Þjóðviljinn - 22.12.1961, Blaðsíða 6

a'■■■'
aw«a
Haraláur Pétursson:
Kjósarmenn. Æviskrár.
Átthagafélag Kjósverja
1961.
Á fornri bck íslenzkri getur
að lesa þann fróðleik, að ætt-
vísi hafi verið meðal hins
fyrsta, sem íslendingar rituðu.
þegar þeir byrjuðu að draga til
.stafs á móðurmáli sínu. Siðan
hefur margt verið ritað um ætt-
fræði og persónusögu á landi
hér, og eru sumar þeirra bóka
■ í, tölu hinna þykkustu, sem rit-
aðar hafa verið af íslenzkum
mönnum. Vera má, að fámenni
þjóðarinnar hafi löngum beint
huga manna að bessu viðfangs-
■ efni. en tala beirra manna er
legíó, sem um það hafa fjallað
meira eða minna, einkum í
tómstundum sínum. Hafa marg-
ir beirra komizt furðu langt á-
leiðis, en vafalaust. hefur nokk-
uð skort á samvinnu þeirra í
milli.
Nýlega hefur Haraldur Pét-
ursson safnhúsvörður sent frá.
sér roikið rit, persónusöguiegs
eðiís. Heitir það Kjósarmenn.
Æviskrár og er gefið út af Átt-
hágáfélaei Kjósverja. Þetta er
mikil bók, nokkuð .á sjötta
hundrað blaðsíður, og- hefur að
geyma æviágrip tænlega þús-
und manna, sem búið hafa í
Kjós leneri eða skemmri tíma
og heimildir finnast um. Har-
aldur hefur um langan aldur
viðað að sér fróðl°ik sínum,
og munu vart aðrir honum
fróðari um menn og ættir í
uppsveitum Árnessýslu og
syeitunum suðvestanlands að..
Hvalfirði.
Eins og áður segir eru 'í'
bók þessari birtar æviskrár
allra þeirra manna. sem búið
háfa í Kjós og hafzt hefur
upp á. Rakinn er æviferill
þeirra, greínt frá ’kvðnfangi,'
búsetu og börnum, og ættir
stundum raktar nokkuð fram.
En margt af þessu fólki stað-
festist heima í sveit sinni, og
rekumst við aftur á það sem
bændur eða húsíreyjur á ein-
hverjum bænum og bannig koll
af- kolli. Má víða rekja ættir
um marga liðu, .þótt bókin hafi
ekki að geyma ættartölur i
venjulegum skilningi.
Fárra manna er getið fyrir
siðaskipti. Landnámsmönnum
og öðru fólki, sem sagt er frá
í fornritum, er að engu getið,
en fátt vitað um fólk næstu
aldirnar. Við verðum að sætta
okkur við það, hvort sem okk-
ur iíkar betur eða verr, að á
þessu tímabili má heita, að
gjörvöll þjóðin sé týnd þesar
frá eru taldar nckkrar höfð-
ingjaættir og einstaka menn,
sem bregður fyrir í skjali. Eft-
ir siðaskiptin fer heldur að
rofa í mvrkrið, enr heimildir
eru strjálar lengi vel. Það er
■í raun og veru ekki fyrr'érr í
lok 17. aldar og upphafi hinn-
ar’ÍS?., sem heimildir fara að
verða til nokkurrar hiítar.
Vafalaust fer það nokkuð
eftir sveitum, hve- auðvelt er
að vinna verk eins og þetta.
Sum? staðar voru kirkjubækur
,, ekki, færðar fyrr en seint Ðg-
um síðir. Víða hafa þær og'
onnur' skialaeögn farizt í eldi
eða með öðrum hsétti og verður
pkki úr baett.
' Á fle'tum' bæium hefur Har-
áldi' fekizt að finna eitthvað
af bændum, sem sátu jarðirn-
ár á!.’17.'. ’öid og ■ sums staðar
.nokicuð fengra- aftur, jafnvel
nokkurn veginn samfellt frá
■ 1500. Eftir 1700 virðist mér
hann hafa haft upp á- þeim
Öllum, og hvergi sé öruggiega
eyða í röðina, bó er aldrei fyr-
tr að synia. að einhverja kunni
að vapta, sem í bili hafa haft
meiri eða minni jarðaryfirráð,
en varla munu þeir margir.
Engum dylst, sem les bók-
ina, eða jafnvel blaðar í henni
lauslega, að bak við hana ligg-
ur afar mikil vinna. Viða hef-
ur orðið að leita heimiida, sem
:allar eru cprentaðar cg mjög
á dreif. Haraldur lætur sér
ekki nægiá að fylgia hinni
þurru forsktíft æviskránna með
endalausum nöfnum og ártöÞ
um, heldur kostar þess kapps
eftir föngum að gera nokkra
grein fyrir mönnum og draga
fram svipmót beirra. Glæðir
það æviskrárnar lífi og gerir
frásögnina ekki jafn beinabera
og annars mundi vera, án þess
að fara út fyrir það svið. sem
höfundur markaði verki sínu í
uoDhafi. Víða er brugðið upp
slíkum svipmyndum af mönn-
um og atvikum. Hefur sá hátt-
ur vafalaust orðið tímafrekur
og torsóttur. hví að efniviður-
inn hefur orðið að draga að
sér ú.r mörgum dreifðum heim-
lldum, jarðasivö’um, dómabók-
um o.s.frv. Margar þessar at-
hugasemdir gefa athyglisverða
innsýn í kjör almennings og
annaii menningarsögulegan
fróðleik, svo sem hlutfallið milli
búsetu og jarðargæða.
Ég er ekki fróður um ættir
eða persónusögu Kjósverja, en
mér virðist ',mega ráða af bók-
inni, að höfundur hafi unnið
verk sitt af elju og fágætri
kostgæfni.
Framan við bókina er lýs-
ing sveitarinnár eftir Ellert
Eggertsson, enn fremur upp-
dráttur af Kiósinni og myndir
allmárgra hinna eldri Kjós-
v’erja. Bókin er prentuð í prent-
smiðjunni Hólum og frágangur
allur hinn vandaðasti.
Haraldur Sigurðsson.
af merkisdýruni
Bergsteinn Kristjánsson:
Æskan eg dýrin.
Frásagnir af mönniira
og dýrum. Bókaútgáfa
Menningarsjóðs, Reykja-
vík 1961.
Bókin geymir 14 sögur og frá-
■gagnir af. .mönnprp.uqg dýrum.
Flestar eru minningar sveita-
drengs og bónda um forna
vini sína, en nc-kkrar greinar
frá kynnum annarra manna af
málleysingjum. þessa lands.
Meðal ■ þeirra er frásögn höfð
eftir Eldeyi-ar-Hjalta af hundin-
um hvíteyga,. sem rak á f jöru
við Grindavíik og skildi heims-
■málin'. Þetta var einn af þeim
heiðurshundum, sem varpa
frægðarljóma á alla hundaþjóð-
ina. Því miður varð hann of
skammlífur og saga hans of
stutt.
Hvíteygur er ekki eini full-
trúi hins merka ættbálks, sem
lengst og dyggilégast hefur
þjónað manninum. Einn þeirra
er svo smitaður af aldarfarinu,
að honum dettur ekki annað í
, hug en heimta greiðslu fyrír
góða veiði. Sagan um Sigga á
Litlugrund fraeðir okkur um
nokkrar merkispersónur í dýra-
stétt, sem uppi voru í Reykja-
vík seint á 19. öld, því fræga
tímabili Thomsens og lands-
höfðingjanna. Sólborgartíkin,
Flekka, Brúrin, Grána og kött-
urinn Rósa eru allt skýrar per-
Srrlr!
miíí.nisstæðasta
•$&* ■
Með hárfínni blckgjöf
Wim
rm
Framieiðsla
THE PARKER PEN CGMPANY
Löngu eftir viðtöku gjafarinnar þá mun þín og
Parker 61 minnst með á nægðum eiganda. Frábær
að gerð og lögun og Pa ker 61 er sá penni, sem
verður notaður og glaðst yfir um árabil-og er hug-
Ijúf minning um úrvals g jöf um leið og hann er not-
aður. Algjörlega laus v ið að klessa, engir lausir
hlutir, sem eru brothætt ir eða þa'rf að hugsa um,
hann iblekfyllir sjálfan si g með sjálfum sér. Þér ætt-
uð að velja fyrir næstu. þ á allra beztu ... Parker 61
penna. — Li'tið á Parker 61 — átta gerðir um að
velja — ailar fáanlegar m _eð hiýaxiti í stíl.
Bergsteinn Kristjánsson.
sónur, sem settu svip á bæinn
engu síður en aðrir, sem gengu
sperrtari.
Blettur er dramatísk saga um
stórbrotinn kattarpersónuleika,
sem börnin dá í up>pvexti, en
lendir á glapstigum út af ásta-
málum. Að lokum verður hann
ógurlegur urðarköttur og er
hengdur öðrum köttum til við-
vörunar.
Hestar, kýr og kindur koma
hér einnig við sögu, og ein frá-
eögnin fjallar um síðustu arnar-
hjónin í ölfusinu. Þar varp örn
fram til 1913 og frá 1932 til
1938, en eftir það er konungur
fuglanna horfinn af þeim slóð-
um og hjarir nú einungis á
■' nokkrum stöðum vestanlands.
Þetta er greinagóð lýsing á
1 háttum amanna log samskiptum
þeirra við mannfólkið í síðasta
vígi þeirra á Suðurlandi. Af
þeirri lýsingu er auðskilið, að
mörgum ibyki sjónarsviptir orð-
inn og dauflegt yfir Núpnum,
er örninn er horfinn. Um jói í
fyrra bað é.g Birgi Kjaran að
beita áhrifavaldi sínu til þess
að biarsa þessum deyjandi
kvnibætti íslenzks dýrarfkis, en
hann ætlar sennile.ga alveg að
plpvrafl beirri frómu bfén. Fyr-
ir nokkrum árum varð örninn
piapiifSnT' árið
1957 hófu arrarhión bar buskap
að nviu í tré einu. Skotar
hri’oðust. (irpioilpva vl.ð o.g settu
vörð um hreiðrið. Fk.ki tékst
vjirv.inn heti”' an svo { hað sinn,
að bjúfur náði ergíum og braut
hau bæði á flóttanum. Eftir
hetta var iskozka hsrnum falið
að gæta arngrms. og hgfur síð-
an ekkert mis.iafnt drifiq á daga
■hans þar f landj. Hér :á landi
er her. hét4 aidrei höfum við
átt i ófrfði. ÉR býst ekkií við, að
iafnvel á-köfustu d ýilkendum
hans detiti f h’.’g. að fiér geti
hann dugað til bess að vemda
svo mikið sem örninri; Dæmi
Skota ..ætti bó afj sýna okkur,
að víða ’’m lend p- ma'ret eert
til bess að vemda dvrarfkið fyr-
ir skakkaföllum. Við íslending-
ar erum frænir fvrir &ð hafa
hn"-íð bananrð nf síðasta geir-
fi'gHnum í heiminum. Það væri
iriðihleet tii ef naesta
•frsegðarverk okVar í náttúru-
v'.rindum væri að sálga síðasta
hafeminurn.
Bók Bersst.eins er skrifuð á
■ lipn.’ og raLá+iausu máli og er
■ gædd ást og: næmum skilningi
á mönnum og dýrum. Hún er
skreytt mörgum óvenju góðum
dýramyndum og hlýtur að vera
kærtoomin öllum þeim, sem
hafa hæfileika til þess að eign-
ast ferfætta vini.
B. Þ.
Nytscm jóiagjöf
POTT-STÁLBORÐBtnVAMJR
er viðurkenndur um allan heim fyrir gæði.
100 aukahlutir 1 hverju munstri.
G.B. SILFURBÚÐIN
Laugavegi 55
Sími 11066
g) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 22-. désembei*'1961