Þjóðviljinn - 02.06.1956, Qupperneq 7

.*■£ 'r'.'
t
Laugardagur 2. júni 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (7
■ ' ví
BJÖRN ÞORSTEINSSON:
Reiðir menn
í næturstað
„Dálítil ferðasaga'\ II.
Slóvösk
Húsfreyjan í
Tékkóslóvakíu
Frá Kaupmannahöfn hélt ég
þann 18. apríl með flugvél til
Praha. Þegar fararskjótann bar
yfir Bæheim, brá svo undar-
lega við, að hið rauða ríkí
var nær alhvítt yfir að líta.
Það var kalt í' Höfn, og um
morguninn sögðu blöðin þau
tíðinni, að samgöngur hefðu
teppzt á Borgundarhólmi sök-
um fannkomu. Hér suðurfrá var
enn kaldara og hráslagalegt og
hvergi opinn brumknappur á
kvisti, en í görðum á íslandi
voru tré óðum að laufgast, -
þegar ég fór að heiman, svo
undanlegrar náttúru er landið
við heimskautsbaug. En þetta
var síðasti snjórinn og vorið
kom, grundin grænkaði og
trén breiddu út krónur sínar
að nokkrum dögum liðnum.
Á flugstöðinni beið mín öldr-
uð kona, fremur stórskorin og
þungfær með eins konar ljós-
móðurtösku í annarri hendi, en
vænan bunka af Svenska Dag-
bladet undir hinni. Hún hafði
dvalizt langdvölum í Svíþjóð
og fagnaði gesti sínum með
sömu aiúð og íslenzkar svcita-
konur. í huga mér varð hún
þegar húsfreyjan í Tékkósló-
vakíu, og hún heldur þeirri
tign enn þá, þegar ég hripa
niður þessar sundurlausu
minningar. Ungfrú Vrtisova er
starfsmaður við menntamála-
ráðuneytið og einhvers konar
yfirmaður þeirrar deildar, sem
sér um menningarsambönd
ríkisins við Norðurlönd. Þegar
gestur úr norðri kemur til
Praha á flugvöll eða járn-
brautarstöð, hvort heldur á
nótt eða degi, situr hún
þar brúnklædd með tösku sína
og Svenska Dagbladet; skorti
hann einhvern tíma eitthvað,
meðan hann dvelst í landinu,
sé hann svangur, þyrstur eða
komi að luktum dyrum hjá
stórmenni, nægir honum að
nefna máttarorðið Vrtisova, þá
stendur hún við hlið hans eins
og álfkona í ævintýri og greið-
ir þegar úr vandræðunum. En
þó er húsfreyjan í Tékkó-
sióvakíu býsna ólík álfkpnun-
um fornu. Hún fræðir mann
fljótt á því, að hún telji mann-
líf mjög gott á Norðurlöndum,
einkum í Svíþjóð, og Tékka
hafa af fáu að státa, sem veki
furðu Norðurlandamanna. „Við
erum vön að sýna útlendingum
verksmiðjubæinn Gladnov,
menningarhallir og barnaheim-
ili, en ég veit ekki af hverju
E. t. v. er það tímaeyðsla að
fara í slíkar skoðunarferðir“.
Hinsvegar fræðir hún mann á
því, að 14 söngleikaflokkar
séu starfandi i landinu, þar
af þrír í Praha, 20 leikhús,
f jölmargar sinf óníuhlj ómsveit-
ir, um 100 kvikmyndahús,
miðaldasöfn séu frábær í borg-
inni, en nútímalist sé þar ekki
á marga fiska. Hún innir mann
ýtarlega eftir því, hverju hann
óski helzt að kynnast og býð-
ur aðstoð, „en mannlífið verð-
ur að skoðast sem milliliða-
minnst hér eins og annarsstað-
ar“, bætir hún við.
Þegar ég kvaddi Tékkó-
slóvakíu þann 4. maí og hún
fylgdi mér á flugvöllinn, kvaðst
hún vonast til þess, að ég
hefði séð heilskyggnum augum,
að þjóðir í því landi stríddu
við ýmsa erfiðleika, „en ég
held, að það sé dálítil fram-
tíðarsýn í því, sem við gerum.
Við vitum, hvert við ætlum,
og okkur þokar áleiðis“.
Að þessu sinni kvaddi hún
mig við dyr Palace Hotel í
miðborginni; hér væri mér öll
risna frjáls nema ekki væri
ætlazt til, að ég drykki mik-
ið af áfengi utan máltíða, „en
bjór telst ekki áfengi“, bætir
hún við eins og ti.1 að afsaka
aðvörunina.
Umskipti
Vrtisova harmaði að þurfa
að setja mig niður á þennan
stað, af því að þar væri ég
einn Vesturlandabúa. ^ Hér
bjuggu Egyptar, Austurlanda-
menn og Tékkar, en hótel þau,
sem sérstaklega voru ætluð
vestrænu fólki, voru fullsetin
af: rithöfundum, alls konar
boðsgestum og erindrekum.
Hins vegar kunni ég vistinni
vel, af því að ég var hingað
kominn til þess að kynnast
Tékkum, en hvorki Bretum,
Frökkum né Skandinövum.
Sumarið 1947 dvaldist ég
rúman mánuð í Praha. Þá voru
miklir þurrkar og uppskeru-
brestur í landinu, matvæli og
ýmis varningur af skornum
skammti. Nú eru þar allsnægt-
ir, og Tékkar eru snillingar
í matreiðslu. Strax fyrstu dag-
ana fékk ég matarást á Praha,
en íróðir menn tjáðu mér, að
eitt bezta eldhús í þeirri borg
sé í Palace Hotel. Veizlu-
kosturinn þar er því vafasöm
mynd af matarhæfi alrnenn-
ings. En! ég eignaðist brátt
nokkra kunningja, þá heimboð
þeirra og brauzt óboðinn inn á
heimili bæði í Praha og Brat-
islava og sannfærðist um, að
stúlka í þjóðbúningi
menn éta vel þar í landi. Þó er
knappt hjá þeim, sem verða
að lifa að mestu af ellistyrk,
en mér var tjáð, að hann yrði
bráðlega hækkaður. Mér
reyndist árangurslaust að leita
að fátækrahverfum í borgum
Bæheims og Slóvakiu; þ)au
skarta þar ekki eins og í
Englandi, en þar þekki ég
mig helzt utan íslands.
Batnandi hagur
Þegar ég innti verkamenn
eftir þvi, hvernig hagur þeirra
væri, var svar flestr.a, að þeim
vegnaði á svipaðan hátt og
fyrir stríð, þegar þeir höfðu
fulla atvinnu, en fæstir töldu
Sig hafa átt þvi láni að fagna.
Af eitthvað um 10 öldruðum
verkamönnum, sem ég náði
sæmilega tali af, sagðist ein-
ungis einn 1 alltaf hafa haft
fulla vinnu írá unglingsaldri.
Eina muninn á hag sínum nú
og áður taldi hann þann, að
hann hefði dvalizt um mánað-
artíma ókeypis á hressingar-
hæli síðastliðið sumar og heil-
brigðiseftirlit og hvers konar
tryggingar væru miklu full-
komnari en áður. Þannig fær
65 ára verkamaður 70% af
meðalkaupi síðustu 5 ára í eft-
irlaun, ekkjur 75% af launum
manns síns, konur taka eftir-
laun 55 ára, en eftirlaunin
hækka um 4%,. ef fólk sinnir
störfum til hærri aldurs en
framan greinir.
Svör menntamanna og milli-
stéttafólks við svipuðum spurn-
ingum voru fjölskrúðugri.
Ýmsir kennarar töldu t. d„ að
laun sín væru lág, miðað við
Lœrum
í síðustu Alþingiskosningum
fékk Sjálfstæðisflokkurinn
um allt land 28.738 atkvæði.
í sömu kosningum fengu
verklýðsflokkarnir báðir sam-
tals 24.515 atkvæði.
Það vantaði þannig aðeins
4.223 atkvæði um allt land til
þess að verklýðsflokkarnir
sameinaðir hefðu jafnmikið
atkvæðafylgi og Sjálfstæðis-
flokkurínn, og það efast eng-
inn um að efþeirhefðu staðið
tekjur iðnlærðra manna, t. d.
námuverkamanna sem hljóta
3500—5000 tékkn. kr. á mán-
uði. Einn þeirra sagði mér m.
a. þetta ágrip af lífsreynslu
sinni á síðustu árum.
Hrakningasaga
Vorið 1948 (stjórnarskipt-
in urðu í febrúar) hugðist
hann taka doktorspróf í bók-
menntum við háskólann. Þeg-
ar að því kom, var honum gert
að skyldu að sækja námskeið
í marxískri heimspeki. Hann
synjaði og stóð í stappi í eitt
ár. Þá lét hann undan, lærði
heimspekina, lauk doktorspróf-
inu og varð aðstoðarkennari
við háskólann með 1600 tékkn.
króna launum á mánuði. (Með-
allaun eru talin um 1300 tékkn.
kr.). En marxisminn hafði ekki
nein teljandi áhrif á heims-
skoðun þessa vinar míns. Við
háskólann vegnaði honum ekki
meira en bærilega, og hann
þóttist komast að raun um,
að framavonir ætti hann þar
fáar. Eftir tvö ár missti hann
stöðuna, sagði að hún hefði
alls ekki verið sér framar neitt
keppikefli. Nú réðst hann í það
að malbika húsþökin í Praha
og hlaut fyrir þann starfa 2600
tékkn. kr. á mánuði og gerðist
efnaður maður. Heldur þótti
honum næðingssamt þar uppi,
svo að eftir nokkra mánuði
tók hann að leita að nýju fyrir
sér við skólakerfi landsins.
Von bráðar hlaut hann stöðu
við tækniháskóla með 2000
tékkneskra kr. mánaðarkaupi.
Tekjumissinn bætir hann sér
með þýðingum og ritstörfum,
en þessa iðju sína telur hann
strangari og meiri launa verða
en rjátl á húsþökum Sum-
ir opinberir starfsmenn töldu
einnig, að hlutur sínn væri
fyrir borð borinn miðað við
aðrar séttir, en að lokum kom
þó ræða flestra þar niður, að
efnahagsmálum þokaði þar í
landi í rétta átt, því að kaup-
máttur launa yxi smám saman.
Frá 1948 hafa fimm sinnum
orðið verðlækkanir í lantíinu.
Fólki kom ekki fyllilega sarnan
um það, hve mikilvægar þær
hefðu verið; sumir töldu að
lúxusvarningur heíði lækkað
meira í verði, t. d. sjónvarps-
tæki og myndavélar, en brýn-
ustu nauðsynjar, en slíkar
verðhækkanir væru rr.eira í
hag hálaunuðum verkamönn-
um en þjóðnýttum lögfræðing-
um, sem verða að veita fólki
að mestu ókeypis fyrirgreiðslú
en taka laun frá ríkinu eins
og aðrir háskólagengnir menn
með svipaðan námsferil að
baki.
Reiðir menn
Margir úr hópi borgarastctt-
ar harma enn forna sæludaga.
Ég hef sjaldan séð reiðari
menn en þrjá náunga, sem ég
hitti eitt sinn á næturstað. Þeir
lýstu fyrir mér með átakanleg-
um orðum, hvernig þeir hefðu’
orðið öreigar á einni nóttu
fyrir nokkrum árum. Þá urðu
myntskipti í landinu, og þeir
sofnuðu fluggríkir að kvöldi
eftir að hafa lesið í Rude
Pravo, að engin gjaldmiðils-
breyting væri í vændum. En
morguninn eftir vöknuðu þeir
staurblankir, þvi að pening-
arnir þeirra urðu verðlausir
um nóttina. Þeir voru svo
reiðir út af þessum atburði. að
þeir sóru þess dýran eið að
trúa aldrei einu orði, sem
kommúnisti léti sér urn munn
fara. Sem betur fór hafði rætzt
úr fjárkröggum þeirra kvöld-
ið, sem fundum okkar bar sam-
an, svo að við gátum drekkt
harmi horfinna íjársjóða í
vodka og slívovice lengi nætur,
en rússneskur landflótta greifi
úr fyrri heimsstyrjöld lék fyrir
dansi.
Utankjörfundaratkvæðagreiðsla
er nú liafin — Kosið er hjá hreppsstjórum, sýslu-
mönnum eða bæjarfógetum, en í Reykjavík hjá
borgarfógeta. (Kjörstaður: Melaskólinn (leikfimisalur)
í Reykjavík, Kosning fer daglega fram á virkum dögum
frá kl. 10—12 f.h., 2—6 og 8—10 e.h. A sunnud. 2—6).
í Kópavogi er kosið í skrifstofu bæjarfógeta daglega kl.
5—7 síðdegis.
Kjósendur er dvelja erlendis geta kosið í skrifstofum
sendiráða, útsends aðalræðismanns, útsends ræðismanns
eða vararæðismanna fslands. Allar upplýsingar um utan-
kjörfundaratkvæðagreiðsluna eru veittar í skrifstofu Al-
þýðubandalagsins Tjarnargötu 20, símar 7510, 7511, 7513.
Stuðningsmenn Alþýðubandalagsins eru beðnir að gefa
allar upplýsingar um kjósendur sem dvelja fjarri lög-
heimilum sínum hvort heldur er innan lands eða utan.
Dragið ekki fram á síðustu stundu að greiða atkvæði.
nf regifslumri
saman hefðu þeir safnað um
sig langtum meira fylgi og
fyllilega til jafns við íhaldið.
Út á atlcvæðamagn sitt
fékk íhaldið 21 þingmann.
Verklýðsflokkarnir samtals
fengu hins vegar aðeins 13
þingmenn út á sín atkvæði —
af því að þeir voru sundrað-
ir. Þannig tryggði íhaldið sér
stjórnarforustuna í landinu —
en verklýðsflokkarnir voru
báðir í stjórnarandstöðu óg
höfðu engin tök á að móta
stjórnarstefnuna.
Þessar staðreyndir eru for-
senda þess að Alþýðubanda-
lagið var stofnað. Þar taka
Alþýðuflokksmenn og sósíal-
istar höndum saman um land
allt til þess að tryggja rétt-
indi og áhrif alþýðunnar á Al-
þingi. Og nú hafa kjósendur
það á valdi sínu að tryggja
þá samstöðu sem brást í
kosningunum 1953.
\
I