Þjóðviljinn - 29.05.1960, Page 6

6)
ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 29. maí 1960
Suunnudagur 29. maí 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Útgefandi: Samelningarflokkur albýðu — Sósíalistaflokkurinn. —
RitstJA^ar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Big-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón
Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
afgreiðsla auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Bíml
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
PrentsmiðJa Þjóðviljans.
Til fyrirmyndar?
Ijegar viðreisnin var tekin í gildi hér á landi
r lögðu sérfræðingarnir mikla áherzlu á þat
að þeir væru ekki að halda út í neina óvissu. Að
ferðir þær sem hér væri verið að taka upp hefðu
verið þrautreyndar annarsstaðar og gefið mjög
góða raun; við þyrftum aðeins að feta í fótspor-
in. Sérstaklega nefndi Morgunblaðið þrjú lönd
sem væru tii sannrar fyrirmyndar á þessu sviði,
Frakland, Spán og Tyrkland. Þ,ar hefði efnahag-
urinn verið í miklu öngþveiti, verðbólga og
hvers kyns uppbætur, en nú væri búið að tryggja
gildi gjaldmiðilsins með nýju efnahagskerfi og
óhjákvæmilegum samdrætti.
Cérstaklega þótti Tyrkland mikil og góð fyrir-
^ mynd. Þar var viðreisnin einmitt framkvæmd
mjög á sömu lund og hér; hverskonar sérfræð-
ingar, erlendir sem innlendir, óðu uppi í land-
inu og lögðu á hin flóknustu ráð, en fjármála-
stofnanir Atlanzhafsbandalagsins létu í té stórar
fjárfúlgur til þess að koma hinu nýja kerfi á
laggirnar. Eftir viðreisnina þótti Tyrkland sann-
kallað fyrirmyndarríki á vestræna vísu og var
til þess vitnað víðar en hér að aðrir mættu að
ósekju feta í fótsporin. Það dálæti var sérstak-
lega auglýst í vor þegar Atlanzhafsbandalagið
ákvað að halda ráðherrafund sinn einmitt í Tyrk-
landi, og eflaust hefur tveimur ráðherrum verið
stefnt þangað frá íslandi til þess meðal annars
að þeir gætu í verki kynnzt dásemdum kerfisins
nýja. Þeir höfðu þar náin og ánægjuleg kynni
af Menderes og öðrum viðreisnarhetjum Tyrk-
lands; hinsvegar þótti af einhverjum ástæðum
tryggara að loka þjóðina inni meðan hinir er-
lendu ráðherrar dvöldust í landinu.
P’n hversu langt eiga Islendingar að ganga á
■"^iþeirri braut að fylgja fordæmi Tyrkja? Gildir
sú kenning Morgunblaðsins enn eftir að búið er
að gera forseta landsins að tukthúslimi? Er fram-
ferði þessara bandamanna okkar enn til fyrir-
myndar eftir að búið er að 'hneppa alla ráðherra
landsins í fangelsi og tilkynna að þeir ..v.epði
dregnir fyrir lög og dóm á morgun og kannski
skotnir eða hengdir hinn daginn? Hversu langt
eigum við að elta leiðtoga okkar og lærifeður í
viðreisninni?
t’f slíkar og þvílíkar spurningar raska nú hugar-
ró íslenzkra valdamanna, geta beir huggað sig
við þáð að þrátt fyrir allt hafa íslendingar verið
tregir til að taka upp þá lífshætti sem Banda-
rikin boða öðrum þjóðum. Hér hefur t.d. ekki
verið stofnaður her á borð við 'þann sem nú hef-
ur tefcið völdin í Tyrklandi, þrátt fyrir ílanganir
Bjarna Benediktssonar. Hér'þykir það ekki heldur
hlýða að framkvæma stjórnarskipti með valda-
ráni, íangelsunum og aftökum, eins og reglan er
í flestum þeim löndum í Asíu, Evrópu og Suður- ■
Ameríku, þar sem áhrif Bandaríkjanna eru mest. '
Ráðherarnir íslenzku munu því sem betur fer i
A (
ekki þurfa að óttast að þeir þurfi að feta hinar :
ömurlegu brautir vina sinna og bandamanna í :
Tyrklandi. Um hitt geta þeir verið fullvissir að j
það verður bundinn endir á viðreisnina á íslandi ■
ekki síður en í Tyrklandi; með þeim aðferðum j
sem íslendingum henta. — m.
£34
xra
fS

31. maí n.k. te! > Austur-
bæ.Ja r>'kólin.n eiga 30 ára af-
niæli. fcágih serstök liátíða-
liöld eiga, s;ér söiíí í tilefnl af- ]
mælisins, en . Þjóðviljanum
J.ótti viðeigandi aí ininiia: >
þessara tímanióta með birt-
ingu my »,Ja úr SAÓlalJinu
og eiga stu >: v'ðtal við skóla-
stjórann, Arnfinn Jónsson.
Préttamaður hitti á Arn-
finn á skrifstofu skólans, þar
sem hann var önnum kaf'nn
að blaða í ýmsum plöggum,
svara í sima og taka á móti
mæðrum, sem voru að spyrja
um einkunnir barna sinna.
Þrátt fyrir miklar annir, gaf
Arnfinnur sér tíma til að
ar| svara nokkrum spurningum.
gu — Hver er þróunarsaga
”5 skólans, ef svo má að crði
ea komast ?
CS — Skólinn var í fyrstu ætl-
aður fyrir 600 börn og þá
Arnfinnur Jónsson,
skóía: >'. jóri
nóg til að vega upp á móti
fólksfjölguninni. Kennaraskól-
inn hefur gert:auknar kröfur
til nemenda sipna á uaclah-
förnum árum — að tiih'utah
kennaranna sjálfra, eh laun
kennara hafa ekki lfækkað að
eama skapi. Kennarar munu
hafa rúmlega 5 þús. króna
mánaðarlaun, en til hVðvjón-
ar má geta þess, að hér
var í heimsókn austurþýzk
kennslukona, sem hafð; rúm
900 mörk í laun á mánuði,
eða sem svarar 8-—9 þús. kr.
á mánuði. Ég hef sem skóla-
stjóri 65ó0 kr- í laun á mán-
uði, en hef fengið uppbót síð-
ustu árin, vegna þess að skól-
inn hefur verið tvi- og þrí-
settur. Aukavinna er svo
borguð sér. Kennarar munu
víst yfirleitt vera óánægðir
með kjör sín.
— Hvað er að segja um
N sextugur
Það er ekki alltaf gleði og gaman.
Mér hefur alltaf liðið vel með bömum
reiknað með að hann væri
einsettur, en strax á öðru
starfsári fjölgaði börnunum
upp í 1200 og flest voru þau
1S74 á árunum 1939 •— 40.
Gekk þá svo langt, að fjórset-
ið var i stofunum- Við nýju
fræðslulögin breyttist þetta
til batnaðar, en samt var
fjöldi barna eftir breytinguna
mestur 1711. Síðustu árin
hefur börnunum farið fækk-
andi og er það að þakka
þeim nýju skólum, sem voru
byggðir. 1954 var t.d. byggð-
ur skóli í Hlíðunum, eins-
konar útibú Austurbæjarskól-
ans, fyrir börn á aldrinum
7—8 ára. Hverfaskipunin hef-
ur nú breytzt mikið, t.d. voru
hverfaskilin milli Miðbæjar-
skólans og skólans okkar
komin að Frakkastíg og þótti
slæmt. Var þá verið að Jeit-
ast við að fækka hér en
fjölga í Miðbæjarskólanum.
Eins og nú horfir, þá mun.
fækka hér áfram; unga fólkið
flytur í nýju hverfin. T.d-
voru 1320 börn skráð í skól-
ann í haust, þar af voru 100
börn úr Blesugróf.
—Hvernig er með kennar-
ana, er skortur á þeim? Eru
Austurbæjar-
skólinn 30 ára
þeir ánægðír með kjör sín?
—5 Það vaútar kéhnara með
réttindi. Kennaraskólinn út-
skrifar milli 20—30 kennara
á ári og það er ekki nærri
Kílubolti, slábolti, eða hvað Jiað er nú kallað, er alltaf jafn
vinsæll leikur. •— (Ljósm. Þjóðv. S.J.).
börnin, eru þau öðruvísi í
hugsunarhætti cg hegðun i
dag en t.d. fyrir stríð?
— Það hefur orðið ákaf-
lega mikil breyting síðan á
krepputímanum; framkoma
og hegðun barnanna hefur
breytzt. Börnin eru frjálsari
í allri framkomu og velsæld-
arlegri. Það var áberandi áð-
ur, að í skólanum var alltaf
einn vandræðabekkur, sem
kennararnir gáfust upp á hver
af öðrum, en á þessu hefur
ekki borið í mörg ár — það
eru alltaf misduglegir bekkir,
en vandræðabörn eru varla
lengur til. Kennararnir og
börnin umgangast hvort ann-
að sem góðir kunningjar og
ég hef ekki nema gott eitt að
segja um börnin og þekki
ekki til þeirra vandamáía, sem
ég drap á. Þegar börnin fara
í framhaldsskóla mæta þeim
erfiðleikar; liópurinn tvístr-
ast, þau fá nýja kennara,
eignast nýja félaga og veldur
þetta losi fyrst, en síðan lag-
ast það aftur.
— Eru börnin í dag dug-
legri við nám?
— Það er ekki gott að
segja neitt ákveðið um það;
þau eru að minnsta kosti
ekki óduglegri. Skólinn hefur
þiyngzt að sumu leyti og það
var rokið í að stytta kennslu-
tíma barnanna, sagt að þau
nytu sín ekki vegna náms-
leiða, en það er að mínu áliti
tilbúningur, sem ekki á við
nein rök að styðjast.
Það er að sumu leyti ó-
heppilegt, að öll börn skuli
læra það sama og ekki sé
tekið tillit til hvert áhugi
þeirra beinist. Höfuðnáms-
greinar barnaskóia eru ís-
lenzka og reikningur, en það
virðast ýmsir halda, t.d. for-
eldrar, að lesgreinarnar séu
höfuðnámsgreinar vegna þess
að svo mikil áherzla er lögð
á próf í þeim. Það er verið að
þvinga börnin til að læra svo
og svo mikið, þió þau hafi
hvorki þroska né getu til að
læra þessar námsgreinar. Það
er farið illa með tímann, bæði
bamanna og kennaranna. Að
mínu áliti ætti að leggja nið-
ur próf í lesgreinunum og
3 skólasystur í 12 ára bekk
gera námið óbundnara og
frjálsara fyrir börnin og
kennarana.
— Er lögð jafnmik'l rækt
við íslenzkunámið nú?
-— Já, það hefur verið gert
mikið átak í ís’enzkukennsl-
unni, sérstaklega skr'flegri ís-
lenzku. Fyrir nokkrum árum
var flámæli og h’jóðvilla al-
gengt fyrirbæri, en er nú
hrein undantekning í stílum
eða stafsetningarverkefnum.
Sumir álitu að þetta átak
hafi verið gert á kóstnað rit-
leikni og hafi það átt við rök
að styðjast, þá ætti það ekki
að vera lengur fyrir hendi.
Flámæli og hljóðvillur eru nú
að heita má alveg úr sög-
unni-
— I sambandi við ies-
greinarnar, heldur Arnfinnur
fram, má segia að við séum
stirðir i vöfum og það sé
þægilegt fyrir okkur að fara
sömu slóð'na ár frá ári. En
við höfum nú tekið aftur upp
vinnubókarstarfsemi, sem féll
að mestu niður í striðinu og
á árunum þar á eftir, og hef-
u r í vetur verið mikið um
vinnubókakennslu. Börnin
kunna mjög að meta þessa
kennslu og sækjast eftir þvi
að gera vinnubækur sínar,
jafnt á skólatíma sem í frí-
tima sínum. Þau fá sjálf að
velja sér efni og leita sér
upplýsinga viða og er mesta
furða hvað þeim tekst að afla
sér fróðleiks, því hér er lítið
um handbækur. Þessi kenuslu-
máti er mun líflegri en bók-
leg kennsla, sem er fólgin í
því að setja fyrir og spyrja
síðan útúr. Það er að vísu
ágætt hvort með öðru.
, — Segðu mér Arnfinnur,
finnst þér að þú sért á réttri
hiLlu í skólastjórastarfinu ?
Arnf'nnur brosir, hugsar
sig um dálitla stund og seg-
ir: Ekki get ég sagt það. Það
hvarflaði aldrei að mér að
gerast kennari. Veturinn eft-
ir að ég tók stúdentspróf inn-
r'taðist ég í læknadeild há-
skólans því mig langaði að
nema læknisfræði. En pening-
ana skorti og næsta vetu1'
réðist ég sem sýsluskrifari á
Eskifirði. Þá var það að
kennari veikt'st og ég tók að
mér að kenna í stað hars —
fyrir enga borgun — og mér
líkaði afarvel við börnin. Ég
hélt síðan til Þýzkalands og
nam þar pedagógíu (kennslu-
fræði). Ég var síðan 16 Jir,
skólastjcri á Eskifirði. ■
var kennari við Austurbæjar-
skólann frá 1939 og skóla-
stjóri frá 1946.
— Það má segja, að það
séu börnin sem gera það að
verkum að ég er ánægður í
starfi mínu. Mér hefur aiitaf
liðið vei með hörnum.
S.J.
Við fáuni ekki að vera með
— við horíum þá bara á.
í vetur varð færeyska skáld-
id William Heinesen sextugt.
Þá flutti Karsten Hoydal er-
indi þai sem hér birtist í fær-
eyska útvarpið. Þjóðviljinn birt-
ir erindið á frummálinu, til
þess að lofa Iescndum sem það
vilja að spreyta sig á að lesa
þá tungu sem skyldust er ís-
lenzku. Þeir sem ekki hafa
áður lesið færeysku munu fljóít
komast að raun um að ekki
þarf mikil heilabrot til að hafa
not af efninu, þótt rithátturinn
virðist oft framandlegur.
Þrjár skáldsagur Heinesens,
Nóatún, Itetillinn, Slagur vind-
hörpunnar og smásögurnar í
töfrabirtu hafa komið út á ís-
Ienzku.
William Heinesen var blað-
ungur, tá ið hann fór at skriva.
Longu í 1921 gav hann út fyrsta
yrkingasavnið: Arktiske Elegi-
er. Síðan eru komin fleiri yrk-
ingaspvn afturat: Höbjergning
ved Havet í 1924, Sange mod
Várdybet í 1927, Stjernene
vágner í 1930 og Den dunkle
Sol í 1936. Flestar yrkingar í
teimum 4 fyrstu spvninum eru
kenslubornar náttúruyrkingar,
yrktar á slíkan hátt, at tær við
myndum úr náttúrunni skapa
hugmyndir av mannalívi og
marmakorum: Av ljósi og
myrkri, fpðing og menning,
blóman, fplnan og deyða, pll-
um hesum gátufpru íyrirbrigd-
um, sum mannahugur um allar
ævir hevur tikist við og fer
at takast við. Seinasta yrkinga-
savnið ber stórliga boð um, at
William longu í 1936 grunaði
og óttaðist tað ræðuliga, sum
tá var í umbúna, og sum í 1939
fak allan heimin út í bardaga
og oyðing. Fullur av ótta royn-
ir hann að menna seg og eggjar
til at verja mannasálina, tá ið
myrkrið fer at herja á, (yrk-
ingin: Dagen er omspændt af
Morke).
Meðan William í yrkingunum
er strangur og álvarsamur:
teitið er sum strokið burtur av
honum, er hann í prosabókum
oíta skemtingarsamur. Hann er
illur og hvassur við hvprt; eitt
nú í bókini Den sorte Gryde.
Kortini er tað so, at yvir flestu
fólki í skaldspgunum leggur
hann ham av teiti, sum ger
tey beldur grýlukend og látur-
verd. Men tað er éin fjáigur
látur, sum berst tær í huga.
William vísir okkum livið sum
ein Ipgnan sjónleik, har fjöldir
av fólki •— miðskeiðis miilum
dreym og beiskan verulei-ka —
stríðast og strembast fyri
áhugamálum sínum — í gleði
eins og í sorg — uttan nakran-
tíð at koma reiðiliga á mál.
Væl veit eg lesarar. sum fílast
á, at William avskeplar fólk í
bókunum og gevur teimu pðr-
vísi lag og lyndi, enn tey fólk
hava, tú og eg hava uppfatað
og halda okkum kenna. Men
William er skald burtur av
við viðum hugsveimi. Hann
íírir ikki fyri, at taka brpgd írá
íleiri iivandi fóikum og seta
saman til eitt heilt nýtt fólk,
sum kanska ongantíð hevur
verið til. men sum kortini í
huganum á nomum lesara er
ivaleyst so livandi sum nakað
fólk, hann kendi írammanund-
an. j
Ein hin vakrasta og mest
hugtakandi bókin, William hev-
ur skrivað, er eítir m’num
tykki: Moder Syvstjerne. Hon
liggur á hvarvinum millum
skaldspgu og yrking. Ein smá-
drongur er hpvuðsfólkið. Tá ið
tú lesur um henda drong og
tann heim, sum tekur seg upp
í huganum á hanum. tey fyrstu
barnaárini, er tað eins og yrk-
ingar hiá Williami kasta glæmu
yvir alla spguna so at bæði
yrkingar og prosabpkur Willi-
ams koma klárari fram í huga
tínum. Nógvir lokir úr yrking-
um og skaldspgum Williams
renna saman í Moder Syv-
stjerne. . .
Fyrst í bókini verður sagt irá
einum barni, sum verður
borið i heim. Tað er leysinga-
barn, eftir vanligari hugsan
komið á ól0gligan hátt. Men
sama stóra undur er tað kort-
ini. Hesin livandi skapningurin
við ellum limum sinum: eyg-
um, oyrum og ollum sonsum,
grætur í . fyrstuni, eins og
strembar ímóti at iata seg
loysa úr tí d0kka heimi, haðan
hann er komin, og sum engin
veit frá af siga. Ikki fyrr enn
barnið verður lagt at brósti og
sleppuY at súgva í seg mjólk-
ina við 0llum jarðarinnar dýru
soltum, tagnar tað. Tá er alt
gott. Tað noyðist at ganga lífs-
leiðina, hóast tað í fyrstuni er
um at kódna í umsorgan og
fjálgum móðirkærleika.
Mamman doyr tíðliga frá
dreinginum, og hann veksur
upp hjá abbanum Jákup Sif,
har gamla Trina hevur hann
í varveitslu. Henda Trina og
gentan Rita, sum seinri verður
svok, hava saman við báta-
smiðinum Ekkehart stóra ávirk-
an á dreingin sálarliga. Ekke-
hart er ein sera skilagóður og
kensluríkur maður, og skemt-
ingarsamur er hann. Hann
hevur dreingin við sær út í
hagan sumardagar at reika, og
saniáVi Við'hhnufn 'læt-ir dfötig-
urin landið að kenna og fær
alsk til t.að.
Men hesin viðkvæmi drong-
urin fær ikki alt til gávuðs.
Hann mennist eisini í stóran
mun fy.ri seg sjálvan. Og burt-
ur úr 0llum tí, hann sær og
sansar. skapar hann sær ein
trpllskan heim, har ijós og
skuggi, einglar og devlar, himin
og helviti eru verunligar og
veldugar kreftir. Allar hesar
kreítir hava sjálvandi ein farra
í sær av teimum íólkum, sum
eru uttan um dreingin, men
heimurin allur og náttúran seta
sín sterka dám á allar mynd-
ir, sum skapast í huga hans-
ara.
Eitt brot í bókina rópar
hovudurin: Æa. Hetta frum-
Ijóði, eitt tað fyrsta, sum bprn
siga, ger so nógv um seg í
dreingjahuganum. Drongurin
nýtir tað sum navn til ein lítl-
an trýhyrntan skugga, sum ein
lítil náttlampa setur inn á
brostið í kamarinum har hann
svevur. Oftast situr skugg-
in stillur og er bara til, hevur
hvprki andjit ella limir; men
hann hevur eina sál, og hon er
góð.
Tuja er barnaorðið fyri
Trinu. Tuja bindir ongantíð
frið. Ilon hevur munn, surrl
bragdlig ljóð koma úr. Tey;
gera ilt viðhvort, og viðhvortí
eru eyguni á Tuju Ogilig ati
hyggja inn i.
Av og á kemur Tuja og tek-
ur lampuna, og tá kemur
skuggin í dýrastu neyð, breið-
ir óförar veingir út, flaksar utt-
an ljóð hiaar og hagar í kamar-
inum, er á gólvinum og undir
loitinum og á 0llum bróstinurrt
og vil so treyðugt iara. Men
skuggin má fylgja ljósinum.
Men tá ið Æa situr still uppi
yvir lampuni, ein lítil, vesæli®-
ur, einsamallur skuggi, er.sy|cf
í honum. Drongurin er so gdö-
ur við hann. . . Og einaferð fer
hann að ásanna tað, sum aitíð
hevur borist honum fyri: Sál-
in í Æa er ein afturgeislan av
módirinnar sól, sum undir er
íarin.
Júst i hesum dreymkendai
brotinum trívur William djúpti
niðir í yrkingarnar og eins og
greinir bæði tær og sín egna
vpkstur til skald. Við einUm
inniligum tóna, beint millum
vuku og blund fabulerar hann
yvir sama evni sum í yrking-
ini: Den lille sövnige Lampe. í
náttlampuljósinum fatar hann
ein boðskap frá heimseldinuni,
tí eldi sum bragdar í pllum iut-
um, eisini í teimum myrku og
k0ldu. . .
í F0royum var lítið nomið Að
náttúru- og kensluyrking og
við skaldsuguskriving, tá ið
William kom til. Hann man.
hava kent tað, eins og stóð
hann á berum. Vit skilja nú. at
hjá honum hevur verið umráð-
andi fyrst at skapa sær ein
heim, eitt univers, og tað
royndi hann at gera í yrking.
Seinri yrkti hann við skald-
spgunum fólk inn í hetta uni-
versið.
Ein s0ga frá upphavi tíðar-
innar er undirtittulin á Moder
Syvstjerne. Hann, sum í hesi
bók hevur iisið, hvussu Willi-
am avmyndar norðlvsið eitt
kvpld, tá ið smádrongurinn og
leiksystur hansara Rita eru útí
og skreiða, gloymir tað ongan-
tíð. Ikki minni fast í huganum
situr hansara avmyndan av ein-
ari hvalspýggju. Við fáum orð-
um bevjar hann hetta lága og
lítið virda skepilsi upp til ein
vakran og týðingarmiklan
skapning: Eitt sjeystjprnuijós
frá upphavi tlðarinnar,
Handan allrar iýsingar av
fólki í Williams skaldsögum
finna vit altíð tat fproysku nátt-
úruna sum eitt vakurt og liv-
andi undirspæl.
■Ekkehart, gamli vinmaðurin
hjá dreinginum, gongur burtur
uppi undir íslandi. Havið tek-
ur hann. Veldigar aldur lyíta
hann burtur úr tiðini og yvir
í ævinleikan. Men í dreingja-
huganum er hann stpðugt liv-
Framhald á 10. síðu.