
.um. iÞóttist ég veráa. þess á-
Fimmtudagur 4, febrúar 1954 — ÞJÓÐVHJINN — (II
skynja að hacin gekk manna
bezt fram í því að bei-a sættai’-
orð milli manna, enda kom
fljótlega svo, að öll orðasenna
og misskilningur var látinn
niður falla. Varð ég heldur
aldrei eftir þetta var við ann-
að, en þarna ríkti hið bezta
samkomulag. Og þegar þess
er gætt að þarna komu til
hvalskui-ðar meim úr báðum
hreppum Dýi-afjarðar og öll-
um beiðnum um þátttöku í
hvalskurðinum var áfrýjað tii
Jóns Ólafssonar bónda sem
itins rétta umráðamanns og
eiganda, og aliir sem ég frek-
ast man eða heyrði getið um
höfðu fengið góða úrlausn hjá
honum, þá mun það mála sann
ast að hann hafi beitt umráða-
og eignarrétti sínum með
stakri réttsýni og góðvild.
Af mér er það að segja, að
ég átti elcki langa viðdvöl á
hvalf jörunni eftir að ég komst
á land frá Haukdælingum. Eg
þóttist vera orðinn svangur
eftir ferðalagið og þurfa að
hraða mér heim til að fá eitt-
hvað í raagann, og hagaði mér
samikvæmt því.
Það mun hafa tekið fast að
hálfsmánaðartíma að skera
hvalinn upp, skipta honum og
selja það sem selt var. Vann
fóstri minn Steinn allan þaim
tíma á hvalfjörunni og hafði
ég' þaníi starfa með höndum
að færa honum matinn dag-
lega og þótti mér sá starfi
góð tilbreyting frá hinúm
venjulegu leiðinlegu heima-
snúningum.
Eg hafði þetta vor oft orðið
að liða hálfgerðan sulfc, því al-
menn harðindi og bjargarskort
ur voru rikjandi manna á með-
al. En nú brá svo við að ég
gat daglega fengið nóg í mag-
ann að minnsta kosti af hval
og mun það hafa verið hið
meata trúaratriði hjá mér á
• þeim árum.
Þess er getið í byrjun sög-
unnar að þetta vor, 1887, hafi
-verið eitt hið harðasta- hér
vestanlands. Til viðbótar þess-
ari umsögn minni vil ég lýsa
með nokkrum orðum veður-
farinu eftir páska til hvita-
sunnu. Það er þá fyrst að geta
þess, að fyTst eftir páskana
mun hafa verið fremur smálát
veðrátta frani undir sumar-
mál. En. rétt fyrir sumarmál-
in gerði aftaka norðan hríð
með miklu stórváðri og frosti,
en ekki var fannkoma í vest-
ursveitum Vestfjarða að þvi
Skapi mikil, og var það mest
fyrir þá sök hve harðviðrið
var ofsafengið, að lítt eða ekki
festi sajó á þeini svæðum er
■ veðurofsinn náði að sverfa
mn. En eftir stórviðri þetta
varð eittlivað byljaslot þar til
vLkuna fyrir uppsagningaixlag,
en þá skellti aftur á norðaci-
hríð ineð ofsafannkomu, en
eklci að því sk-api miklu frostL
Tók þó alveg af alla sauðbeit
víðast hvar um Vestfirði.
Munu bændur almenot hafa
staðið iila að vígi með skepn-
ur sínar í þessum harðindum.
: í þessiun síðari byl rak mikinn
hiífís inn í Dý-rafjörð, og á
uppstigningardag, er bylnum
skitað og við fjögur ferming-
arsystkin gengum tll.prestsins
fana~í Haukadal, en þar hafði-
•' hann maih. .sér mót við okkur,
var Dýrafjörður fuEur af ís
alla leið utanaf hafi og inn að
Sveinseyrarodda. Lágu þá
mörg skip bæði erlend og inn-
lend á Haukadalsbót. Höfðu
flúið þangað km undan ís og
veðri. Vikuna milli uppstign-
ingardags og hvitasunnu var
allgott veður. Lónaði þá ís-
imi í sundur og frá landi og
komust skipin ferða sinna fyr-
ir og eftir hátiðina. En þessi
síðasta. stórhríð dró sorgleg-
asx og minnistæðan dilk á eftir
sér, því þá fórust þrjú þilskip
hér frá Vestf jörðum með yfir
20 manna áhöfn. Vom tvö
þessara skipa frá ísafirðí
Annað þeirra var nýtt skip nð
nafni „Skar}>héðinn,“ eign Ás-
geirsverziunar, skipstjóri
Magnús össurarson. Hitt: skip-
ið frá ísafii’ði var Maria Mar-
grét (um eigendur veit ég
ekfki). Skipstjóri á Maríu
Margrétu var Einar Pálssoii
frá Isafirði. Þriðja skipið sem
fórst var svo að segja nýr
kútter frá Flateyri „Jenetta"
að nafni eign Torfa HalldÓrs-
sonar o.fl. Skipstjóri á því
skipi var Kristján frá Mos-
dal í Önundærfirði, og voru
flestir mennirnir þaðan.
Þess hefur áður verið get-
ið, að um páskaleytið þetta
vor flutti fóstri ininji Steinn
frá Höfn að Hrauni. Var hann
þá að heita kominn í bjarg-
þrot með skepnur sínar og
tók Aðalsteinn Pálssou við
öllum skepnum hans til f óðurs
að svo miklu leyti sem hann
hafði forða til, setti enda sín-
ar eigin skepnur í voða, enda
munu hafa orðið töluverð-
brögð að því, að búpening'ur
bænda týndi tölunni, ekki
sízt hjá Hraunsbændum. Um
nautþeuing var það að segja,
að 'eklki vár" til fððúr haniiá
kúm nema af ‘ sicomum
skammti, svo vai’la fékkst úr
þeim svo mikil mjólk að nægt
gæti til framfærslu heima-
fólksins. Um bjargi-æði frá
sjó var ekki að ræða
fyrri hluta vorsins, þar
eð hafisinn lá landfastur i
öllum víkum og vogimi fram
undlr hvítasunnu. Jafnvel
hrognkelsaveiðin sem alloftast
hefur orðið aðalbjai’græði
vestfizkra heimila í harðinda-
■voram, brást nú algerlega
þar eð hafisinn bannaði allar
athafnir með hrognkelsaveiði.
Lifsafkoma hinna fátækari
heimila innan Dýrafjarðar,
þar sem mér var kunnugast og
ég tel mig muna bezt, mun
því hafa verið þannig að telja
mætti að fjöldinn hefði lifað
við ef ekki beinlínis hungur
sem olli dauðaýþá að minnsta
kosti almennan súlt bæði fyr-
ir menn og skepnur, enda mun
búpeningur margra heimila
hafa týnt mjög tölunni þetta
harðinda vor.
Áður en ég skil við þessar
minningar minar um hvalrek-
ann, sem ég hefi skráð hér þyk
ir mér hlýða að fara nokkrum
orðum um hinar Iköldu við-
tökur er ég þóttist mæta af
hendi Haulcadalsbænda, ér ég
flutti þeim fréttímar um' hval-
rekann, skv. sögu minni hér
að framan.
Skal þá fyrst geta þess, að
enda þótt é'g Jiti þéssar við-
tökur sem kuldalegar og óvið-
eigandi um mörg ár eftir
þetta, hef ég við nánari at-
hugun á málinu komizt að allt.
í annarri niðurstöðu, ©g. sktí nú
iþetta að mér finnst mikiu bet-
ur en ég skildi þá.
Það er vist að Haukadals-
bændur eiga sína miklu afsök-
un, hvað viðtökuruar snerti.
Það virðist hafa verið van-
hugsað af Hraunsmönnum að
senda mig, lítt þroskaðan
ungling með munnleg skilalxið
vun jafn mikilsveit atriði og
hvalreki er venjulega talinn,
og tel ég það víst að hefði ég
flutt þeim skrifleg skilríki
Hraunsmanna uni þetta, hefðu
viðtökurnar orðið allt aðrar
og vinsamiegri af hendi Hauka
dalsmanna í minn garð. Auk
þess vil ég að síðustu benda
á, að þeir Haukadalsfeðgar
Jón og Óiafur voru að allra
dómi eftir þvl sem ég frekast
veit viðurkenndir hinir mestu
mætismenn, og víst get ég
sagt það með sanni, að ég man,
enn hvað Jón, þessi glaðværi
og fróði öldungur, var mér
góður þegar hann var gest-
komandi'í Höfninni, og ég vac
þar til uppeldis. Seinna átti
ég þvíláni að-fagna að vera
lærisveiim Ölafs sonar hans
um sex vikna skeið, og er það
vissulega honum að þákka
fyrst og fremst að ég Varð
með fclmanum í meðallagi reikn
ingsfær.
Og báðir eiga þessir menn
nú óskorað þakklæti mitt og
virðingu fyrir margt og mik-
ið gott sem ég hlaut af við-
kynningu við þá í æsku þrátt
fyrir hinar kuldalegu móttök-
ur er ég þóttist verða fyrir er
ég flutti þeim fregnina. .um
hvali’ekann.
Halldór Guðmundsson.
Erlend tíðindi
Framliald af 6. síða
menn og koma áróðri fyrit
'íharm inn í-banflarlskí biö.ð. vj.Ti
Atburðir þessir og tal- sunira
bandarískra kaupsýslu-
manna um hinn mikla markað
sem Kina gæti verið fyrir vör-
ur þeirra sýna að átök ©iga sér
stað meðal bandarískra ráða-
manna um afstöðuna til Kína
og því gera margir sér vonir
um að fimmveldafundur fær-
ist nær við samræður utan-
ríkisráðherranna 'í Bérlín. Um
öimur aðalmál ráðstefnuhnar,
Þýzkaland og Austurríki, eru
umræðurnar á byrjunars-tlgi og
þvi allt enn á huldu. Marg-
fröðustu fréttáritarar í 1Wash-
íngton hafa skýrt frá því ■ áð
stjörn Bandarikjanna áliti 'Ber-
línarfUndinn illa nauðsyn sem
bezt sé sem fyrst aflokið svo
að hægt sé að taka til óspiUtfa
málanna við að knýja Frakka
til að fallast á endurhervæð-
ingu Vestur-Þýzkalands. „Eisén-
hower forseti og Þjóðaröryggis-
ráðið (Utanrikisráðherrann,'
landvarnaráðherrann, yfinnað-
ur leyniþjónustunnar o. fl. • áf
æðstu mönnum Bandarikjanna.,
Aths. Þjóðv.) búast ekki v!ð
miklum árangri á fjórvelda-
fundiniun í Berlín . . . Þeir
gera 'sér ekki háar hugmjmdT
úm að samein'ng Þýzkalandá
færist nær óg Þeir hafa áhyggj-
ur aí því að almeiiningur kunni
að vera of bjartsýnn“, ségir
James Reston, .aðalfréttaritari
New York Times i Washington,
i blaði sínu 25. janúar. Áður
hafði Reston skýrt frá því að
Dulles vildi siíta Berlínarfuiid-
inumsem fyrst en þó ekki Öð'ru-
vísi eu svo að haegt sé að kenna
Mqlotoff um það að iu,m; iuu'i
orðið árangursJaus. — . MiT.Ó',