Þjóðviljinn - 31.08.1957, Page 7

Laugardagur 31. ágúst 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (T
færi til Kaldals til að láta um Rembrandts sem hafði ver-
Ijósmynda sig áður en sveit- ið í talsverðum metum um
in sundraðist svo ljúfum sam- skeið. Þessi mynd hneykslaði
vinnuminningum væri ekki samborgarana og spillti orðs-
stefnt í voða en mættu varð- tír Rembrandts. Og léttleika-
veitast til kyrrlátra kvölda tízka kom frá Frakklandi og
þegar ævi hallar og afi fer nýjar hlaupastefnur náðu tök-
að sýna bamabörnunum gamla um á borgaraskapnum, nú
félaga í stæltri sveit. Þesskon- skyldi mála lé'.t og hreint.
ar hugarfar mun hafa ríkt hjá Borgararnir þóttust ekki skilja
hinum grandvörnu mönnum neitt í hinum þrungnu drama-
sem komu til Rembrandts; hví tísku veðrum í myndum Rem-
skyldu þeir ekki eyða nokkr- brandts sem mögnuðust æ
um aurum t;l þess að láta gera meir. Þeir gátu lekki fylgt
Thor Vilhjálmsson:
í Amsterdam
i
-r Þegar ég kom til Amster-
dam i var þar stærsta sýning
■sem nokkurn tíma hefur verið
liald n á verkum Rembrandts
til að minnast þess að 350 ár
voru liðin frá því hann fædd-
ist. 1608 dó hann gleymdur
samborgurum sínum. Hví
skyldu þeir vera að dýrka ein-
þykkan listamann sem málaði
ekki eins og fólk vildi þá láta
mála? Hvers virði var sú list
þá sem menn vildu ekki kaupa,
sem enginn vildi borga fyrir?
Er samtíðarmarkaðurinn ekki
æðsti dómarinn um gildi lista-
verka og l.'stamanns? Og mátti
maðurinn þá ekki gleymast
með sitt stærilæti, sinn hof-
móð og einþykkni, geðstirðni
og stórlyndi — og svo segja
sumir að hann hafi verið far-
inn að skvetta í sig.
Ónei hann mát'.i nú ekki
gleymast. Sá sem dó þarna al-
einn og umhirðulaus og alls-
laus, það er hann sem alltaf
lifir. En hinir sem voru tízku-
léttir hofmenn sins tima og
selskapsloddarar a la rokkokkó
og páfuglar í listmati samtím-
ans og allir þeir sem voru
blindir á listmæti Rembrandts-
mynda á seinni hluta ævi
hans og ailir þeir sem sviku
sjálfa sig með því að forsmá
list hans: þeir eru dauðir, þeir
munu aðeins verða uppvaktir
en masse, ekki eins'.akir held-
ur saman og listbl'ndir upp-
skafningar seinni tíma geta
gert sig stóra á því að hæða
þá meðan þeir nota verk
Rembrandts til að forherða sig
í skeytingarleysi og óvirðingu
við snillinga síns e.igin tíma.
Þegar ég kom með lestinni
um miðnætti kvöldið áður var
erfitt að fá inni á nokkru hót-
eli. Samkvæmt ávísun hins
gamansama súkkulaðisala gekk
ég á enda götu sem þarlendir
kalla Damrak sem er beint
framundan járnbrautarstöðinni,
hótel við hótel, því miður er
ekkert herbergi að fá. Nú hvers
vegna? Jú, sjáið þér til herra
minn: borgin er full af ame-
rískum dátum sem hafa komið
í fríi sínu frá þýzkalandi til
að skemmta sér. Þeir eru að
kallast á slangrandi frá knæpu
til knæpu með sitt tilskilda
togleður og dækjur. Við komu
þeirra hingað varð að kalla
eftir liðsauka af knæpukvend-
um frá Rotterdam tii að fagna
hinum góðu gestum.
Á gistihúsunum eru viðast
sömu svörin: því miður ekki
til herbergi fyrir e;nn. En ef
þér takið tveggja manna her-
bergi þá er það til segir gest-
gjafinn. Þannig var öllu um-
snúið i skyndiást'arskonsur fyr-
ir herliðana.
Og það rigndi og r'gndi. Um
síðir fékk ég inni á gömlu
gistihúsi þar sem ég gat feng-
ið leigðan einskonar skáp úti
á þaki með sprungnu þili svo
ég gat séð út í regn borgar'nn-
ar, potað fingri út undir him-
ininn, jafnvel náð í regndropa
á leið niður á steinliúð götunn-
ar. S'öðvað hann með fingri
mínum og sagt: jæja þarna er
nú regn himinsins á fingri
mínum. Það var svo félagslegt
að búa í þessu hóteli, þilin
voru svo þunn milli hinna
ýmsu skápa á hæ'ðinni að þeg-
ar ég sat á rúmi mínu og
reyndi að skrifa heyrði ég oft
í manni sem svaf í næsta skáp.
Þótt hann hryti ekki heyrði
ég til hans, ég heyrði hvískr-
andi andardrátt og það var
eins og smámæltur maður sem
er að réyna að segja með hvíld-
um: presturinn . . er . . sezt-
ur . . . í . . stólinn . ., stund-
um fannst mér eins og hann
svæfi undir rúmj mínu í huggu-
legheitum hinnar kyrru nætur
er borgin var farin að sofa.
11
Það koma fleiri ferðamenn
til borgarinnar en hinir
skemmtanafúsu Amerikanar
sem eru á búlugangi i Evrópu.
Sumir ferðamenn koma t'l að
sjá hinar víðfrægu tuípana-
breiður í blóma til þess að
geta farið heim og sagt: og
svo sáum við túlípanana í
Hollandi í blóma. Auk þess
hefur fólk komið til Amster-
dam til að sjá Rembrand'sýn-
inguna: þar voru myndir sem
hafa ekki ver.ð til sýnis í Vest-
ur-Evrópu i langa tíð. Bæði
frá Bandarikjunum og Sovét-
ríkjunum fengust myndir léð-
ar til þessarar minningarhátíð-
ar. Ráðamenn stærstu safna
heimsins voru stoltir af því
að geta ‘.ekið þátt i þessari
heimshyllingarathöfn. Þar voru
um 70 málverk í rikissafn nu
og feiknin öll af öðrum mynd-
um, teikn'ngar og koparstungu-
myndir, og sýningarsalirnir
voru fullir af áhorfendum úr
flestum löndum heims.
I einum stórum sal er aðeins
ein mynd, Salur'nn var þver-
girtur með flauelsbandi rauðu.
Við bandið var alltaf mann-
fjöldi og horfði á þessa einu
mynd og í henni opnaðist sýn
í djúp allra hluta. Þetta er
stórt máiverk sem var kallað
Næíurverðjrnir vegna þess hve
dimmt var yfir því. Nýlega var
þveg'nn af myndinni margra
alda skítur og þá tóku ýmsir
að kaíla myndina Dagverðim-
ir, hún er af hópi manna, varð-
flokki. Þessir menn höfðu snú-
ið sér til hjns fræga málara
Rembrandts frá Rín og beðið
hann mála rnynd af sér. All-
ir skyldu þessir menh borga
jafnan skerf í launum mynd-
gerðarmannsins. Hugsum okk-
ur varðsveit úr lögreglunni
sig varan'ega á mynd? En þeir
voru illa sviknir og prettað-
ir af dyntóttum listamanni
sem gleymdi hlutverki sínu í
þjóðfélaginu til að eltast við
einhver fs'.ræn undarlegheit
og sérvjzku. í stað þess að
mála viðskiptavinina á grein-
argóðan hátt þannig að menn
sem höfðu greitt jafnmikla
peninga sæust allir jafnvel á
myndinsni franidi Rembrandt
það voðalega hneyksli að mála
flokkinn á hreyfingu þar sem
myndbyggingin og furðulegt
ljósspil og litasinfónía cr meira
atriði en andlit sumra gjald-
enda sem 'verða að þoka fyr.'r
hinni óvægilegu kröfu list-
rænnar snilldar. Jafnvel hverfa
sum andlit að einhverju leyti
i skugga bakgrunns eða bak-
við bendandi hendur; í for-
grunni myndarinnar ber einna
mest á lítilli stúlku sem mál-
arinn hefur hleypt inn á
myndflötinn þótt vitanlegt sé
að ekki hafj hún borgað eyri
fyrir að fá að vera með. Eins
og vænta mátti létu mennirn-
ir ekki bjóða sér þetta og tóku
ekki við myndinni. Upp úr
því fór að draga úr vinsæld-
honum þegar hann sökkti sér
i djúp mannssáiarinnar og dró
þaðan efni og kraft i síórfeng-
legustu myndkviður sem mann-
kynið á. Rembrandt v'nnur
i myndlistinni það sem Beet-
hoven gerði í tónlistinni. Eða
mætti nefna Shakespeare. Rem-
brandt varð gjaldþrota 1653, og
dó allslaus 10 árum síðar
111
Hvernig getur maður hugs-
að um annað í sömu andránni-
og list Rembrandts. Þó væri
réít að geta þess að Amster-
dam er stærsta borg Hollands,
sundurgrafin síkjum sem þeir
kalla gracht. Borgin stendur
á. 90 eyjum, þar’enzkar ferða-
skrifstofur auglýsa borgina
sem Feneyjar Norðurlanda,
kannski maður hafi það með
þó ekki vilji ég skrifa undir
þesskonar nafnalíkingar. Um
siki þessi mjakast prammar
flatbotnað'r með kyrrlátu og
skikkanlegu heimilislifi: pott-
jurtum,- þvotti á stagi, börnum
að leik, konu sem er að þvo
diska og skafa innanúr pott-
um, berfættum manni með
fötu sem alltaf er að skrv bba>
þilfarið. Ef það rign. r bákcfúr
ekki fyrr stytt upp en þessi
frægi maður er aftur fai-inn
að þvo og skúra þilfar sjttþ
fá heimili ætla ég séu hrein-
legri en þessi flutningsheim-
ili sem sigla um grachtir horg-
arinnar og upp og ofan í’ijót
með allskyns varning. Amster-
dams grachtir breiðast út frá
einum púnkti um borgina eins.
og stélfjaðrir á skrautleguirs.
fugli.
Þessi li'.'la duglega þjóð er
sívinnándi og hefur alla tí©
verið að. Með dugnaði sínurrs
skaut hún flestum öðrum aft—
ur fyrir sig á 17. öld og varð
leiðandj þjóð í fjármálum og:
verzlun með mik’u þrifnaðar-
standi og c'gnaðist nýlendur,,
Amsterdam var blómlegasta
pláss með miklum auði og ríki—
dæmi. Með velmegun og verzl-
un um allar jarðir sem leiddí
til víðtækari samskipta b'ómg-
aðist myndlistin svo að Hol-
lendjngar risu yfir aðrar þjóð-^y*
ir á því sviði. Þetta íand serra
er syo flatt og væri að mikjia
leyti undir sjó nema fyrir lát—
laust stríð fólksins að hrinda.
frá sér hafinu, það hefur átfc
einhverja mestu landslagsmál-
ara: Ruisdael, Koninck, van
Goyen og sjálfan Re:nbrandt.
Á 15. öld eiga Hollendingar
súrrdalista sem gerir fræga
súrrealista þessarar aldar að
ómerkilegum hermitrúðumz
Hieronimus Bosch. Og þessf,
litla þjóð elur menn eins og
Rembrandt og Vermeer frá
Delft sem eru hvor um sig
svb fullkomnir á sína vísu aðí
það virðist óhugsandj að haldá
áfram eftir að þeir koma fram,.;
þó er haldið áfram.
Nú hafa Hollendingar glatað ^
nýlendum sínum, í dag em
þeir ennþá sívinnandi. Þeir era
mikíl fyrirgreiðsluþjóð um ails- .
konar verzlun og viðskipti. E£
Hollendingur þykist ekki skilja ;
eitthvert tungumál þá hlý'.uir
hann að hafa einhverjar brell-
ur í huga: Hollendingar tala ÖU
tungumál. Hvergi hef ég kom-
ið þar sem mér virtist tungu-
málakunnátta svo almenn senri
þar. Og í bókabúðum í Amster-
dam fást allar bækur. Ef þA
spyrð um franska bók svarar
afgreiðslufólkið á frönsku,
enska bók þá' talar það há-
skólaensku, um þýzkar bækur
er talað á þýzku. Allir v'nna>
rnikið, í bankanum hefur fólk-
ið brauðsneið í annarri hendi
um hádegið og spilar á reikni-
vél með h;nni, það flýtir sér
að kyngja svo að það geti af-
greitt þig, og meðan þú ber5
upp erindið rennir það tung-
unni tneð áköfum sogkrafti til
að nýta það sem leitaði milli
tannanna svo meltingarfabrikk-
an fari ekki á mis við neitt.
Við mikla umferðagötu þar
sem fólkið skundar ákaft og
einbeitt í sínum dagiegu er-
indum er lítið hús með austur-
lenzkum blæ og ég geng þar
inn, það er indónesískur mat-
sölustaður Það er annar hcim-
ur með mikilli kyrrð mit' í
hinum hraða nútímaheimi iðju-
seminnar og starfsins. Þarna
innj sitja þrír eða fjórir menn,
þögn oe friður. Þar liggur ekk-
ert á, þetta eru allt Austur-
landabúar, enginn rekur eft-
ir, þeir borða hrísgrjón með
kjötinu sem er ,af fuglum,
drekka te með matnum. Og
Framhald á 11. snS,u.