Þjóðviljinn - 31.10.1959, Qupperneq 4

4) —-■ ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 31. október 1959
31. október 1959.
78. þáttur.
ISLENZK. TUNG A
Ritstjóri: Árni Böðvarsson
I þeseum þætti ræðum við
ýmis eínstök atriði.
Oft er talað um nauðsyn
þess að búa til ný orð um
þetta eða hitt liugtakið sem
aukiin kynni af menningu
annarra þjóða færa á fjörur
íslendinga. En ekki er alltaf
þörf nýyrða þegar þau eru
búin til, né heldur tökuorða
þegar þau eru tekin inn
í málið. Slíkt sprettur þá
venjulega af ókunnugleika
eða gleymsku þess er óþarfa-
orðið notar. Dæmi þœsa er
t.d. þegar verzlunarhús eitt
í Reykjavík auglýsti kindar-
skinn til sölu. Að vísu er
þetta orð ekki rangt, en ein-
hvern veginn grunar mig
fastlega að auglýsandinn hafi
tekið svo til orða vegna þess
að hann hafi ekki haft orðið
,,gæruskinn“ á takteinum, en
„kindarskinn" hafa hingað
til venjulega verið nefnd
gæruskinn, — og er með<j>-
öllu þarflaust að breyta því.
Ef út í slíkar breytingar væri
farið, lægi beint við að hætta
að taia um ull og tala heldur
alltaf um kindarhár og taka
upp fótarflíkur í stað sokka.
Þá ættu ullarsokkar að
nefnast „kindarhársfótaflík-
notkun forsetningarinnar fyr-
ir. Menn, segja og skrifa „á-
stæða fyrir einhverju, grund-
völlur fyrir einhverju, áhugi
fyrir einhverju“, Þar sem
fegurra mál er „ástæða til
einhvers, grundvöllur urjdir
einhverju eða til einhvers, á-
hugi á einhverju“, og þannig
mætti lengi telja.
Eitt hinna leiðari tökuorða
sem orðið hafa allföst í ís-
lenzku á síðari árum í ákveðn-
um hópi fólks og þá fyrir
ensk áhrif, er sögnin áð fíla
sig, í samböndum eins og
„Hvernig fílarðu þigV hann
fílar sig vel í þessu“. Nú er
mörgum það ljóst að orð eins
og þetta er engin íslenzka og
getur aldrei orðið. Það veldur
málspjöllum, en fyllir ekkert
opið skarð í málinu, því að ís-
lenzk tunga á næg orð til að
Dota í þess stað. Orð af þessu
tagi eru innbyrt í talmál nú-
tímans af fólki sem hefur
næsta litla þjóðerniskennd um
tungu sína og finnst fínt að
sletta ensku. Sízt ber að lasta
kunnáttu í erlendum málum,
en hins vegar mun þeim tam-
ara að sletta útlendum orðum
af þessu tagi sem kunna ekki
nema hrafl í málinu og jafn-
vel vitlaust það litla sem þeir
hafa nasasjón af. SÍettur sem
þessar smita oft frá sér. Éitt
hlálegasta dæmið sem ég hef
um þetta orð er eftirfarandi
saga: Fyrir nokkrum árum
varð kona nokkur í Reykja-
vík fyrir allþungu heimilis-
böli, og eftir það undi hún
sér ekki lengur í bænum,
heldur hélt brott til átthaga
sinna. Þetta skildu kunnugir
vel, og einum þeirra varð þá
að orði: „Nú, ég get nú vel
skilið að hún hafi ekki fílað
sig hérna eftir þetta“. Með
þessu átti maðurinn við að
eðlilegt væri að konan hefði
ekki unað sér hérna eftir
þessa atburði. En í stað þess
að nota gott orð sem allir ís-
lenzkumælandi menn skilja,
að una sér, notaði maðurinn
enskuslettu af versta tagi,
sem vekur allt önnur hugs-
anatengsl til umhverfi-s en
efni standa til.
Framhald á 11. síðu.
Opið bréf til Sveinbjarnar
Beinteinssonar
ur .
Sama málfarið var það
þegar blaðamaðurinn talaði í
frétt sinni um „geysilegan
snjóstorm um allt Skotland“.
Af sambandinu mátti að öðru
leyti sjá að þetta var hrá
þýðing úr dönsku. En þótt
orðið sé rétt myndað eftir
venjum íslenzkrar tungu,. er
enginn ávinningur að taka
orðið upp, því að það auðg-
ar tunguna ekki neitt. Hitt
er annað mál að illa er ger-
andi ráð fyrir að blaðamað-
urinn hafi ætlað sér að auðga
móðurmálið, þegar hann not-
aði þetta orð, heldur býst ég
við að það hafi komið á papp-
irinn af hroðvirkni einni sam-
an, að allir íslenzkumælandi
menn munu þekkja orðið
,,hríð“ og vita almenna merk-
ingu þess.
Sveinbjörn!
Ég skrifa þér nokkrar línur
uppá gamlan og nýjan kunn-
íngsskap og vona að þær hitti
þig sæmilega hressan.
Það var í frásögur færandi
þegar í hóp okkar nokkurra
úngra fátækra yrkíngamanna
hér á Reykjavíkurgötum bætt-
ist svartskeggjaður fræðimaður
og skáldbóndi ofanúr Borgar-
firði; frjálslyndur merkisberi
fornrar stefnu og jafnreiðubú-
inn til að líta á Ijóð okkar af
fordómaleysi og sanngirni. Þú
veizt ég er ekki að skjalla þig
kæri vinur: varst það ekki þú
sem skrifaðir hólkrítikk um
lélega blaðið okkar síðastlið-
inn vetur og hældir því meirað-
segja mest sem helzt hafði nýja-
bragð eða framandi svip.
Umræddan hóp hefur menn-
íngin fyrir laungu innlimað í
og rændu bændur lögmætu
afurðaverði braskarastétt
sinni og auðmönnum til
framdráttar? Hvað varðar
okkur um það þó . íslenzk
menning sé seld fyrir doll-
ara og önnur haganleg verð-
mæti og í staðinn komi
atómskáldskapur og Kefla-
víkurmenning?"
Þessi málsgrein stóð í
kosníngamálgagni Alþýðu-
bandalagsins í Vesturlands-
kjördæmi, Vestlendíngi^ skrifuð
af Sveinbirni nokkrum menn-
íngarunnanda Beinteinssyni.
Manninum sem rekur fjölda-
framleiðslu á ritdómum um
úng skáld hér í bænum og
fer um þau vinsamlegum orð-
um.
Einu kjördæmi vestar lætur
hann sem atvinna þeirra heyri
undir landráð.
I seinni tíð hefur mjög
aukizt að menn hætti að nota
forsetninguna um og taki
upp einhverjar samsetningar
í hennar stað, samsetningar
eins og „að því er varðar,
varðandi, viðkomandi". Nú
tel ég öll þessi orð nothæf
í íslenzku, en þótt svo sé, er
ekki þar með sagt að rétt
sé að nota þau hvenær sem
er og hvernig sem á stendur.
Það færi til dæmis illa á því
ef ég segðist ætla að taka
til meðferðar hér í þættinum
orð yiðkomandi þessu efni eða
hinu, eða ef við segðum um
einhvern mann að hann væri
óáreiðanlegur að því er varð-
aði fjármál. I þessum tilvik-
um fer forsetningin um betur
en önnur orð: orð um þetta
efni, óáreiðanlegur um fjár-
mál (eða: í fjármálum, ef
menn vilja það heldur).
I sambandi við forsetning-
ar er rétt að vara .við of-
hugtakið atómskáld — og er
varla um það að sakast, þar
eð skáldi hlýtur að teljast það
vegsauki að hafa kenníngar-
heiti með hliðsjón af samtíð
sinni. Það liggur held ég í
augum uppi að þessi nafngift
hefur öðlast ákveðna hefð, enda
gömul nokkuð og villir tæplega
á sér heimildir.
Síðan formbyltíngarhreyfing
20. aldar á fslandi lét á sér
bæra fyrir meir en þrjátíu ár-
um hefur aðstandendum henn-
ar verið nokkurnveginn sam-
eiginleg hugsjón að standa í
fremstu víglínu gegn hernámi
og hersetu, kanaflaðri og öðru
svínarii sem íhaldsöflin hafa
um hríð beitt þessa þjóð. í
þeirri viglínu hefur þú einnig
tekið þér stöðu fyrir laungu.
Þá skeður það fyrir fáeinum
dögum að maður nokkur vegur
aftanað samherjum sínum:
„Eigum við að kjósa þá
flokka sem lækkuðu kaupið
Hverskonar ráðstafanir eru
þetta, Sveinbjörn?
Að því ónefndu hve þetta er
lúalegur tvískinnúngur, er of-
annefnd málsgrein dæmi um
það hvernig það ráð er gripið
að snúa staðreyndunum við.
Bók heitir Njála; þar er þessi
baráttutækni kölluð rógur.
Að síðustu legg ég fyrir þig
tvær spurningar sem ég skora
á þig að svara;
1) .Hverja telur þú til atóm-
skálda?
2) Hvaða táknrænt dæmi get-
urðii nefnt um samvinnu
þeirra við Keflavíkurmenn-
íngu og landráðapólitik?
Viltu ekki fara að gera
hreint fyrir þínum dyrum,
Sveinbjörn?
Með vinsamlegri kveðju og
áskorun um skýr svör.
Rvík, 30. okt. 1959,
Þorsteinn Jónsson
frá Hamri.
Messías Tómasar
Ég hefi vitað allt frá úng-
língsárum að Tómas Guð-
mundsson hlaut í vöggugjöf
góða skáldgáfu, en að hann
hefði einnig hlotið miðilsgáfu
vissi ég ekki. Ég var að vona
að línur þær er ég bað „Þjóð-
viljann" fyrir til hans hefðu
hitt hann hressan og heilsu-
góðan, en það datt mér ekki
í hug að þær mættu honum á
miðilsfundi. Sú virðist þó
vera raunin. Maður að nafni
Ingimar Erlendur Sigurðsson
kemur fram á ritvöllinn í
„Morgunblaðinu" miðvd. 28.
okt. s.l. og er að sjá sem
hann tali þar í gegnum Tóm-
as Guðmundsson. Lítur út-
fyrir að Tómae eigi sér þarna
i hópi hinna framliðnu mess-
ías nokkurn, sem virðist
reiðubúinn að taka að sér
fyrir hann ýmis verk, þar á
meðal ritstörf, án hans vit-
undar.
Ástæða er til að vara Tóm-
as Guðmundsson við manni
þessum, því ýmislegt í rit-
smíð hans bendir til þess að
nokkuð sé umliðið síðan hann
hvarf úr jarðlífi okkar og
heili hans virðist ekki geta
rúmað sumar staðreyndir
þess tíma sem er. Það væri
t.d. miður gott fyrir jafn á-
gætt og þekkt skáld og Tóm-
as Guðm. ef maður þessi tæki
uppá því að framleiða skáld-
Long bioroo i
Þjóðleikhnsino
Aðgöngumiðar að sýningu U.S.
A.-ballettsins voru seldir í Þjóð-
leikhúsinu sl. miðvikudag. Þeir
fyrstu sem komu í biðröðina voru
mættir kl. 9 um morguninn og
kl. 12 var forstofan orðin full
og biðröð langt út á götu. Allir
í biðröðinni fengu 4 miða á ein-
hverja af þeim fjórum sýningum,
sem auglýstar voru, svo að eng-
inn varð fyrir vonbrigðum, en
allir miðar seldust upp þann
sama dag.
Höfðu allir eitthvað fyrir snúð
sinn, sem í biðröðinni voru,
vegna forsjálni miðasölunnar að
skammta 4 miða á mann.
Guðmnndssonar?
skap og setja á prent undir
nafni Tómasar. Sem mikill
aðdáandi Tómasar Guð-
mundssonar sem skálds bið
ég hann í öllum guðanna
bænum að reyna að koma í
veg fyrir slíkt, því svo „ein-
föld“ sem ritsmíð mannsins
er, hvernig myndi þá ekki
skáldskapurinn ? Hinn fram-
liðni segist notast við orð-
bragð mitt og stíl, með
nokkru mfrávikum þó. Þann
skyldleika frábið ég mér með
öllu, og undrast ég raunar að
maðurinn skuli bera þannig
ritstulid á sjálfan sig, jafn
mikið og hann gefur í skyn
um gáfur sínar. Svo bið ég
þess að þessi „saklausa sál“
megi losna úr þeirri „andlegu
ánauð“, sem það hlýtur að
vera henni að reyna að fást
við sköpun „er lýtur forskrift
heimskra stjórnmálamanna“.
Reykjavík, 29. okt. 1959.
Jón frá Pálmliolti
Dómkirkjan fær
góða gripi
Laugardaginn 17. október
1959 afhenti frú Dagný Auð-
uns, formaður Kirlkjunefndar
kvenna Dómkirkjunnar, sókn-
arnefnd kirkjunnar að gjöf frá
kvennanefndinni veglega altar-
isgripi Eru það 4 kertastjak-
ar og kross, allt úr góðmálmi,
í fornum sniðum. Hefur
kvennanefndin í nokkur ár
unnið að því marki að búa
altari kirkjunnar. Þannig hafði
nefndin áður gefið altarisklæði
úr rauðum flosdúk. Er það silf-
urbúið, lagt gullhúðuðum vín-
viðarsveig úr silfri á öllum
jöðrum, en í milli gullhúðaður
silfurkross. Altarisbrún er
einnig búin vínviðarsveig úr
silfri, prýddum íslenzkum stein-
um.
Með vinnu sinni og gjöfum
góðra safnaðarmanna hefur
kvennanefndin nú náð marki
sínu um búnað altarisins. Er
óhætt að fullyrða, að búnaður
þess sé einstakur í sinni röð
hér á landi og hin mesta ger-
Framhald á 5. síðu.
þJÓÐVILJANN
vantar uncrlinga til blaðburðar í eftir-
talin hverfi:
Kársnes — Blönduhlíð— Höfðaborg.
Talið við afgreiðsluna sími 17-500
Sendisveinn óskast.
ÞJÓÐVIUINN.