Þjóðviljinn - 17.12.1961, Page 14

Haustið 1907 varð ég 10 ára
og því kominn á skóla-skyldu-
aldur. Áður hafði ég, .ásamt
öðrum, iært í heimaskóla ömmu
minnar og það var góður skóli.
Ég settist í 5. belvk E Barna-
skólans, en í honum voru ein-
-göngu börn, sem ekki höfðu
verið í barnaskólanum áður.
Mikil var eftirvæntingin, en um
ieið hálfgerður beygur. Skóla-
stjóri ver þá einn af merkustu
skólamönnum þessa lands, fyrr
og síðar, Morten Hansen guð-
fræðingur. Hann hafði nður
verið kennari móður minnar.
Allir bæjarbúar (innan við 10
þúsund þá, að ég h37gg) báru
takmarkalausa virðingu . fyrir
þessum lágvaxna manni með
herðakistilinn. Ég kannaðist við
nöfn sumra kennaranna, til
dæmis „fröken“ Guðlaugu Ara-
son, skriftarkennara. Mikið orð
fór af stórlyndi hennar og und-
arlegum háttum, en við urðum
vinir frá fyrsta degi og til þess
er hún fluttist burtu í fjær-
lægt land til þess að bera þar
beinin. Nú eru aðeins tveir
kennarar minna í barnaskólan-
um á lífi, þeir Guðmundur Kr.
Guðmundsson og Steindór
Björnsson frá Gröf, báðir úr-
vals kennarar.
Fáir kennara minna verða
mér samt jafn minnisstæðir og
Hallgrímur Jónsson, sem nú er
látinn. Hann kenndi mér fyrsta
veturinn íslandssögu Boga Th.
Meisteds og Mannkynssögu Þor-
leifs H. Bjarnasonar („Litla
Þorleif“), en hin tvö árin, sem
ég var í skólanum, einnig ís-
lenzku, auk sögunnar. Hall-
grímur var frábær kennari,
einkum þeim, sem vildu læra.
Nú var það svo, að við sátum
saman. leikbróðir minn og vin-
ur, Friðrik V. Björnsson (síðar
læknir). og sagan var bezta
námsgrein okkar. Við sátum
fremstur í bekkjarröðog því var
það oft. að Hallgrímur beindi
spurningum að okkur. þegar sá,
sem „var uppi“, gat ekki svar-
að. Hófst því snemma með okk-
ur vinátta.
Hal-lgrímur var strangur
kennari, en allra manna gam-
ansamastur. Honum voru sér-
staklega hugljúfar námsgreinir
þær. sem hann kenndi og
krafðist þess ekki, að nemend-
ur . færu alveg að orðaröð
kennslubókanna, cnda var það
þannig með okkur Friðrik, að
við böfðum lesið kynstrin öll í
sögu áður en við komum í skól-
ann og höfðum alltaf svör á
hraðbergi. Ég var ekki eins
góður í íslenzkunni, enda hafði
amma mín (málsins vegna) ekki
kennt mér íslenzka málfræði.
Nú vil ég hér bæta inn í, að
við 10 ára krakkar urðum að
læra Ritreglur Valdimars Ás-
mundssonar í íslenzkri mál-
fræði. Ekki held ég að það Hafi
haft ill áhrif á heilsu okkar, en
nú er sagt. að ekki megi „of-
þyngja" börnum með alltof
miklum lærdómi, já, svei attan!
Það var alltaf skemmtilegt í
fímum hjá Hallgrími, enda
kryddaði hann kennsluna frá-
sögnum til skemmtunar og fróð-
leiks. Mér verður alltaf ógleym-
anlegt þegar þessi hávaxni mað-
ur var að kenna íslenzkuna.
Það var eins og að hann væri
með einhvern dýrgrip milli
handanna, sem við ættum að
njóta með honum og varðveita
vel. Hann gat orðið snarpreið-
ur, en stillti sig þó, ef einhver
gerðist sekur um virðingarleysi
við þennan kjörgrip.
Hallgrímur var Strandamað-
ur. Iiann var fæddur 24. júní
1875 á Óspakseyri og hafði því
sex um áttrætt. cr hann andað-
ist í Reykjavík hinn 7. þessa
mánaðar. Hann tck gagnfræða-
próf frá Flensborgarskóla alda-
mctaárið og Icennarapróf þaðan
árið cftir. Hann varð kennari
við Barnaskóla Reykjavíkur (nú
„Miðbæjarbarnaskólinn") 1904
og yfirkennari 1933. Skólastjóri
varð hann 1936 og gegndi þeim
starfa til 1941. Hann tók mik-
inn iþátt í hagsmunabaráttu
barnakennara og var um hríð
formaður Stéttarfélags barna-
kennara. ' Hann átti sæti i
barnaverndarráði og í fram-
kvæmdanefnd Stórstúku Islands
af I.O.G.T. Fjöldi bóka, bæði
frumsaminna sagna og Ijóða,
barnabóka um kennslu og
þýddra, eru til eftir hann. Hann
kvæntist árið 1903 Vigdfsi dótt-
ur Erlends hreppstjóra (eldra)
á Breiðabólsstöðum á Álftanesi.
Þau eignuðust þrjú börn sem
náðu fullorðinsaldri, Maríu
(laekni). Meyvant (prentara) og
Önnu (kennara). Vigdís er látin
fyrVr mörgum árum.
ir
Það átti fyrir mér að liggja,
að kynnast Hallgrími betur síð-
ar og starí'a með honum. Haust-
ið, eða öllu heldur snemma
vetrar 1921 gekk hann í Jafn-
aðarmannafélag Reykjavíkur.
Þá var fyrir skömmu lokið
„hvíta stríðinu“, er við vorum
fangelsaðir Ólafur Friðriksson
og nokkrir félagar okkar. Hall-
grímur hafði til þessa fylgt að
málum ' „Sjálfstæðisflokknum
gamla“. Sá flokkur var-þá að-
eins svipur hjá sjón eftir að
sjálfstæðisbaráttu þess tíma
lauk með Sambandslögunum frá
1918. Hallgrímur var tilfinn-
ingamaður og allt ranglæti var
honum hvimleitt. Honum þótti
allt málið bera vott miskunnar-.
leysis og hrottaskapar af hálfu
-stjórnarvaldanna. Það var engin
hálfvelgja í Hallgrími og þegar
skarst í odda með forystumönn-
um hægra armsins í Alþýðu-
flokknum og okkur hinutn, gekk
hann þegar í stað í lið með
vinstri mönnum. Hann var með
allra áhugasömustu félögum og
sat að minnsta kosti tvisvar Al-
þýðusambandsþing (þá voi’u Al-
þýðuflokkurinn og Alþýðusam-
bandið eitt og hið sama). Hall-
grímur var mikill mælskumað-
ur og er mér alltaf minnisstæð
ræða, sem hann flutti eitt sinn
1. maí að lokinni kröfugöngu
hafði þá æst götustráka til þessr
að gera sprell. Var Hallgrímur
ekki mjúkmáll um þá fram-
komu auðstéttarinnar.
Hallgrímur Jónsson hafði
kynnzt þeim fræðum, sem oft
éru nefnd „dulspeki" og lagði
mikla stund á þau. Þegar upp
úr sauð með Ólafi Friðrikssyni
og vinstri mönnum innan and-
stöðuarmsins í Alþýðuflokkn-
um og fullur skilnaður varð.
voru það Hallgrími mikiil von-
brigði og tók hann þá að stunda
enn meir „dulspekileg” fræði.
Eftir iþví, sem aldurinn færðist
ýfir hann, jókst áhuginn. Við
hittumst ekki oft eftir það, en
töluðum oft saman í síma. Ég
mat meira hérvistarmálin og
áttum við fátt eitt sameiginlegt
á því sviði. Þar til fyrir fáum
árum var það venja hans, að
hríngja til mín ef honum fannst
tungunni misboðið í útvarpi.
einkum ef ég átti þar hlut að
máli. Ég hygg, að af öllum ver-
aldlegum hlutum hafi íslenzk-
an veriö honum einna hjart-
fólgnust. Ég sagði eitt sinn í
bók, að Hallgrímur hefði verið
mín samvizka um íslenzkt mál.
Ég kveð nú þennan gamla
kennara minn og vin með þeirri
ósk, að honum megi verða að
trú sinni nú þegar hann er
allur. Hann átti það skilið.
Fastir li'ðir eins og venjulega.
8.30 Létt mörguríög,
9.20 Morgunhugleiðing um mús-
ik: „Áhrif tónlistar á sögu
og siði“.
9.35 MoriTunt.ónleikar: a) Óbó-
konsert í F-dúr eftir Vivaldi.
b) „Vakið!", ka.ntata nr. 140
cftir Bach. c) Konsert fyrir
hljómsveit eftir Béla Bartók.
11.09 Jólaeuðsþjónusta í Dóm-
kirkjunni fyrir börn.. Sóra
Jón Auðuns dómprófastur.
Orgánleikafi: Dr. Pá!l ís-
ólfsson. Barnakór syngur
undir stjórn Kristjáns Sig-
tryggssonar. Strengjahljóm-
sveit drengja leikur jóla-
lög undir stjórn Páls Pamp-
ichlers Pálssonar).
13.15 Úr sögu stjörnufræðinnar;
III. erindi (Þorsteinn Guð-
jónsson).
14.00 Miðdegistónleikar: Óperan
„Carmen" eftir Bizet (Vict-
oria de los Angeles. Nicolai
Gcdda Janine Micheau, Ern-
est Bla.nc o.fl. syngja með
kór og hljómsveit franska
útvarpsins; Sir Thomas
Beecham stjórnar. — Þor-
steinn Hannesson kynnir ó-
peruna).
15.30 Kaffibíminn: a) Hafliði
Jónsson og félagar leika létt
lög. b) Oberkrainer-kvint-
ettinn leikur létt lög.
16.15 Á bókamai’kaðinum (Vil-
hjálmur Þ. Gíslason útvarps-
istjóri).
17.30 Barnatími (Helga og Huíida
Va’týsdætur). a) Framhalds-
sa.gan .,í Mararbaraborg".
b) „Ljúfa álfadrottning",
leikrit með söngvum eftir
ölöfu Árnadóttur; III. þátt-
ur. c) Lesið úr nýjum
barna.bókum.
20.00 Tónloikar: Leonid Kogan
fiðluleikari leikur inngang
og ti'brigði eftir Paganini.
20.15 Erindi. Thomas Payne, skoð-
anir hans og ævistarf
(Hannes Jónsson félagsfræð-
ingur).
20.45 Vinsæl lö<r: Capitol-hlióm-
sveitin Dikur; Carmen
Dragon stjórnar.
21.00 Spurt og snialla.ð í útvarps-
sa.l. — Þáfttákendur: Adda
Bára. Sigfúsdóttir voðurfr.,
Guðrún Guð'nugsdóttir hús-
frú. dr. Matthias Jónasson
r>róf. og öla.fur Sveinsson.
Sivurðuir Magnússon fulltr.
stjórnar umræðum.
22.10 Danslög. — 23.30 Dagskrár-
lok.
verkalýðsins, en Morgunblaðið Hendrik Ottósson.
NýkomiB
Hollenzku
gangadreglarnir
Glæsilegir litir.
Margar breiddir.
SfórlœkkaS verS
GEYSIR HoF.
TEPPA- 0G DREGLADEILDIN.
Þetta er óskdbók allra,
sem unna þjóðleg-
um jróðleih.
ÍSLENZK KONA VINNUR BÓKMENNTAAFREK.
Guðrún P. Ilelgadóttir ritar bók ;
um skáldkonur fyrri alda.
Komin er á bókamarliaðinn ný bók:
I
Skáldkonur fyrri alda
eftir GUÐRÚNU P. HELGADÓTTUR, ; j
skólastjóra Kvennaskólans í Reykjavík.
I bók þesSari segir hofundur á látlausan og alþýðulegan
hátt frá menntun kvenna til forna og hlutdeild þeirra
í sköpunarsögu bókmenntanna. I bókinni er m. a. sagt
frá einsetukonum, seiðkonum og völvum og lýst nunnu-
klaustrunum tveim.
Þar segir frá Ásdísi á Bjargi, Steinunni Refsdóttur,
Þetta er óskabók ís- Þórhildi skáldkonu, Steinvöru á Keldum og ungu stúlk-
lenzkra kvenna unni Jófríði í Miðjumdal. Þá er þar athyglisverður kafli
' um dansa og rímur og rakin þróunarsaga íslenzku stök-
unnar.
kvöldvökuútgAfan.
Utvarpið á mánudag.
13.15 Búnaðarþáttur: Hialti
Gcstsson ráðunautur talar
um sauðfjárrækt.
13.30 „Við vinnuna": Tón’eikar.
17.05 ..I dúr og moll": Sií.gild tón-
list fyrir ungt fólk (Reynir
Axelsson).
18.00 Rökkurf ögur: ’ Hugrún
' skáldkona talar við börnin.
20.00 Daglegt, mál (Bjarni Einars-
son cand. mag.).
20.05 Um daginn og veginn (Ing-
ólafur Guðmundsson stud.
theol).
20.25 Einsöngur: Guðmundur
Jónsson syngur lög eftir
Pál H. Jónsson, Stefán Á-
gúst Kristiánsson, Victor
Urba.ncic, Hallgrím Helga-
son o.fl.; Fritz Weisshapp-
el leikur undir á píanó.
20.45 Einleiksbáttur; „Umkomu-
leysi“ eftir Steingerði Guð-
mundsdóttur (Höfundur
flytur).
21.05 „Söngur næturinnar", sin-
fónía nr. 3 op. 27 eftir
Szymanowski.
21.30 Útvarpssagan: „Gyðjan og
uxinn".
22.10 Hljómplötusafnið (Gunnar
Guðmundsson).
23.00 Dagskrfárlok.
14) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 17. desember 1961