Þjóðviljinn - 30.10.1954, Síða 7

Laugardagur 30. október 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
um listþroska fyrir þrifum,
jafnvel ævilangt.
Þetta álit hafði sá djúpvitri
gáfumaður á manndýrkun í
listinni og eftiröpun sérstakra
manna. Hin' síunga frumkelda
lífsins með allri sinni óaflátan-
legu tilbreytni er um leið upp-
spretta allrar listar, sem hver
sannur listamaður túlkar á sinn
eigin hátt og ekki annarra.
Um listaverk Einars Jónsson-
ar hefur mikið verið rætt og
ritað og ekki staður né stund
til að fjölyrða um þau hér,
vil ég benda á hina skilnings-
ríku grein próf. Guðm. Finn-
bogasonar í Myndabók Einars
útg. 1925. Þá er ekki síður
fróðlegt að lesa Sjálfsævisögu
Einars, tvær bækur, „Minning-
ar“ og „Skoðanir", Bókfellsút-
gáfan 1.944. Og nú í haust er
von á stórútgáfu af verkum
hans sem Bókaútgáfan Norðri
gefur út.
Síðast en ekki sízt vil ég
ráða öllum þeim er unna sannri
list að heimsækja sjálfa gim-
steinahöllina „Hnitbjörg" og
tel ég þann mann kaldrifjaðan
er þaðan myndi ósnortinn út
ganga.
Marga hef ég heyrt undrast
það, hversu Einar virtist ein-
rænn og frábitinn félagslífi og
margmenni yfirleitt, var það
af sumum kölluð sérvizka og
fyrirtekt. En sannleikurinn var
sá, að eðli Einars, sem var
hinn sífelldi hugsuður, var
svona. Strax ungur að árum
hafði hann þrásinnis orð á því,
að sér liði bezt við einn að
mæla og þó tveir væru, en hvað
þar við bættist, færi sér að líða
illa og vildi komast burt.
Frú Anna kona Einars Jóns-
sonar hefur sannarlega reynzt
honum hinn ákjósanlegasti lífsí-
förunautur jafnt í þeirra sárú
fátækt áður fyrr eins og síðair
í betri kringumstæðum.
Nú er henni sárasti harmujr
kveðinn, en æ þvi meiri er
huggunin sem í því felst að
hafa átt eitt hið mesta göfug-
menni að ástvin og eiginmanni
allt blómaskeið lífsins.
Endur fyrir löngu sendi und-
irritaður Einari Jónssyni eftir-
farandi vísu á jólum:
Dómi þeim ég þrýsti í mót
svo þoki’ ei tröll né álfur:
Verk þín eru gullvægt grjót
en gimsteinn ertu sjálfur.
Að síðustu flyt ég Einari
Jónssyni hinnztu þakkarkveðju
fyrir ævilanga ástúð, vináttu
og tryggð.
Svo kveðjum vér Meistarann
mikla, brautryðjandann hugs-
uðinn, myndaskéidið, snilling-
inn og göfugmennið Einar Jóns-
son myndhöggvara, með þeirri
ósk til íslenzku þjóðarinnar, að
„jafnan eigi hún menn að
missa meiri og betri en aðrar
þjóðir“.
Ríkliarður Jónsson.
Vor að haustnóttum
Fiú Aðalbjöig Jakobsdóttii 75 áia
SinnrJónsson
mgndhöggvnri
Meistarinn mikli, brautryðj-
andinn tigni, Einar Jónsson
myndhöggvari, er fallinn. Ald-
inn að árum, en ungur í sál.
Gott átt þú ísland og gott eigið
þið Gullhreppar að hafa borið
gæfu og getu til þess að fóstra
annan eins mann og hann var.
Haustið 1908 kynntist ég
fyrst Einari Jónssyni, þá ný-
kominn til Kaupmannahafnar.
Mikið var ég búinn að heyra
og lesa um þennati merkilega
mann áður, og einnig að sjá
nokkrar myndir af verkum
hans.
Skjótlega fór ég á fund Ein-
ars í Hellerúp, fyrst og fremst
til þess að sjá hann og verk
hans, sem þá þegar var mikið
af látið, og svo til þess að fá
ráðleggingar um menntaskil-
;yrði í myndlist þar neðra.
í Hellerup kom til dyranna
íturvaxinn meðalmaður, óvenju-
lega fríður sýnum, bjartleitur
og dökkur á hár, og nærri að
segja á samri stund fannst mér
eins og jafnan síðan, að ég
standa augliti til auglitis við
mikilmenni, og var þó síður
en svo að maðurinn væri að
neinu leyti stórfenglegur né
ægilegur, heldur var það hin
andlega útgeislan gáfna og
göfugmennsku er umsvifalaust
hafði þessi undraverðu áhrif.
Trauðlega fæ ég skilið að
auðið sé að fyrirhitta elskulegri
viðtökur en Einar Jónsson
veitti mér og öðrum ungum
sem gömlum er leituðu hans
funda og fyrirgreiðslu, sem
jafnan var í té látin af lítt við-
jafnanlegri ljúfmennsku, og þó
oft engri getu nema örlæti
hjartans. En langminnugur var
hann þess, og sár að vonum, er
hin föðurlega hjálpsemi hans
var að vettugi virf og verr en
svo.
Þó að Einar væri þá ekki
nema tæplega hálffertugur
maður, voru þegar tilorðin eigi
allfá af beztu og kunnustu verk-
um hans. Svo sem Útilegumað-
urinn, Nátttröllið, Alda ald-
anna, Móðir jörð, o. s. frv. Og
höfðu öll þessi stórbrotnu og
sérkennilegu listaverk djúp á-
hrif á mann í árdaga lífsins.
Síðan hef ég enga stund
gengið þess dulinn, að Einar
Jónsson er og verður „þó aldir
renni“ eitt af fremstu mikil-
mennum þjóðar vorrar, og þó
víðar sé leitað og lengra til
jafnað. Tiginn brautryðjandi
íslenzkrar myndlistar og feg-
urðarinnar kölluður. Að vísu
geta tizkustefnur sem knúðar
eru fram með harðsýldum
áróðri og útilokun frjálsrar
viðleitni, dregið stund og stund
athyglina frá frumsnillingun-
um, en það verður aldrei nema
eins og þegar skýhnoðra dreg-
ur fyrir sól, hún skeytir því
engu, brennir hnoðrana af sér
og skín jafnvel heitar en áður.
Sumarið eftir áðurnefnda
samfundi okkar Einars, byrjaði
ég að læra leirmótun undir
hans tilsögn í Vinnustofunni í
Hellerup. Það voru sannkall-
aðar yndisstundir, bæði námið
sjálft og hin andlega gjafmildi
og manngöfgi sem alltaf hefur
einkennt návist Einars Jóns-
sonar bæði fyrr og síðar.
Vitanlega var Einar hinn
ágætasti kennari, því að hann
var trúr og nákvæmur í öllu
sem hann tók sér fyrir hendur,
— en það margtók hann fram
að hann áliti sig ekki hinn
æskilega kennara til lengdar,
sökum þess að áhrif frá einum
manni, ekki sízt all sérstæðum,
gætu orðið slík að nemendun-
um yrði illkleift að losa sig við
þau, og stæðu þannig sjálfstæð-
Sízt datt mér í hug, að ver-
ið væri að leiða að miklum
tímamótum, þegar vinur minn
Bergsteinn Sveinsson á Eyr-
arbakka stakk upp á því, er
við sátum að borði hans einn
haustdag fyrir 23 árum, að
við skyldum sigla á miðdegis-
kaffið hjá læknishjónunum í
þorpinu, þeim Gísla Péturs-
syni og Aðalbjörgu Jakobs-
dóttur. — Ég man ekki hvort
ég hreyfði mótmælum, en hið
innra með mér mun ég hafa
fjargviðrast út af þessum
mönnum, sem lá það mest á
hjarta að draga mann heim
til höfðingjanna. Og ég drakk
kaffi í Læknishúsinu, og það
varð mér ekki neitt svo minn-
isstæð stund, að nú væri
hún ekki fyrir löngu gleymsku
hulin, eins og fjöldinn allur
af manns ágætu kaffidrykkj-
um, ef ekki hefði fleira á eftir
komið.
En svo bar við, að ári síðar
átti ég aftur leið um sömu
slóðir. Ég kem sárkaldur úr
áætlunarbílnum úr Reykjavík
og ætla að fara að spyrja
einhvern hvar hann búi
maðurinn sem ég ætlaði að
hitta. En áður en svo langt
var komið, sé ég það, að hús-
ið, sem ég stend við, kemur
mér eitthvað kunnuglega fyrir
sjónir, það vekur einhverjar
hugljúfar endurminningar um
gott kaffi og hlýjar móttökur.
Það var Læknishúsið, og ég
spurði engan til vegar, en
gekk upp steintröppurnar og
kvaddi dyra. — Auðvitað var
kaffið komið innan lítillar
stundar, eins eftirminnilegt
kaffi og gott kaffi getur verið
köldum kaffimanni. En þá var
búið að spyrjast um, hvert
ferð væri heitið, og í stað
þess að svara, þegar spurt
var, hvar hann byggi maður-
inn, sem ég ætlaði að hitta,
þá var bara tilkynnt, að það
yrði sent eftir honum og hér
gætum við talað saman. Svo
var auðvitað spurt, hvar ég
ætlaði að halda til, meðan ég
dveldi í þorpinu, og það sagð-
ist ég ekki vita, fyrr en ég
hitti oftnefndan mann. Þá lá
málið mjög einfaldlega fyrir
í augum læknisfrúarinnar,
auðvitað héldi ég til í þessu
húsi þann tíma. — Svona
voru móttökur við bráðókunn-
ugan landshornamann.
Ég er ekki einn um það að
hafa notið meiri, ástúðlegri
og innilegri gistivináttu á
heimili þeirra Gísla Pétursson-
ar og Aðalbjargar Jakobs-
dóttur, læknishjónanna á
Húsavík og síðar Eyrarbakka,
en á nokkru heimili öðru.
Slíks unaðar við að vera gest-
ur verður aðeins notið hjá
gagnmenntuðum húsráðendum
og þar sem lijartamenningin
er enginn eftirbátur annarra
þátta heimilismenningar- gest-
gjafanna. Svo mikil húsfreyja
er Aðalbjörg Jakobsdóttir og
alúðlegur og menntaður gest-
gjafi, að það eitt mætti end-
ast til mikillar afmælisgrein-
ar, þegar gengnir hafa verið
þrír fjórðu hlutar aldar. —
En svo ágæt og glæsileg hús-
freyja, sem Aðalbjörg hefur
verið, hvort sem litið er aug-
um heimilismannsins eða
gestsins, þá væri ekkert þar
Framhald á 8. siðu.