Þjóðviljinn - 19.06.1960, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 19.06.1960, Blaðsíða 7
(7 Sunnudagur 19 júní 1960 — ÞJÓÐVILJINN -J. kandidat gangandi úr Reykja- vík -suðui' i Njarðvíkur eins og margir aðrir og kom þar að iÞór.ikoti til Björns vinar síns síðla dags. Oddur var 34 ára og hafði lagt gjörva hönd á ’margt, meðal annars unnið við lýsisbræðslu suður í Höfnum. Þar hafði hann kynnzt Önnu Vilhjálmsdóttur, 19 ára heima- ■sætu í Kirkjuvogi, og felldu þau hugi saman. Svo kom, að Oddúr bað meyjarinnar, en og ágengastir á íslandi, og eru af því langar frásögur. Á 15. öld settust Englendingar að í hverri krummavík á Suður- nesjum og sátu þar sums stað- ar innan víggirðinga eins og til dæmis í Grindavík. Eftir nærfellt 150 ára setu tókst að lokum að flæma þá burt, en það kostaði blóðfórnir. Hæðin, sem klaustrið í Hafnarfirði stendur á, hét að fornu Ófrið- arhæð. Eigi er vitað. hver sú sterka, lögmann á Strönd í Selvogi, en hann fór að Eng- lendingum í Grindavík 1539, felldi þar nokkra menn og stökkti Englendingum endan- lega af meginlandi íslands í það sinn. Heimildir verða rækilegri, þegar kemur að míðri 16. öld. Þá eru Þjóðverjar um skeið mestu ráðandi á Suðurnesjum. Þá riðu þeir um Vatnsleysu- strönd og höfðu jafnvel um- Vilhjálmur Hákonarson, faðir hennar synjaði honum ráða- ihagsins, taldi Odd lítinn reglu- mann, efnalausan og eigi lík- legan til auðsælda. Vilhjálmur var héraðshöfð’ngi suður þar, þóttí ráðríkur og bar ægis- . hjálm yfjr sveitunga sína. Erindi Odds kvöldið góða var að fá Björn í Þórukoti til þess að aðstoða sig við að nema Önnu í Kirkjuvogi að heiman næstu nótt. Björn léði honum tvo röska menn til far- arinnar. Þeim tókst að ná Önnu og komast með hana inn: :í Njarðvikhr 'Uhdif' litofgun. Þegar þangað kom, hafði Björn hrundið fram sexæringi albún- um ti! s'glingar. Þau Oddur stigu strax á skip, en í sömu svifum bar þar að eftirreiðar- menn Vilhjálms bónda, en þeir fengu ekkert að gert. Oddur sigldi með heitmey sína til Reykjavíkur og voru þau gei'in þar sama’n af dómkirkju- prestinum á gamlársdag 1870. EREEXDAR BÆKISTÖÐV- AR, OFRÍKI OG OKUSTUR Fæstar ferðir manna suður með sjó hafa verið jafnróman- ttekar og séra Odds. Þótt Suð- urkjálkinn sé ekki ýkjafrjó- samur, þá hefur hann um langan aldur haft töluvert ■séiðmagn sökum auðsældar. Þar og í Vestmannaeyjum haía erlend- ríki og er- léndir menn verið ásælnastir nafngift er gömul, en hún gef- ur hugboð um, að ekki hafi alltaf verið friðsamt í firðin- um. Ýmsar sögur ganga þar um orustur milli íslendinga og Eng'endinga og Englendinga og Þjóðverja. Að lokum tókst Þjóðverjum eða Hansamönn- um eins og kaupmenn þýzkir nefndust í þá daga að hrekja Englendinga þaðan. Þá sátu Englendingar enn um skeið við Straumsvikina. Árið 1486 gerðu þeir herhlaup þaðan á Hafnarfjörð, tóku þar þýzkt , skip. herskildi, qg no,kkurn * . . “-fcl hluta áhafnarinnar. Þeir sigldu með aflann til írlands og seldu þar skipið og mennina 11 að tölu. Það er hið síðasta, sem kunnugt er um þrælaveiðar á íslandi, unz Hundtyrkinn kom hingað 1627. Suður Vatnsleysuströnd héldu herskarar úr Hafnar- firði og af Innnesjum aðfara- nótt þess 11. júní 1532, um 280 manns segir í heimildum. Þeim le:ðangri var stefnt að herbækistöð Engilsaxa við Grindavík, og var hún tekin um óttuskeið með snörpu á- hlaupi, og féllu þar 15 Eng- lendingar. Árið 1470 skipar Einar Ormsson á Hvoli í Hvol- hreppi „að láta syngja sálu- ■messu eingelskum, er slegnir voru í Grindavík af mínum mönnum.“ Það er eina heim- ildin um þann mannslag, og litlu ýtarlegri eru frásagnir um Erlend Þorvaldsson boðsmann hans hátignar Dana- konungs, Kristján Skrifara, í taumi eða létu hann hlaupa fyrir hestum sínum og vísa sér á konungsskreiðina. Hér fara Norðlendingar suður á Rosmhvalanes 1551, þegar þeir drápu þennan trúa konungs- þjón til hefnda fyrir Jón Ara- son og syni hans. Meðan Suðurnes voru í hers- höndum útlendinga, voru á ýmsan hátt uppgangstímar á íslandi, en ærið eru þær fáu lýsingar, sem varðveitzt hafa, :4-nilíw iWaim *iar um slóðir. Erlendir ribbaldar " rændu bændur og' bundu, en höfðu konur þeirra með sér um borð í skip s;n, þegar þeim bauð svo við að horfa. Eftir siðskipti eignaðist konungur flestar jarðir á Suð- urnesjum, m. a allar jarðir í Vatnsleysustrandarhreppi ngma Kálfatjörn, sem var kirkjulén, og nokkur kot lágu þar undir, en í rauninni átti kóngurinn einnig kirkjuna. Þá þótti heldur illt að búa á ströndinni. I Jarðabók Árna Magnússonar segir t. d. um Ytri Njarðvík: „Kvaðir eru mannslán um vertíð. Item extra ordinarie reiðar og reisur innan um sýsluna, hvenær sem til er kallad vetur og sumar, og þykir ábúandanum þetta stór þungi og segist margoft af því hafa baga liðið á sins heimilis nauðsynjum og til þessa sjálf- ur orðið að kosta sinn reiðhest með eldi undir reisuna og eft- ir. Þar segir hann enn fremur uppá sig sé lagt að meðtaka um hávetur mötur og reisu- plögg þessi verkfólks, sem um vetur inn kemur tú Bessa- staða, og þar ræðst til áróðra á kóngsskipin, sem á Stafnesi ganga, þegar fyrrgreindar mötur koma til Njarðvíkur eft- ir skipan umboðsmannsins á Bessastöðum fluttar með bændanna kostnað bæ frá bæ inn að Bessastöðum, en flytj- ast frá Ytri Njarðvík á hest- um til Stafness vfir heiðina. — En nú að auki — setti um- boðsmaður bát hingað — í fyrstu með bón og síðan með skyldu, tveggja manna far, sem ganga skyldi um vertíð, en á- búandinn að vertíðarlokum meðtaka skipsábata, verka hann og vakta til kauptíðar, ábyrgjast að öllu og flytja í kaupstað. Item hefur ábúand- inn til þessa báts svo oft sem nauðsyn hefur krafið, orðið að leggja árar, keipla, drög, drags- hálsa og austurtrog, og fyrir allt þetta enga betaling þegið“. — Við Innri-Njarðvík segir m. a.: „Kvaðir eru mannslán um vertíð suður á Stafnes. — Hér að auk að gegna gisting þeirra á Bessastöðum, umboðs- mannsins, sýslumannsins og þeirra fylgdarmanna, hvenær sem þá að ber, vetur eður sumar, vor eður hauist, og Ifevað'fjölmerímr serh eru, hafa þeir í næstu 16 ár með sjálf- skyldu þegið mat, drykk og hús fyrir menn, hey, vatn og gras fyrir hesta svo langa stund og skamma, sem sjálfir þeir v'lja“, auk margra ann- arra kvaða. Þannig voru álög- urnar á hverri jörð nema kirkjustaðnum. KAUPÞRÆLKUN Á dögum illræmdrar kaup- þrælkunar voru Suðurnesja- menn oft hart leiknir af hálfu kaupmanna. Alkunn er sagan um Hólmfast Guðmundsson, hjáleigumann á Brunnastöðum á Vatnsleysuströnd, en bærinn stendur milli Kálfatjarnar og Voga. Hann drýgði það ódæði að selja 3 löngur, 10 ýsur og 2 sundmagabönd í Keflavík árið 1698, en samkvæmt kaup- svæðaskiptingu átti hann að verzla í Hafnarfirði, en kaup- maður hans þar vildi ekki ; nýta þessa vöru. Fyrir þennaní «««<* glæp var Hólmfastur húð- | strýktur miskunnarlaust, ) bundinn við staur á Kálfa- * tjarnarþingi í v'ðurvist Múll- ‘ ers amtmanns, af því að ha,nn ', átti ekki annað til þess . :a3 ‘, greiða með sektina en g'amalt í « bátskrifli, sem kaupmaþur * vildi ekki líta við. Hinn dyggð- um prýddi Hafnarfjarðarkaup- maður, sem stóð íyrir :náls- höfðun og refsingu hét Knud Storm. Nokkru síðar 'ét ha,nn menn á sama þingstað vgita sér siðferðisvottorð, þar sem segir m. a., „að Knud Storm hafi umgengizt frómlega og friðsamlega við sérhvern mann og sína kauphöndlun haldið og gjört í allan máta eftir KgL Mts. taksta og forordnihgum og sérhvers manns nauðsynjum jafnan góðviljugléga gegnt og tilbærilega hjálpað og full- nægt með góðri kaupmanns- vöru í allan máta, svo sem sér- hver óskað hefur og sérhverj- um af oss er vitanlegt. Hvers vegna vér skylduglega viljum- ■ -----gjarna óska, að fyrr. vel nefndur kaupmaður mætti vel og lengi með lukku og blessun sömu höndlan fram halda og hljóta (bæði hér á landi og annars staðar) guðs náð og gleðileg velfelli til lífs og sál- ar æ iafnan fyrir Jesum Krist- um.“ NÁVÍGI Ekkert hérað á ísiandi hefur jafnrækilega fengið að kenna á alls konar erlendri áþján og siðspillingu að fornu og nýju og Suðurnesin. En allir dagar eiga kvcjldb Suðuxn^sjameinn hafa skapað þessari þjóð m:k- inn auð með afla sínum og alið henni marga ágætismenn á ýmsum sviðum. Sveinbjörn Egilsson rektor var frá Innri- Njarðvíkum, Jón Thorchillius rektor frá sama stað, svo að tveir afburðamenn séu nefnd- ir. Hér hafa Islendingar löng- um stað'ð í návígi við ofur- eflið. en ávallt unnið sigur að lokum, þess vegna er íslenzk þjóð til í dag. Það eru til margskonar orustuvellir á ís- landi, en utan Suðurnesja eru þeir eingöngu tengdir minn- ingum um bræðravíg, hryggi- lega sundrungu islendinga Framhald á 10. síðu.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.