Þjóðviljinn - 22.11.1957, Blaðsíða 3

Föstudagur 22. nóvember 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (3
Rúmlega 100 þúsund heklarar
nú Innan sandgræðslugirðinga
GirSmgarnar eru 50 fals'ms i 10 sýslum
og samfals 670 kilómefrar oð lengd
Sandgræöslan hér á landi er jafngömul fyrstu skóg-
ræktarlögunum, hálfrar aldar. Á þessu tímabili hafa ver-
iö reistar 50 sandgræöslugiröingar í 10 sýslum'landsins.
Eru giröingarnar samtals 670 km aö lengd og umlykja
rúmlega 100 þús. hektara lands. Stærstu sandgræöslu-
girðingarnar eru í Rangárvallasýslu, Þingeyjarsýslum,
Árnessýslu og Skaftafellssýslum; 1 þessum sýslum eru 5/8
hlutar alls þess lands sem Sandgræöslan hefur girt.
Framangreindar upplýsingar
gaf Páil Sveinsson, sandgræðslu-
stjóri, blaðamönnum á fundi með
þeim i fyrradag í tilefni 50 ára
afmælis Sandgræðslu ríkisins.
Brauti-yðjandastarf
Guianlaugs Kristnuuidssonar
Páll sagði, að löngu fyrir 1907
hefðu verið gerðar ýmsar rann-
sóknir í sambandi við uppfok
og sandgræðslu hér á landi, en
þær hefðu þó ekki orðið skipu-
legar fyrr en eftfr aldamótiri síð-
ustu. Áhugi manna fýrir sand-
græðslu og heftingu uppblásturs
hefði fyrst verulega vaknað eft-
ir tímabilið 1860—1890, en þá
var mjög kalt í veðri, þurrt og
vindasamt og blés landið mjög
mikið upp, einkum sunnanlands
og þá sérstaklega í Eangárþingi.
Gunnlaugur Kristmundsson var
ráðinn fyrsti sandgræðslustjóri,
en ha;nn varð ie(inna fyrstur
manna hér á landi til að gera
ýmsar athuganir á uppfoki og
sandgræðslu um og fyrir síðustu
aldamót.
Páll Sveinsson fór miklum
lofsorðum um starf Gunnlaugs
og kvað bað undravert hve
miklu hann kom í verk á 40
ár.a starfsferli, miðað við þau
fjárframlög sem veitt voru til
sandgræðslunnar, Vantrú manna
á þessu starfi var líka óskapleg
fyrstu árin, en Gunnlaugj tókst
með verkum sínum að gjör-
breyta almenningsálitinu.
Aðalmarkmiðið
hið sama
Á síðustu árum hafa orðið
ýrrisar breytingar á starfssviðj
Sandgræðslunnar og það hefur
færzt út, en aðalmarkmiðið er
hið sama og þegar Gunnlaugur
Kristmundsson tók við starfi sínu
fyrir 50 árum, sagði Páll Svejns-
son, að verja það land, sem er'
í mikilli liættu vegna sandfoks,
liefta frekari uppblástur og
koma gróðri í örfoka land.
Páll gat þess m. a. að það
væri lauslega áætlað, að fyrir
neðan 400 m hæðarlínu væri
3^00—4000 ferkm, mjög’ lélegt
og lítilsvert haglendi með hýj-
ungsgróðri notað til beitar. Þetta
land mætti gera að mjög góðu
rytjalandi með því einu að bera
á það tvær lil þrjár tegundir af
tilbúmim áburði í 1—2 ár, eftir
því hve mikiill gróðurinn er.
Kvaðst Páll geta fullyrt, að eng-
in ræktun væri fjárliaglega hag-
kvæmari en einmitt þess rækt-
un.
Erfið viðfangsefni
Páll Sveinsson sandgræðslu-
stjóri drap einnig á, að þau
svæði, sem Sandgræðslan hefði
síðast tekið til ræktunar hefðu
reynzt mjög erfið viðfangs, en
það er Landeyjasandur og Hóls-
sandur á Fjöllum. Allt ríkis-
framlagið á þessu ári, 1 millj.
kr., hefði runnið til þessara
framkvæmda og því hefðu eldri
sandgræðslusvæði orðið að sitja
á hakanum.
, ; - - ,,
Landeyjasandur er einn t. d.
11 þús. hektarar að stærð og þar
er ekki einungis við vindinn að
að stríða heldur sameiginlega
v.atn og vind. Kvað Páll oft ó—
verandi á Landeyjasandí vegna
sandfoks í úrheliisrigningu! Svo
grófur er sandurinn að vatn
bindur hann ekki, Melgresið
þyldi þó slík aftakaveður ótrú-
lega vel.
Skógræktarlögin 50 ára í dag
Framhald af 12. síðu.
furu. Sveinn Pálsson læknir
hafði þungar áhyggjur af
skógaeyðingu á íslandi, og Jón-
as Hallgrímsson vildi láta leita
til Norður-Noregs til þess að
afla fræs.
Ólafur Stefánsson stiftamt-
maður og Magnús Stephensen
sonur hans hvöttu mjög til
trjáræktartilrauna. Gefin var út
bæklingur eftir Baldvin Einars-
son árið 1827 um ræktun og
viðhald birkiskóga, og framan
af nítjándu öldinni voru gerðar
allmavgar tilraunir með inn-
flutning trjóa.
Elzti trjágarður á landinu er
á Skriðu í Hörgárdal, þar sem
Þorlákur Hallgrímsson ræktaði
fagran garð á árunum milli
1820 og 1830, og til skamms
tíma hafa verið til tré á Akur-
eyri, er gróðursett voru um og
eftir aldamótin 1800.
Carl Ryder
Það var danskur skipstjóri,
Carl Ryder að nafni, er af eig-
in hvötum sótti um styrk til
danska landbúnaðarráðiineytiS-
ins og Alþingis til þess áð geta
hafið skógrækt á íslandi 1898.
Til liðs við sig fékk hann Prytz
prófessor í skógrækt við Land-
búnaðarháskólann danska.
Fengu þeir danskan skógfræð-
ing, Flensborg að nafni (er síð-
ar varð forstjóri Heiðafélags-
ins danska) og vann hann hér
á landi hvert sumar árið 1900
til 1906. Árið 1899 hóf Ryder
rœdd í efri
deild
Umferðalagafnimvarpið var
til 3. umr. á fundi efri deild-
ar Alþingis í gær, en umræð-
unni var fljótlega frestað sam-
kvæmt beiðni Sigurvins Einars-
sonar og Jóhanns Þ. Jósefsson-
ar, er kváðust hafa komizt yf-
ir svo mikilsverðar upplýsingar
um tiltekið atriði frumvarps-
ins, að þeim yrði að gefast
kostur að vinna úr gögnunum.
Friðjón Skarphéðinsson,
Friðjón Þórðarson og Páll
Zóphóníasson mótmæltu frest-
un, og töldu að hún yrði til
þess eins að taíja málið.
Litlu sjúkrahúsin afskipt
FramsögurœSa Gunnars Jóhannssonar
v/ð 1 .umr. um frumvarp þeirra Karls
GuSjónssonar
Á fundi neöri deildar Alþingis í gær var til 1. umræöu
frumvarp þeirra Gunnars Jóhannssonar og Karls Guö-
jónssonar, sem ætlaö er aö jafna aöstööu sjúkrahús-
anna á landinu meö því að hækkaöur sé styrkur til
sjúkrahúsa sem hafa færri en 100 sjúkrarúm.
r~
ÆFR heldur
skemmtun
Æ.F.R. heldur skemmtun
að Tjarnargötu 20 laugar-
daginn 23. ■ nóvémber n.k..
fyrir félaga og gesti þeirra.
— Góð hljómsveit.
Skemmtinefndin.
Fyrri flutningsmaður, Gunn-
ar Jóhannsson flutti framsögu-
ræðu um málið, og fer liér á
eftir kafli úr ræðu hans:
1 gildandi sjúkrahúsalögum
er ríkisstyrkur til sjúkrahúsa
ákveðinn í þrennu lagi eftir því
hvað sjúkrahúsin eru stór, hafa
mörg sjúkrarúm. — Stærstu
sjúkrahúsin, þau sem hafa 100
sjúkrarúm eða fleiri fá hæstan
dagstyrk, 20 krónur á hvern
legudag sjúklinga sinna. Sjúkra-
hús með 20 til 100 sjúkrarúm-
um fær 10 kr. dagstyrk, en
minnstu sjúkrahúsin, þau sem
hafa innan við 20 rúm fá að-
eins 5 kr. dagstyrk á hvem
legudag, þannig er þessum mál-
um fyrirkomið að þau sjúkra-
hús sem mesta þörf hafa fyrir
að fá háan styx-k vegna rekstr-
arörðugleika, sem meðal ann-
ars orsakast af því hvað
sjúkrahúsin eru lítil, eru ekki
talinn styrkhæf nema að einum
4 eða helmingi á við hin stærri
sjúkrahús.
Einhver skilyrði mumi sett
um þjónustu á hinum styrk-
hærri sjúkrahúsum, en ]>að
stendur þó óhagganlega, að
hversu fullkomna þjónustu og
aðbúnað sem hin smærri sjúkra-
hús veita, em þau ekki talin
styrkhæf nema að einum fjórða
og helmingi á við stærri hús-
in.
Þessi ákvæði núgildandi
'sjúkrahúslaga em í fullkomnu
ósamræmi við þá alkunnu
reglu að rekstur fyrirtækja er
í langflestum tilfellum fjár-
hagslega erfiðari, eftir þvi sem
þau eru minni. Ekki verður séð
að rekstur sjúkrahúsa sé nein
undantekning frá þessari reglu
nema síður sé. Það liggur ljóst
fyrir að sjúkrahús stór og smá
verða að vera útbúin með sem
beztum og fullkomnustum tækj-
um. Mörg af nauðsynlegustu
áhöldum sjúkrahúsanna eru
mjög dýr og oft á tíðum of-
viða fátækum bæjar- og sveita-
félögum að geta eignazt þau
ef ekki kæmi til fjárhagslegur
stuðningur margskonar menn-
ingar- og líknarfélaga og al-
mennings í hlutaðeigandi bæj-
ar- og sveitarfélagi, til kaupa
á nauðsynlegum sjúkratækjum.
Hið mikila misræmi og órétt-
lætið sem í þvi liggur að rikis-
styrkurinn til sjúkrahúsanna
skuli ekki vera sá sami á legu-
dag hvar sem er á landinu er
hrein og bein óhæfa og slíkt
fyrirkomulag er ekki þolandi
öllu lengur. Við flutningsmenn
viljum með frumvarpi þessu
freista þess að fá fram leiðrétt-
ingu á ósamræmi því sem í nú-
gildandi styrktarákvæðum til
sjúkrahúsanna felst. Við bend-
um á í greinargerðinni að ef
allur sjúkrahúsastyrkurinn
yrði jafnaður, þannig að hann
yrði 15 kr. á legudag til allra
sjúkrahúsa, sem hann sam- gróða.
kvæmt sjúkrahúsalögunum næi'
til, mundi ekki verða um neina
teljandi útgjaldabreytingu að
ræða fyrir ríkissjóð frá því
sem nú er. En við lítum svo
á að hafi einhver réttlæting
verið til að ákveða stærstu
sjúkrahúsunum 20 króna styrk
á hvern legudag eins og gert
var við setningu laganna frá
1953, þá sé vart sanngjarnt að
lækka hann nú, þar sem vitað
er að sjúkrahúsrekstur mun
ekki hagkvæmari nú en þá var.
Fyrir því höfum við flutnings-
ingsmenn ekki viljað hrófla
við 20 kr. gjaldinu og leggjum
til að það gjald haldist óbreytt
hjá þeim sjúkrahúsum sem það
nú nota og hafa yfir 100
sjúkrarúm. En að styrkur allra
smærri sjúkrahúsanna hækki úr
5 eða 10 krónum á legudag í
15 krónur og verði þannig , . ......
stefnt að jafnaði milli stórra a slnum tlma lafmmkil i
og minni sjúkrahúsa og þar
með lagfært það ranglæti sem
í gildi hefur verið undan farin
ár.
Það er mikið rætt og ritað
um nauðsyn þess að ltoma á
jafnvægi i byggð landsins.
Stöðva fólksflutninga hingað
suður o. s. frv. En ekki duga
orðin ein. Athafnir þurfa að
fylgja í kjölfar loforða. Mis-
ræmið og óréttlætið í þessu
eina máli hefur sína sögu að
segja og er óþolandi undir að
búa og verður að leiðrétta. Fá-
tæk bæjar- og sveitafélög fá
vart undir því risið að greiða
árlega hundruð þúsunda króna
í rekstrartap til sjúkrahúsanna
sem lægstann styrkinn fá, á
sama tíma sem þau sjúkrahús
sem fá hæsta styrkinn eru rek-
j inn hallalítil eða jafnvel með
skógrækt á Þingvöllum, og ár-
ið eftir á Grund í Eyjafirði.
Árið 1901 var stofnað í Rvík
Skógræktarfélag Reykjavikur,
hlutafélag, undir fornstu Þór-
lialls Bjarnasonar, síðar bisk-
ups. Á vegum þess félags hófst
skógræktarstarf við Rauða-
vatn. Fyrstu tilraunirnar báru
misjafnan árangui', þar sem
alla reynslu og þekkingu vant-
aði.
Skógræktarstjóri — Skipaöir
verðir.
Á árunum 1905—190S luku
fyrstu íslenzku skógarverðirnir
námi og tóku til starfa, voru
það Steí'án Kristjánsson, Einar
E. Sæmnndsen, Guiíormiir
Pálsson og Snmariiði Halldórs-
son. Hallormsstaðaskógur og
Vaglaskógur voru friðaðir.
Skógræktarlög eru sett 1907 og
snemma árs tekur A.F. Kofoed
Hansen, fyrsti skógræktar-
stjóri íslendinga til starfa.
Hann vann af miklum dugnaði
! að brýnasta verkefirinu: vernd-
un íslenzkra skcgarleifa, — en
fram að 1930 snerist starfið
fyrst og fremst að því.
Tímamót.
Árið 1933 markar tímamót
í sögu íslenzkrar skógræktar.
Þá keypti Guttormur Pálsson
eitt kg. af síbirisku lerkifræi.
Nú er vaxinn upp af því fræi
lerkiskógur þar sem meðalhæð
trjánna er orðin 7,7 m og við-
arvöxturinn 16 teningsm. á
hektara á ári. Aðeins þessi
lerkiskógur liefur með vexti
sínum gert allar mótbárur
gegn ræktun nytjaskóga á ísl-
landi að ómerku lijali.
Nýjar trjátegundir.
Þegar eftir 1935, er Hákon
Bjarnason tók við skógræktar-
stjóminni var á ný farið að
leggja áherzlu á innflutning
erlendra trjátegunda, en eink-
um trjátegundir.
Hákon Bjarnason skógrækt-
arstjóri hefur gert skógrækt-
aráætlun fyrir árin 1958 til
1962. Setur hann það takmark
ð auka plöntuframleiðsluna
upp í 2 millj. plantna á ári.
Slíkt er hægt í gróðrarstöðv-
unum, en til þess vantar meira
fé. Árlegar tekjur Skógræktar-
innar eru um 5 millj. kr., og
þyrfti ekki að bæta við nema
ca 250 þús. til þess að hægt
væri að auka plöntuframleiðs-
una um nær helming. Verði
plantað 2 millj. barrplantna
árlega verður trjáframleiðslan
land-
inu árlega og nú er flutt inn
af greni og furu.
Varðandi fjáröflun má á
það benda að beinast virðist
liggja við að timburtollurinn,
eða a.m.k. hluti hans, rynni
til skógræktarinnar, en bæði
Norðmenn og Svíar afla fjár
til skógræktarinnar með þeim
hætti. Þá virtist og vart dauða-
synd þótt Skógræktinni væri
aflað tekna af fleiri vindlinga-
tegundum en nú er.
Stærsti ávinningurinn I
skógræktarmálunum er raun-
verulega sá að nú eru starf-
aiuli skógræktarfélög í flestum
sýslum landsins, og skilningur
hefur margfaldazt á því aS
trjárækt er beinlínis stórt fjár-
hagsatriði í þjóðarbúskapmun í
framtíðinni.