Þjóðviljinn - 26.04.1958, Blaðsíða 7

Laugardagnr 26. apríl 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7

ISLENZK TUNGA
8. þáttur
26. april.
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
I síðasta þætti hefði verið
xétt að orða síðustu setninguna
öðruvísi, því að ftalía einkum
norðanverð, er víða í síðari
alda ritum kölluð Valland.
Arabía hefur stundum verið
nefnd Rábítaland og íbúai
hennar Rábítar, Norður-Afríka
Serkland, og enn er Bláland
heiti á Afríku. Eftir því ættu
Blálandseyjar, þar sem Surtla
ævintýranna bjó, að vera þar
í námunda!
Austur í heimi var Síbiría oft
nefnd Svíþjóð hin kalda eða
hin mikla. Annars er það víst
ekki fyrr en á seinni öldum að
íarið er að kalla Asíu Austur-
álfu; lengi var siður að kalla
Ameríku Vesturheim eða Vest-
urálfu, og Ástralíu Eyjaálf-
una, eftir að þær komu til sög-
unnar. Þá var Afríka einnig
nefnd Suðurálfa og Evrópa
Norðurálfa. Ýmis þessara orða
Æjást iðuglega enn í ritum.
Þorsteinn Magnússon frá Gil-
haga í Skagafirði sendir mér á-
réttingu við bréf sitt sem kafli
var birtur úr í 3. þætti, 15.
rnarz. Þorsteinn segir m.a.:
„Um orðið augaleið er það að
■segja að þessi augu voru víst
niðurlögð fyrir mitt minni að
undanskildri einni augaleið í
fjósfúlguna í Gilhaga, en hún
var aldrei kölluð annað en
fúlgugatið. En gamla fólkið
lýsti oft gömlum byggingastíl^
Og þá kallaði það þessar smug-
ur augaleiðir. Þær þóttu til
mikilla þæginda, en myrk-
fælnum mönnum þótti víst lít-
ið í þær varið“. Furðuiegt
' mætti það teljast ef Þorsteinn
væri einn íesenda þessa þátt-
ar um það að þekkja þetta
orð eða hafa af því spurnir, og
væri mjög fróðlegt að fá frek-
.ari vitneskju um það.
• I þessum sama þætti var
spurt um orðið dýfilsdagur, sem
iÞorsteinn notaði í bréfi sínu í
sambandinu: „Nú gerðist það
á dýfilsdag“, en orð þetta hef
ég hvergi séð á bókum, ekki
heidur heyrt það í mæltu máli.
Uppruni orðsins dýfill er að
það er skrauthvörf fyrir djöf-
ull. Þorsteinn skrifar um það
til skýringar í síðara bréfi sínu:
„Um orðið dýfilsdagur er það
að segja >að ég heyrði það fyr-
ir rúmum 60 árum. Það bar
til með þeim hætti að 1. marz
var blindbylur og þá afstaðin
mikil harðneskjutíð. Þá sögðu
þeir mér Símon Dalaskáld og
faðir minn að gömlu mennirnir
hefðu sagt að marz næði oftast
því harðasta úr vetrinum, en
í þetta sinn þótti flestum nóg
komið. Þá sögðu þeir mér að
á fyrri árum hefði 1. marz
verið kallaður dýfilsdagur,
jafnvel djöfulsdagur. Þeir
sögðu mér að einhvern tíma
endur fyrir löngu hefðu 1. marz
orðið við Suðurland einir þeir
ægilegustu mannskaðar sem
sögur færu af, og siðan væri
hann kallaður dýfilsdag-ur. Og
Símon sagði að um langan ald-
ur hefðu sjómenn ekki lagt út
fyrr en eftir 1. marz“.
Áður hefur verið minnzt á
málvillur bæði í Tímanum óg
Þjóðviljanum. Nú er röðin
komin að öðrum blöðum.
Morgunblaðið segir í Reykja-
víkurbréfi 23. marz m.a.: „Úr
því að við hittustum hérna ein-
ir, er þá ekki rétt að við tölum
saman þýzku?“ Beyging eins og
við hittustum, við sjáustum,
o.fl. þ.h. er að vísu nokkurra
alda gömul og a’lvíða útbreidd,
engu að síður er hún ekki talin
rétt mál, enda er hún ekki í
góðu samræmi við sagnbeyg-
ingakerfi íslenzkrar tungu. Það
er sem sé alþekkt regla að
miðmynd sagna er dregin af
germynd með viðskeytinu
-st, og sú regla er án undan-
tekningar. Engin ástæða er því
til að leyfa þetta frávik
frá aðalreglunni, með því
að setj.a persónuendinguna aft-
an við miðmyndarendinguna,
heldur á miðmyndarendingin
að vera á eftir persónuending-
unni: við hittumst (ekki hitt-
ustum), og við sjáumst (ekki:
sjáustum). Þeir sem eru ekki
sterkir í málfræði geta haft
full not af þessari reglu með
því að forðast endinguna -ust-
um í samböndum eins og við
sjáustum, við fundustum, við
rákustum á, heldur segja við
^ sjáumst, við fundumst, v ð rak-J
umst á. í þessu efni er fornafn-
ið við jafnan hættumerki, því
að á eftir þvi kemur þessi end-
ing.
25. marz segir Vísir á 1. síðu,
þar sem sagt er frá mink á
götum Reykjavíkur, að hann
muni hafa verið „í útvegunar-
leiðangri eftir morgunverði,
einkum þótti hann líta dúfur
óhýru augu og einhverja til-
burði mun hann hafa haft í
frammi til að hremma þær“.
Ekki er venja að tala um að
menn (eða skepnur) líti það
óhýru auga sem þeir eru sólgn-
ir í og vilja éta, heldur líta
þeir það hýru auga. Minkurinn
hefur sjálfsagt litið þá menn
óhýru auea sem vildu ekki
leyfa honum að hafa dúfurnar
til snæðings, en dúfurnar hef-
ur hann áreiðanleg'a litið hýru
auga. Þessi sami ruglingur var
einnig í einhverju öðru blaði.
Og í Alþýðublaðinu stendur
í undirfyrirsögn á fyrstu síðu
27. marz, þar sem sagt ér frá
Peter Townsend sem langar til
að giftast Margréti drottningar-
systur: „Stanzaði í þrjá timá
hjá prinsessunni og móðir
hennar og drakk hjá þeim te“.
Þetta €i- sú ranga beyging á
orðinu móðir sem kennarar allt
frá bamaskóla eru alltaf að
berjast við og leiðrétta. Orðið
beygist svo að réttu lagi að
nefnifall eitt er móðir, en hin
föllin öll í eintölu móður (hér
er móðir, um móður, frá móður,
til móður). Fleirtalan er svo
mæður, mæður mæðrum,
mæðra. Það er ekki óþarfi að
taka hér til meðferðar svo al-
gengt orð, því að margir eru
óvissir um þetta atriði, og því
aðeins hefur það skotizt fram-
hjá blaðamanni eða setjara að
það er ofarlega í mönnum.
Bæjarstjórn HafnarfjarSar minnist
ÞorvaWar Arnasonar
Meðfylgjandi minningarorð
flutti forseti bæjarstjómar
Hafnarfjarðar, Guðmundur
Gissurarson, á fimdi bæjar-
stjómar hinn 22. apríl s.l.
„Háttvirta bæjarstjóm.
Þann 15. þ.m. andaðist
Þorvaldur Ámason fyri’v.
bæjarfulltrúi og bæjargjald-
keri, eftir langa og erfiða
sjúkdómslegu, 63 ára að aldri
— segja má löngu fyrir ald-
ur fram.
Þorvaldur Ámason hefur
síðustu 30—40 árin komið
mjög við sögu Hafnarfjarð-
arbæjar, var bæjarfulltrúi Al-
þýðuflokksins frá 1926—1930,
bæjargjaldkeri frá 1925—
1944, og gegndi svo slkatt-
stjórastörfum í rúman ára-
tug. Ýmsum fleiri vandasöm-
um opinberum störfum gegndi
Þorvaldur.
En auk þess var Þoi’vald-
ur sál. mikill og virkur þátt-
takandi í ýmsu félagslífi hér
í bænum og þá fyrst og
fremst í þeim féiagssamtök-
um, er til menningar og
mannúðar horfa. Þannig helg-
aði hann krafta sína bind-
indishreyfingunni, skógrækt-
inni og vemdun málleysingj-
anna, dýravernduninni. En
i þessum samtökum öllum
og ýmsmn fleirum var hann
forystumaður í lengri éða
skemmri tíma og jafnan öt-
ull starfskraftur.
Af þessu má nokkuð ráða
hver voru hugðarefni Þor-
valdar, hvemig hann varði
sínum tómstundum og hvern
mann hann hafði að geyma.
Þorvaldur gekk að öllum
störfum heill og óskiptur og
hamhleypa til allrar vinnu.
Bæjargjaldkerastarfið var
oft erfitt í starfstíð Þorvald-
ar, miklu erfiðara eh margan
grunaði, en í þvi starfi var
ekki fyrir alla að fara í föt-
in hans Þorvaldar, það ætla
ég að leyfa mér að fullyrða,
enda fáum kunnara en mér,
sem var náinn samstarfsmað-
ur hans í nær 15 ár.
Þorvaldur var dreugur góð-
ur, skemmtilegur í umgengni
greindur vel og gagnmennt-
aður.
Þorvaldur dvaldist öll sín
manndómsár í Hafnarfirði og
helgaðj Hafnfirðiugum krafta
sína í margvíslegum og
vandasömum störfum, enda
ávann hann sér traust og
vináttu og mestrar þeirra er
þekktu hann bezt.
Þorvaldur var tvíkvæntur.
Fyrri kona lians var Margr-
ét Sigurgeirsdóttir, dóttir
liins mæta manns Sigurgeirs
Gíslasonar, og eignuðust'þau
Framhald á 11. síðu.

Happdrættisskuldabréf Flug-
félagsins til fermingargjafa og
annarra tækifærisgjafa.
h
Þau kosta aðeins
100 krónur
og endurgreiðast 30. des. 1963
með 5% vöxtum og vaxta-
vöxtum.

Auk þess hefur eigandi happ-
drættisskuldabréfsins vinnings-
von næstu sex ór.
• • • • • ••.
• • • •■••.*.•
• ••••••