Þjóðviljinn - 06.01.1956, Blaðsíða 7

Föstudagur 6. janúar 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (7
I.
„Ofstækisriillur blaðamaður
við Þjóðviljann" skrifaði
snenuna í vetur smágrein um
fyrra bindi af Heimsbók-
menntasögu Kristmanns Guð-
mundssonar, er þá var nýkom-
ið út. Greinin fjallaði aðallega
um þá „meginávirðingu sem
höfundur hefur gert sig sek-
an um við samningu" bókar-
innar: hann hafði endursagt,
og stundum þýtt nær orðrétt,
kafla úr heimsbókmenntasögu
Francis Bull, prófessors í Ósló
— án þess að nefna nafn
hans, án þess að víkja einu
orði að tilkomu bókarinnar.
Studdi blaðamaðurinn mál sitt
nokknnn tilvitnunum í Bull
og Kristmann, og þótti ýms-
um hafa lækkað íslenzkur rit-
hróður frá þeim tíma er
Snorri gaf löndum prófessors-
ins sögu þeirra.
En þótt nokkrar auðtrúa
sálir tækju mark á geipi
blaðamannsins, létu hinir op-
inberu fulltrúar menningar á
íslandi ekki hlunnfara sig. Er
þar skemmst af að segja að
þeir sóttu nú fram hver af
öðrum, og slógu skjaldborg
um bókina. Gekk þar fyrstur
fram fyrir skjöldu maður að
nafni S.E.B., í Tímanum, og
kallaði Heimsbókmenntasögu
„nýstárlega bók og merki-
lega“;, hann sagði að blaða-
maðurinn væri ofstækisfullur,
að baki grein hans lægi „skoð-
analegur öfuguggaháttur' ‘ og
ætti „slikt ofstæki sínar sál-
fræðilegu skýringar“. Þor-
steiirn Jónsson sagði daginn
eftir í Morgunblaðinu að sér
fyndist „Kristmann Guð-
mundsson hafa unnið gott og
þarflegt. verii", enda vseri
hann „ákaflega lærður ðlaður
og lesinn". Að lokum gerði
hann þó athugasemd við þá
skoðun Kristmanns að Bern-
ard Shaw hafi ekki verið vitur
maður. „En ég held nú að
hann hafi verið það“.
Þessú liæst sagði E. S. í
Tímanum: „Þótt út sé komið
aðeins fyrra bindi verksins, er
ljóst, að hér er rétt og vel af
stað farið". Að því búnu skýrði
sjálfur höfundur Heimsbók-
ménntasögu frá þessu í Morg-
unblaðinu: „Það eru milli 30
og 40 heildarrit, sem ég hef
stuðst við, og verður að sjálf-
sögðu skrá yfir þau í síðara
bindinu. Ég hef haft mikla
ánægja af þessu verld, samn-
ingu heimsbókmenntasögunn-
ar, en verkið hefur verið miklu
viðameira, heldur en ég gat
ímyndað hiér í byrjun“; — og
er leturbreytingin Morgun-
blaðsins. Þá lýsti G. G. Haga-
lin yfir óskóraðri ánægju sinni
með bókina, einnig í Morgun-
blaðinu. Bókin er „góður al-
þýðlégur leiðarvísir um er-
lendar bókmenntir", sagði
hann. „Enginn maður skrifar
slíka bók af eigin raun eða
frá eigin brjósti, svo að vio
snúum okkur af skrifum Þjóð
viljans", bætti hann við. Helg'
Sæmundsson sagði í Alþýðu
blaðinu að bókin reyndisi
„skemmtileg aflestrar, því ao
höfundur er hugkvæmur og ó-
feiminn að setja íram skoðan
ir sínar, auk þess sem hann
skrifár fjörlega". Lýsti síðan
mikilli vanþóknun á hinu jafn-
vægislausa skrifi blaðamanns-
ins og boðaði þessa aðferð við
' sagnritun: „Verkefnið er að
; „stela" frá sem flestum, meta
upplýsingar og skoðanir
margra manna". Síðustu at-
löguna að hinni marghröktu
grein kommúnistans greiddi
svo Þorsteinn Ó. skáld Thor-
arensen (Bjarnargryfjan í
Bern) í Stefni. Lýsti hann
þar undrun sinni „yfir því úr-
illa hljóði" sem dagblað eitt í
Reykjavík rak upp „í heillar
síðu níðgrein um Kristmann
Guðmundsson fyrir þetta
merkilega starf hans". „Krist-
mann. ... er orðinn hafsjór
af fróðleik og þekkingu á bók-
menntum nútíðar og fortíðar".
Islenzka þjóðin tekur sem
kunnugt er sérstakt mark á
orðum þessa unga snillings,
síðan 2. apríl í vor er hann
lýsti því yfir í blaði sínu að
liann væri einn af „speking-
um“ veraldar.
II.
Árið 1943 voru Kvæði og
sögur Jóhanns Gunnare Sig-
urðssonar gefnar út í annarri
útgáfu; annaðist það verk
ungur piltur, Helgi Sæmunds-
son að nafni. Fyrri útgáfu
nefna nafn Benedikts Bjam-
arsonar, hvað þá geta þess
með einu orði, að neitt sé
til hans sótt (leturbr. höf.)
VerkiS reyndist viðameira en ég gat
ímyndað mér.
.... Slíkt athæfi sem þetta
ber ekki aðeins vitni um hirðu-
leysi að vinna verk sitt sam-
vizkusamlega, heldur um ein-
Bóbmenntir
OA olíusnln
hafði annazt Benedikt Bjarn-
arson, er birti í bókinni rit-
gerð um vin sinn og skóla-
bróður. t jólahefti Helgafells
1943 birtist ýtarlegur ritróm-
ur um hina nýju útgáfu. Eru
þar rakin í löngu máli „mis-
smíði þessarar útgáfu", ensíð-
an segir: „En út yfir tekur þó
annað. Starf Helga Sæmunds-
sonar hefur (auk prófarka-
lestrar og algjörlega ónýts
efnisyfirlits) verið í því fólg-
ið, að hann lætur endurprenta
úrvalið, eins og Benedikt
Bjamarson gekk frá því, jafn-
vel úrval af prentvillum þeim,
sem komizt höfðu inn í fyrri
útgáfuna, *— og harin styðst
fast við ritgerð Benedikts í
ritgerð sinni, aflar sér nauða-
lítillar annarrar vitneskju um
Jóhann og ævi hans, tekur
upp lítt breyttar setningar,
eins og þegar var sýnt með
einu dæmi. En frá því er alls
tnginn skrifar bókmenntasögu
frá eigin brjósti.
ekki börið við að skýra, hver
sé afstaða þessarar útgáfu til
hinnar fyrri. Helgi Sæmunds-
son lætur eliki svo litið að
hverskonar siðferðilegt skyn-
leysi, sem .... ætti að spoma
við, áður en það nær að
gagnsýkja bókmenntalífið". „í
hverju öðm siðuðu landi en
á tslandi mundi þetta mál
þegar hafa komið fyrir dóm-
stólana". Höfundur þessa rit-
dóms var enginn ofstækisfull-
ur blaðamaður, heldur prófes-
sor í bókmenntasögu við Há-
skóla tslands: Sigurður Nor-
dal.
S.E.B. í Tímanum átti „sin-
ar sálfræðilegu skýringar" é
atferli hins ofstækisfulla
blaðamanns við Þjóðviljann
Sjálfur taldi blaðamaðurinn
skrif sitt sprottið af um-
hyggju fyrir íslenzkum sóma.
Hánn var minnugur þessa rit-
dóms Sigurðar Nordals, er
hann reit greinarstúf sinn;
hann þóttist sanna að Krist-
mann Guðmundsson hefði
„tekið upp lítt breyttar setn-
ingar" og jafnvel heila kafla
úr bókmenntasögu Francis
Bull; hann sá að Kristmann
„lét ekki svo lítið að nefna
nafn" hans, „hvað þá geta
þess með einu orði, að neitt
væri til hans sótt". Blaða-
manninum þótti atferfl þetta
bera vitni „um einhverskonar
siðferðilegt skynleysi, sem.. .
ætti að spoma við, áður en
það nær að gagnsýkja bók-
menntalífið". Og tillögur hans
. í greinarlok voru m.a. bomar
fram til þess að vandamenn
hinnar norsku bókmenntasögu
fæm ekki að setja „þetta mál
.... fyrir dómstólana".
Það virðist áður hafa verið
regla Helga Sæmundssonar að
„stela" sem mestu frá einum
manni í senn. Nú boðar hann
það verkefni að „stela" frá
sem flestum. Væntanlega tekst
honum sjálfum að hagnýta
sér kenningu sína í æ ríkari
mæli; og er batnandi manni
bezt að lifa. Ekki er ljóst
hvað þessum sirinaskiptum
mannsins nm ritþjófnað veld-
ur, en vera má að hinn hvassi
ritdómur Sigurðaf Nordals
hafi valdið einhverju um þau.
Hann hefur þá ekki reynzt
einbert vindhögg. Hinsvegar
viðurkennir blaðamaður Þjóð-
viljans fullkominn og algeran
ósigur sinn í Jzessu nýja máli.
Nokkrir helztu menningar-
frömuðir þjóðarinnar hafa
lokið óskoruðu lofsorði á
Heimsbókmenntasögu Krist-
manns. Hér er rétt og vel af
stað farið, segir einn; bókin
er skemmtileg aflestrar, segir
annar; hinum þriðja verður
tíðrætt um listræn tök höf-
undar á vandasömu viðfangs-
efni; hinn fjórði er fullur
undrunar á úriííú hljóði er
rekið hafi verið upp út af
bókinni. Og útgefandi hennar
auglýsti hana af kappi í jóla-
kauptíðinni. Aðeins einn mað-
ur hefur komið til liðs við
blaðamanninn. Nú beygir haim
sig fyrir meirihlutanum. Hann
hugði í grunnfæmi sinni að
það væri ekkert fallegra að
gerast fjölþreifinn um ann-
arra manna bækur en t.d. ann-
arra manna yfirhafnir; en
honum skjátlaðist: enginn
maður skrifar slíka bók frá
eigin brjósti, verkefnið er að
„stela". Sigurður Nordal var
ögn á eftir tímanum 1943.
Blaðamaður Þjóðviljans var
snöggtum lengra á eftir hon-
um 1955; þróuninni hafði
fleygt fram. Það er komið
nýtt siðferðismat á íslandi.
Við getum kallað það sið "erð-
ismat olíusalans: sem mestan
■ ■Wi'hta v.~.‘ v-x
Verkefniff er a5 „&tela“ frá sem ffestum
gróða fyrir sem minnsta
vinnu. Að skrifa bókmennta-
sögu á Islandi — það er svip-
að og að selja olíu: maður
þýðir einn kaflann hér og ann-
an þar úr erlendum bókum og
kallar útkomuna sitt verk,
maður leggur 200% á olíuna
og kallar það sannvirði. Við
þessari siðgæðisþróun er ekk-
ert að gera, annað en láta sér
hana vel líka. Allt annað er
„skoðanalegur öfuguggahátt-
ur“. Þetta er nútíminn; mað-
ur verður að fylgjast með
honum; það dugar ekki að
daga uppi í úreltum kreddum.
Þetta er það sem koma skal
á íslandi. Vér eigum ekki að
vænta annars. Næsta skref
menningarfrömuðanna verður
að láta þýðá Heimsbókmennta-
sögu Kristmanns Guðmunds-
sonar á norska tungu.
m.
Nú skulu að lokum tekin
tvö dæmi úr bókmenntasögu
Francis Bull og önnur tvö
úr bók Kristmanns. Þessi
dæmi sýna almenningi í land-
inu hvemig skrifa skal bók-
menntasögu handa honum;
þau gefa íslenzkum rithöf-
undum bendingar um þaö
hvemig þeir eiga að vinna í
framtíðinni fyrir öruggu lofi
þeirra sem kjörnir em til að
úthluta því. Það er hið nýja
siðgæði í verki.
Fyrra dæmið er um skozka
skáldið Robert Burns, sem
allir þekkja.
Francis Bull:
„Robert Burns (1759-96),
Skottlands störste lyriske dikt-
er, var sönn av en gartner,
en begavet og initiativrik
mann som etter evne lijalp
sine barn til kunnskaper og
dannelse. Robert Bums del-
tok med iver i sin hjembygds
folkeliv og dens religiöse og
politiske stridigheter. Han for-
sökte seg som forretnings-
man og jordforpakter — og
skrév dikt fra han var 16 ár
gaminel. I 1786 var han blitt
trett av ökonomiske vansker
r'
og ville utvandre. For á skaffe
seg reisepenger offentliggjor-
de han et iitvalg dikt, „Po-
ems, chiefly in the Scottish
Dialect," og ble med ett slag
en landskjent dikter. Samtidig
traff han „Highland-Mary“,
en ung pike sem döde like
etter og som han skrev noen
av sine skjönneste dikt til... .
Med árene vant han en ene-
stáende stilling i sitt folks
bevissthet. Har hadde likevel
ökonomisk motgang, og pa
sine eldre dager henfalt han
til misbmk av alkohol, som
knekket hans kraftige konst-
itusjon".
Kristmann Guðmundsson:
„Eitt mesta Ijóðskáld Skot-
lands er Robert Bums (1759-
1796). Faðir hans var garð-
yrkjumaður, vel viti borinn.
sem reyndi eftir megni að
styðja böm sín til menhta,
Róbert hóf ungur að yrkja og
tók jafnan mikinn þátt í þjóð-
lífi Hálandanna, þar sem hann
ólst upp. En hann var að
því leyti líkur öðmm brag-
smiðum, að honum gekk illa
að afla sér fjár. Þreyttist
hann loks á fátæktinni heima
fyrir og ákvað að flytja tiJ
Ameríku. Ekki átti hann þö
ferðapeninga, en tók það ráð
að gefa út úrval Ijóða sinna,,
ef verða mætti, að þau seld-
ust fyrir fargjaldinu. Þetta
varð reyndar til þess, að hanii
fór hvergi, því að ljóðakverið
gerði hann þjóðkunnan þegar
í stað. Nefndist það „Kvæði
aðallega á skozkri mállýzku'''
(„Poems, chiefly in the Scott-
ish Dialect"). Um þessar
mundir hitti hann einnig „Há-
landa-Maríu", unga mey og
fríða, er hann orti til nokkur
af fegurstu kvæðum sínum,
Hún dó stuttu síðar. . . Bums
var elskaður og dáður af þjóö
sinni, en f jár var honum vant
jafnan; sleit fátæktin og ýms-
ir fylgifiskar hennar, svo sem
ofdrykkja, kröftum hans fyrir
aldur fram....“.
Hér sýnist viðeigandi að
minna á orð höfundar um
starf sitt: „Ég hef haft mikla.
ánægju af þessu verki, sarnn-
ingu heimsbókmenntasögunn-
ar, en verkið herur verið
miklu viðameira, heldur en ég
gat ímyndað mér í byrjun".,
Frh. á 10 síðu.