Þjóðviljinn - 26.07.1960, Blaðsíða 6

6)
Þriðjudagur 26. júlí 1960
Þriðjudagur 26. júlí 1960
ÞJÓÐVILJINN — (7
ÞJÓÐVILJINN
£2i!2ínEiíi™í?5
Útgefandl: Samemlngarflokkur alÞÝCu — Sóslalistaflokkurinn.
RitstJój-ar: Magnús Kjartansson (áb.)f Magnús Torfl Olafsson, Sig-
urður Guðmundsson. - Fréttaritstlórar: Ivar H. Jonsson. Jón
Bjarnasor.. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
afgreið'sía auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Síml
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
PrentsmiðJa ÞJóðviljans.

Vill Nató heimsstyrjöld?
;lá \Tar\a mun langur tími líða þar til mönnum verður
SS ’ með öllu óskiljanlegt hvernig nýlenduveldin í
ðft Evrópu gátu „eignazt" víðáttumikil þjóðlönd í öðrum
heimsálíum, margfalt stærri lönd oh fjölmennari en
heimalöndin svonefndu. Nú þegar er hugmyndin um
=3 „rétt" r.'kja til að slá eign sinni á lönd farin að fá á
sig hinn fáránlegasta blæ. Nú þegar er mönnum að
r== verða Jjóst að „réttur" hinna hvítu sánnkristnu manna
jrc: til að leggja íjölmennar þjóðir í þrældómsfjötra ný-
iííf lendukúgunarinna.r var ekkert annað en grímulaust,
fcTP svívirðilegt oíbeldi.

IT'in ljótasta sagan um siíka „eignaheimild" er einmitt
sagan um Kongó, sem trúboðar og verzlunar-
braskarar „gáfu“ Belgíukóngi og hann síðar Belgíu
að nýlendu, þó enginn hafi nokkru sinni skilið hver
„gaf“ trúboðunum og verzlunarbröskurunum þetta
viðlenda og geysiauðuga land í miðri Afríku. Og „eig'-
endurnir‘‘, Belgíumenn, gengu lengra en flestir aðrir
nýlendukúgarar í því að halda landsbúum frá kynn-
um við framiarir og menningu nútímans, gerðu allt
hugsanlegt til að halda þjóðinni á stigi vankunnandi
vinnuvéla. Það hefur ekki vantað. að Belgum hafi
verið hrósað fyrir það göfuglyndi að „gefa“ Kongó
sjálfstæði nú í sumar. Gjöfin var bó ekki ætluð nema
til málamynda, það hafa atburðir undanfarandi vikna
sýnt. Nýlendukúgararnir belgísku réðust strax á hið
nýfædda sjálfstæða ríki með svívirðilegri hernaðarinn-
rás. Jafníramt gerir belgískt og albjóðlegt auðvald æð-
isgengnar tilraunir að lima hið nýia ríki í sundur og'
hrifsa frá því dýrmætustu auðlindir þess. Samspil ný-
lenduherranna, Natómannanna í ríkisstjórn Belgiu og
belgísku auðfyrirtækjanna, er arðsogið haía Kongó-
búa, við innlendu leppana í Katangamálinu er hvor-
tveggja í senn, soraleg' íhlutun um innanlandsmál
hins barnunga Kongólýðveldis og leikur að eldi er
kveikt gæti bái heimsstyrjaldar.
7TXt
UB
IJelgía er eitt af ríkjum Atlanzhafsbandalagsins.
** Blygðunarlaus hernaðarárás Belgíumanna á
Kongó sýnir enn ljóslega ef einhver skyldi ekki haía
vitað það fyrr, að vesöl hræsni og fals eitt felst í yf-
yfirlýsingum þess hernaðarbandalags um vilja sinn til
verndar friði, til verndar lýðræði, til verndar van-
megna þjóðum. Engum getur dulizt, að með hernaðar-
árás Belgíumanna á Kongó er heimsfriðnum teflt í
hættu. Árásarrkið er eitt beirra sem bundið er
í hernaðarbandalög stórveidanna Bandaríkjanna. Bret-
lands og Frakklands. Ögranir Belgíumanna og þrjózka
að flytja innrásarherinn burt úr Kong'ó, meira að
segja eftir íhlutun Sameinuðu þjóðanna, er tæpast án
samráðs við hina voldugu bandamenn Belgíu. sem
skuldbundnir eru að fara í styrjöld með henni ef til
kæmi. Forsætisráðherra og stjórn Kongó hafa beðið
Sovétríkin um hjálp, dugi ekki önnur ráð til að koma
innrásarhernum úr landi, og Sovétr.kin hafa heitið að
veita Kong'ó aðítoð tii þess að það gsti haidið sjálf-
stæði sínu og frelsi. Enn er óséð, hvort Belgíumenn
ætla beinlínis í umboði Atlanzhafsbandalagsins að egna
til heimsstyrjaldar út af Kongó, en íramkoma þeirra
í þessu máli er alveg í stíl við hengiflugspólitík Dull-
esar og Eisenhowers. Það er ekki þeirra dyggð að
þakka, ef ekki hlýzt stórstyrjöld af framferðinu í
Kongó. styrjöld sem gerði ísland að hernaðaraðila í.
bandalagi við nýlendukúgarana þegar á fyrsta degi. — s

5L

Hannshal Valdimarsso n segir frá:
„Það varð ekki séð aí klæðabubrði fólksins né holdafari að þeita væri bágstatt fólk, og ekki
heldur af fasi þess og framkomu að þetia fólk væri beygt aí ófrelsi og kúgun”-
Hannibal Valdimarsson, for-
seti Alþýðusambands Islands
og Sólveig kona hans dvöidu
s.l. júnímánuð í Tékkóslövak-
íu í boði Alþýðusambandsins
tékkneska, og hefur Þjóðvilj-
inn beðið hann að segja les-
endum frá kynnum sínum af
landi og þjóð
— Þú varst að heimsækja
Tékka, Hannibal?
— Já, í fyrra fékk ég boð
frá Frantisek Zupka, forseta
Alþýðusambandsins tékkneska
um, að ég og koia min værum
velkomin til sumardvalar 'i
Tékkóslcvakíu á vegum Al-
þýðusambandsins tékkneska,
hvort heldur sé á baðstað eða
háfjalla.hcteli.
— Hvers vegna fórstu eklci
í fyrra?
— Á s.l. ári var enginn
tími til að nota þetta vildar-
boð vegna tveggja alþingi.e-
kosninga. I vetúr var boðið
endurnýjað og ákvað é.g þá
að trka því. Þá lét ég mér
ekki detta annað í hug en að
Alþingi yrði lokið fyrir miðj-
an maí og se"di því vitneskju
um. að við mvndum koma um
miðjan maímánuð. Þegar sjá-
arlcgt var að þingi yrði ekki
loþíð á vinmrhi'úas'kildaga,
fékk ég frest. Undir maílok á-
kvnð ég að fara, hvað s°'n
Alþingi liði la.uk verkalýðsráð.
stefnu Alþýðusamban.dsins, og
var í íitvarpsumræSivm kvöld-
ið áður en ég fór, en héðr.n
tfórum við til Kaupmannahafn-
ar 31. maí og með rúmenskri
flugvél til Praha daginn eftir.
— Og hvernig tóku svo þeir
,,járntjaldsmenn“ á móti ykk-
ur ?
— Það biðu þremenningar
á flugvellinum til að taka á
móti okkur og óku þeir okkur
á hvíldarheimili verkalýðssam-
takanna í Praha, — sem áður
var Hótel Imperial. Þar feng-
um við tvö stór herbergi með
útvarpi og sjónvarpi.
— Og hvernig leizt þér á
þig?
Næstu þrjá daga notuðum
við til að líta á borgina, sá-
um m.a. Karls-háskólann, ann-
an elz'ta háskcla Evrópu, og
ýmsar merkar og fornar
byggingar, kastala og kirkj-
ur.
Ég kom til TékkóSlóyakíu
án nokkurra fyrirframskoð-
ana. Það er búið að segja
manni svo mikið um bágindi
og eymd austur þar — að
maður hefur ekki haft við að
trúa.
— O-g funduð þið svo ekki
eymdina ?
— Það varð ekki séð af
klæðaburði fólksins né holda-
fari, að þetta væri bágstatt
fólk, og enn síður af fram-
komu þess og fasi. að þetta
væri fólk beygt a.f ófrelsi og
kúgun.
— Þú hefur fengið aðstöðu
til að kynnast kjörum fólks-
ins ?
— Já, við fengum ágætan
túlk, og fulltrúi Alþýðusam-
bandsins var leiðsögumaður
okkar. M.a. skoðuðum við
siikkulaðiverksmiðjuna Orion,
en þar vinna 1300—1900
manr.s, eftir árstíðum. Við
töluðum þar við formann
verkalýðsfélagsins í verksmiðj-
unni, en það var mjög mynd-
arleg og geðþekk kona, sem
ásamt verksmiðjustjóranum
sýndi okkur verksmiðjuná og
leysti úr öllum okkar spurn-
ingum,
Meiri hluti starfsfólksins
er konur, og þar fengum við
að vita það, sem stðar reynd-
ist alstaðar eins í Tékkósló-
vakíu, að konur fá sama kaup
og karlmenn. Þær eru ekki
teknar í verksmiðjuna yngri
en 16 ára og kaup þeirra er
900—1500 tékkneskar krón-
ur. (tékkn. kr. er 5,28 ísl.
kr.), og auk þess ,,premíu“
eða afkastaverðlaun 5—30 f/c
af föstu kaupi.
Konur, sem unnið hafa í
20 ár — og er það vitanlega
ekki bundið við, að þær hafi
alltaf unnið á sama vinnustað
—- fá fullán ellilífeyri þegar
þær eru 55 ára, en karlmenn
þegar þeir eru sextugir. í
veikindatilfellum fá þær
greidd 90% af fullu kau i,
og vegna barnsburðar fá þær
4ra mánaða frí, og er þá
greitt 90% af kaupi.
I þessari verksmiðju sáum
við í fyrsta sinni tannlækni
og hjúkrunarkonu, sem starfs-
fclk verksmiðju, en þetta
reyndist alstaðar svona í
hverri verksmiðju þar, enda
sást' bað á fó'k'nu, því að
tennur þess glóðu í gulli.
Tannviðgerðir eru þar ókeyp-
is. og það er raunar öll lækn-
ishjálp og lyf í Tékkóslóvakíu..
—■11 Hvað sáuð þið fl.eira
þessa daga í Praha ?
— Einn daginn sáum við
t.d. tékknesku deildina á
heimssýningunni í Briissel, en
deild þes-sa settu þeir upp
heima eft’r lieimssýringuna.
Þar var margt glæsilegt að
sjá, því rð tékkneekur iðn-
aður er háþrraður, einkanlega
í vélaframleiCslu til rafvirkj-
unar, og það þekkjum við
íslendingar vel.
Að kvöldi dagsins, sem við
skoðuðum sýninguna, sáum
við kvikmynd, sem tekin hafði
verið af sýnirgunni, en jafn-
framt voru sett saman leik-
atriðí inn á milli, er voru svo
snilldarlega sett saman. að
naumast sást, þegar skipti úr
kvikmynd í leik og úr leik í
kvikmvnd, því sömu leikar-
arnir lé'ku og voru í ýmsum at.
riðum í myndinri. Þetta er
tékk""~k uppfinning að lá-ta
leik Jjfa.ndi manna og kvik-
mynd rkintast á í sýningum -
og kváðu Bandaríkjamsnn
endilega v'lja korna þessu
,,austantjaldsfyrirkomulagi“ á
hjá sér.
Að sjálfsögðu komum við
í höfuðstcðvar verkalýðssam-
takanna í Praha, og þar var
skipzt á upplýsingum um
verkalýðsmál Tékka og Is-
lendinga.
Frá Praha fórum við svo
áleiðis til Marienbad, eða Mari-
anské Lazná, eins og þessi
frægi heilsulindabær heitir á
tékknesku.
Á leiðinni til Marienbad
komum við í Pilsen. bæði efri
og neðri byggðir, þ.e. litum
þar eir.'nig á margra mann-
liæða háar bruggámur neðan-
jarðar. Á leiðinni litum við
einrig inn í kaffihús. — Þar
var bá raunar brúðkaupsveizla
í hliðarsal. Fyrir endanum á
salnum var fiöldi bióðfána,
og bar var íslenzki fáninn, —
en það er meira en ma.ður sér
í veitingahúsum á Norðurlönd-
um.
Forustumern verkalýðs-
samtakanna í Pilsen tóku á
móti okkur. en þrr er miðstöð
verkalýðsfélaaanna í vestur-
hluta Tékkóslóvakíu. Þa.r er
verið að bvg§ja verkalýðshús
fvrir 6 millj. tékkneskra kr.
eða yfir 30 millj. 'isl. Leið-
sögumaður okkar þar var for.
maður bvggingarverkamanna-
sambandsins, og sýndi hann
ckkur m.a. rað\r nýrra bygg-
inga. Múrari hefur þar 1509
tékkn. kr. á mánuði, og þar
er algengt að konur séu múr-
ar'ar.
— Geta þær staðið sig í því
verki til jafns við karlmenn ?
— Já, þeir sögðu, að þær
jöfnuðust yfirleitt fyllilega
við karlmenn og stundum
gerðu þær betur. Annars er
miklu algengara að konur
vinni við vélar eða séu verk-
fræðingar, en að þær stundi
múrverk.
— 'Hvernig var svo í Mari-
enbad ?
— Marienbad er í fremur
þröngu dalverpi og þar reis
upp fjcldi hótela á 19. öldinni
eftir að heilsulindirnar fund-
ust. I þessum hótelum voru
peningafursta og kángaslekti
Evrópu hluta' úr sumrinu, •—
ailan aman tíma ársins stóðu
þessi hctel auð og yfirgefin.
Nú er fjöldi þessara gömlu
hótela — og annárra nýrra —
starfræktur sem hvíldarheim-
ili tékknesks verkalýðs. Þeim
er haldið við með sama pomp
og prakt og meðan milljón-
erarnir dvöldu þar, en nú eru
það ekki lengur afætur og
kóngaslekti, sem dvelur
þarna, heldur alþýða Tékkó-
slóvaMu, og nú eru þessi hót-
el starfrækt allt árið í stað
hluta úr sumrinu áður.
Þarna er mikill fjöldi heilsu-
hæla og margskonar lækn-
ingastarfsemi og útskýrðu 3
læknar starfsemina fyrir okk-
Alþýðuhúsið í Pralia — hús verkalýðssamtakanna.
Frá heilsulindabænum Karlovy Vary.
Frá heilsnlindunum í Mariansky Lasné.
ur. Þeir sögðu m.a. að sér
væri kunnugt um, að á
Islandi væru lindir með svip-
aða eða sömu eiginleika og
linclirnar í Marienbad.
— Sáuð þið nokkuð fleira,
en bæinn þarna?
— Já, það var alltaf með
okkur ungur maður, fulltrúi
frá verkalýðssamtökunum, og
einn daginn skoðuðum við t.d.
Metternich-safnið í Kynzvrrt-
kastala. sem er merkt sögu-
legt safn.
Við komum einnig í Karls-
bad, annan heimsfrægan
heilsulindabæ í Tékkóslóvakíu
og skoðuðum þar heitar lind-
ir Þnnn stærsta kalla þeir
„Geysi“, en hann gýs víst
4—6 metra — þegar lokið er
tekið af honum. Þeir hafa búið
um hann í marmaraskál og
reist hvelfingu á súlum yfir.
1 Karlsbad sáum við einnig
kristallsverksmiðjuna frægu,
en þar eru m.a. sýnishorn af
kristalisvörum sem verksmiðj-
an hefur sérstaklega unnið
fyrir ríkisstjórnir ýmissa
landa, þ.á.m. ríkisstjcrn ís-
lands.
smiðja. Þarna eru miklar ný-
tizku verksmiðjubyggingar,
mest megnis úr glcri, bjártir
salir og fagrir.
Hér fórum við að nálgast
Tatrafjöllin. Fram að þeciu
höfðum vio fr.rið um f’at-
lendi, þrautræktað en í L'g-
tötrunum breytist þstta. Hér
sjást ennþá uxar fyrir vögn-
um, byggirgarnar eru eldri
og frumstæðari — en þó mik-
ið um nýbyggingar, en þar .:a
eru mörg gömul hús úr tré,
með tréþökum Nú voruifi við
komin í Slóvakíu, sem áður
var á eftir og hafði um lang-
an aldur búið undir arðráni
Austurríkismanna og Ung-
verja. Hér sjást geysilegar
fjárbreiður, svo og nauta-
hjarðir. Hér er maður kominn
í kvikfjárræktarland.
(Síðar segir svo frá Tatra-
fjöllunum o.fl.). J. B.
iniiiimjimitiMmuimiiiiiiiiiiiiiimiimMuimiiimiimiimiiiiiiiiimimmuiim
tf
— Minningarorð —
Guðbjörg Guðmundsdóttir
— Voruð þið lengi í Marien- =
foad ? =
— Nei, við kusum heldur =
að dvelja uppi í fjöllum. Á E
leiðinni ^þangað komum við E
til Praha og fórum þaðan 9. E
maí. Á leiðinni til Tatrafjall- 5
anna komum við í Litomysl, E
fæðingarbæ tónskáldsins E
Smetana. Á þeim stöðum skoð- E
uðum við klæðaverksmiðjuna E
Protejoj, en fulltrúi verkalýðs. =
samtakanna og forstjóri verk- =
smiðjunnar tóku á móti okk- =
ur. Við töluðum þar við verka. =
menn, í verksmiðjunum um =
kjör beirra. Kaupið er =
9C0—1500 tékkn. kr. á mán. ™
með afkastaverðlaununum. =
Þarna vinna bæði karlar og =
-konur — og vitanlega fyrir E
sama kaup. Þarna er gífur- E
legt stórhýsi í byggingu, eig- E
inlega glerhöll, og reyndist E
það eiga að vera aðalverk- E
smiðjubyggingin. — Verka- E
mennirnir voru stoPir =
a.f þvi, að þeir höfðu étt skáld E
í röðum verkim'ðjustarfs- =
mannanna, ~
Á leiðinni austur komum E
við. einnig í Gottwaldov, en E
það er nýtizkulegasti bær, E
sem ég hefi komið í. Þarna, =
var gamalt smáþorp fyrir 15 =
árum, en er nú 35 þús. manna =
bær. Þar er gífurleg skcvérk- =
í dag verður gerð útför
sæmdarkonunnar Guðbjargar
Guðmundsdóttur.
Gu'ðbjörg var fædd 26. júlí
1874 að Kröggólfsstöðum í
Ö’fusi. Foreldrar hennar voru
Birgitta Ólafsdóttir ættuð úr
Ölíusi og Guðm. Magnússon
er mun hafa verið ættaður af
Suðurnesjum. Búskap sinn
bjuggu þau í Höfnum.
Örlögin höguðu því svo til
í upphafi að Guðbjörg ólst
ekki upp hiá foreldrum sín-
um, þar sem þau höfðu slitið
samvistiim ör hún fæddist.
Föður sinn sá Guðbjörg ckki
fyrr en hún var orðin 16 ára
gömul og þá í fyrsta og síð-
asta sinn. Tvo bræður átti hún,
albróður er Guðmundur hét
og annan hálfbróður, sem báð-
ir eru látnir. Móðir hennar
kom henni í fóstur skömmu
eftir fæðinguna hjá systur
sinni Sigríði og manni hennar
Snorra Einarssyni, er bjuggu í
Gljúfurholti í Ölfusi.
Þau ólu hana upp sem dótt-
ir væri og gengu henni að öllu
leyti í foreldra stað. Þar var
gýunnurinrJ lagður að góðu
uppeldi Guðbiargar er e:n-
kenndist einkum og sérílagi af
stakri ráðvendni óg reglusemi,
vinnusemi og dugnaði, trú-
rækni og góðum siðum. Fóst-
urforeldra sinna minntist Guð-
björg oft og þá alltaf af 'riikl-
um hlýhug og þakk’æti, enda
sagði hún að þau hefðu tæp-
lega getað verið sér betvi og
meira þó þau hefðu veri'ð for-
eldrar hennar.
Úr húsum fósturforeldra íór
hún 16 ára gömul og byrjar að
vinna fyrir sér,
Var hún í þénustu hjá ýms-
um í Ölfusinu næstu árin eða
þar til hún stofnar he'mili
sjálf. Árið 1901 giftist Guð-
björg sínum ágæta manni, Ól-
afi Þorvarðarsyni, fæddum
fæddum 1873, sem einnig mun
hafa verið ættaður af sömu
s’óðum og hún. Fluttust þau
hjónin hingað suður og hófu
búskap í Króki á Álftanesi.
Þaðan fluttust þau 1912 til
Reykjavíkur, þar sem Guð-
björg bjó alla tíð síðan. Þeim
hjónum varð 10 barna auðið,
Framhald á 10 siðu