Þjóðviljinn - 27.06.1962, Blaðsíða 7

Dýrategundin homo sapiens er nú komin á
fremsta hlunn með að fyrirfara sjálfri sér og öðru
kviku á jarðarhnettinum. Kjarnorkusprengjurnar
bíða ;síns tíma í birgðaskemmum stórveldanna.
Aðeins einn tíundi hluti þess magns sem nú er
fyrir hendi væri nægilegur til að eyða allri heims-
byggðinni. En hvernig hefur þetta gerzt? Hvað
vakti fyrir þeim snillingum sem urðu til þess að
vekja upp ófreskjuna, undirbúa allsherjarsjálfs-
morðið? Þessum spurningum leitast Friedrich
Durrenmatt við að svara í leikriti sínu EÐLIS-
FRÆBIN G ARNIR.
ar, .þekkirig o.kkár bánvæn. Við)
eðlisfræðingar eigum ekki ann-
arra kosta völ en að gefast
upp ‘fyrir veruleikanum . .. Við
verðum að afturkalla fróðleik
okkar og' ég hef afturkallað
hann. — Aðeins á geðveikra-
hælunum erum við enn frjáls-
ir, úti ií frelsinu eru hugsanir
okkar hreint sprengiefni. Þess
vegna varð ég að drepa hjúkr-
unarkonuna mina áður en hún
ljóstraði öllu upp: Hún taldi
mig vera vanmetinn snilling'.
Hún sk.'ldi ekki að hú er það '
: skylda snillingsins að vera van-,
■ metinn.: ígs héf 'myrt til að
verða ekki til þess dð' komaj!-;
í kring enn hroðalegra m0rði“.;;
Og honum heþpnast hið- ösenni- *>’
lega;.iHinir tveir; útóéridu* eðlis- j
fræðingar . fallast á að vera ‘
um kyrrt og leika hlutverk ;;
.sin til enda.
„Gef oss kraft til að varð-
veita í fTfÍsiík: leyndardóma
vísinda okkar“, segja beir og
skála. Síðan tóna beir:
Vitlausir, en vitrir.
Fangar, en frjálsir þó.
Eðlisfræöingar, enl ekki sekir.
En ekki er öll nótt úti enn.
Smám saman verða kringum-
stæðurnar ógnvekjándi. Hnefa-
leikararnir hafa sett járn-
rimla fyrír gluggana og nú
birtast jþeir með kaskeiti og
skammbyssuhylki dinglandi við
magann. „Hendurnar aftur fyr-
ir hnakkann“, skipar frk. von
Zahnd. Húsið er , umkringt
varðmönnum, ljóskastarar
varpa glampa sínum ;nn \
gegrium gluggana. Njósna-eðl-
isfræðingarnir era afvopnaðir
og hin levnilegu sendítæki
þeirra jnnsigluð.
Það hafði verið hlustað á
allar samræður þeirra og áætl-
anir Möbiusar voru ljósmynd-
aðar fyrir Iqngu. X. krafti þegs-
ara ljósmynda hefur yfirlækn-
irinn stofnað vígþúnáðarauð-
hring, og i þeim hring i>ar
geðveikrahælið fjársjóður sem
vakaðovar yfir. Heimurinn er
nú faljinn V hendur kræklóttrar
p'párkerlingar, brjá’.aðs geð-
veikrálæknis.
Hinn; beizki lærdómur leik-
ritsins er lagður Möbius: i
munn. í>au orð segir hann rétt
áður en hann ’—■ eins og hinir
— breytist i sína gömlu hold-
tekju, Salómon konung, drottn-
ara yfir gljásvörtum eyði
mörkum og geislavirkri jörð:
„Það sem einu vsirni Ihefur
verið hugsað er ekki framar
unnt að afturkalla“.
Vísindamennirnir verða ekk'i^
aðeins að varðve'ta hugsanif1
sinar í þögninni, Aðeins með:
þvi að forðast að hugsa þær
geta þeir komizt undan af-
leiðingum þeirrar tækni sem:
þeir hafa siálfir tekið bátt í
að gera framkvæmanlega.
Hússtjórn fœr
fjölskyldu-
frœðing
Hingað til lands er . kominn
danski Iögfræðingurinn Ing-
rid Poulseni, en hún kennir
við háskó’ann í Árósum við
sérnámskeið fyrlr húsmæðra-
kennara.
Kennir hún námsgrein þá, er
nefnd hefur verið fjölskyldu-
fræði, en sú fræðigrein heijur
nú verið innleidd við hús-
mæðraskóla á Norðurlöndum,
og er tal.n hafa mik'.a þýðingu
í nútímabjóðfélagi í sambandi
við sálarfræði, þjóðfélagsfræði
og hagfræði. Gert er ráð fyrir,
að þessi námsgrein verði bráð-
lega innle.'dd víð miklu fleiri
skóla en húsmæðraskóla.
Kennarafé'.agið Hússt'jqrn
hefur fengið frú Pou'.sen hing-
að til þess að halda námskeið
í fræðigrein sinni með íslenzk-
um húsmæðraskólakennurum.
Námskeið.ð verður haldið á
jsáíirði óg'é'ru kennarar og
J,Aetá§fi'á\lr áð'!l'4&ra-'''' þángað.
b'Þéjgár tftún •• >l6ithUr að vefetan
/ÍÁOÍfn fhúst 'þaldanfyrfFlestovhér
.í, R^kjayiji,.,,um þetta; efni.
Fyr ríesturinn verður haidirin í
Tjamarbaé fimmtudaginn 5.
júlí kl. 9 e.h. á vegum Banda-
lags kvenna.
arvopnið
Síðan hefst keðjuverkunin.
Hnefaleikurum er nú fengið
■stárf v hjúkrunarkvenn&nna, á
meðal þeirrá er svertinginn
MoArthúiv fyrryérandt'bheims-''*
limeistárioii ■ véltrwigt. Möbiusr
biður iögregluna' um að hand-
taka sig. Og' Beutlör trúir lög-
regluforingjanum fyr'r -iþví að
hann :sé hvörki Newtoií> 'Ein-
stein ,eða Beutler, heldur Alee
Jasper Ki'.ton ..brautryðjandi
ana!ogistákurinnar.u ’ ! Kveðst
hann vera sendur af „leynileg-
ustu d.éild leyniþjónustunnar“ til
að þvinga Möbius — , mesta
eð’.isfræðing allra tima“ — í
hernaðarlega samvinnu.
En án þess að eftir hafi ver-
ið tekið. er Ernesti köminn í
dyrnar með fiðluna undir
handleggnum og ógnandi á svip:
hann er einn.'g eðlisfræðingur
og sendur af leyniþjónustu
síns lands. Joseph E'sler heit-
ir hann, sá er uppgötvaði Eisl-
erverkunina. Skyndilega eru
þe'r báðir með skammbyssur
á lofti. Þeir sjá þó valdajafn-
vægið og ákveða að leggja nið-.
ur ’bvssurnar gagnkvæmri af-
vópnun. Við kvöldverðarborð-
‘ið 'lofa:1 þeir Möbius til ' skipt-
iS' rióbelsverðlaunum og valda-
stöðúm, aðeinS1 -ef Hann vildi
afhenda þeirra herforingjaráði
handrit sín.
— Handritín, segir Möbius
og brosir. —•-•béím hafði hann
einrnitt verið að brenna þegar
lögreglanik'om.
— Það sem við hugsum hef-
ur sínar afleiðingar, segir hann.
jfÞað var skvlda mín að rann-
saka til fulls hverjar yrðu af-
leiðirigár upngðtvana minna.
Niðurstáðan var hörmuleg. Ef
árangur rannsókna minna félli
í hendur mannanna myndi ný,
óbeizlanleg orka losna og tsekni
sem yfirskyggir aht hugmynda-
f’.ug yrði framkvæmanleg. Vís-
indi okkar eru orðin óttaleg,
rannsóknir okkar lífshættuleg-
Cliristian Bloch'sem Möbius ug Ilanne Hiob sem Minika
Stettler.
Snemma á fjórða tug aldar-
innar las ég tvær fyrstu bækur
Hans Kirks hvora á eftir ann-
arri, Fiskimenn og Daglauna-
menn; þessar bækur geymi ég
meðal mætisgripa í endurminn-
íngunni um bókmentir frá þeim
tírna. Það er ekki efamál að
þessar bækur eru sá traustur
grundvöllur sem stóð undir
verki Hans Kirks sem rithöf-
undar. Þetta var danskt fram-
lag af fullri stærð til sósíalist-
isku þjóðfélagsskáldsögunnar
sem sprakk út í heiminum á
síðustu áratugum fyrir heims-
styrjöld síðari. Martin Ander-
sen Nexö og Henrik Pontoppi-
dan virðast mér að nokkru
leyti fyrirrennarar Kirks dansk-
ir, en í öðrum löndum heíd
ég Gladkoff og Sjolokoff f
Rússlandi. Upton Sinclair og
Theodore Dreiser í Bandaríkj-
um, séu því nær að mega telj-
ast hliðstæðir honum.
Mörgum þótti undraverð sú
þekkíng, næstum mannfræði-
leg, sem Hans Kirk hafði til
brunns að bera á þeim fólks-
hópum sem hann gerðist þeirra
fulltrúi og fyrirsvarsmaður, svo
og staðháttum sem fólk þetta
bjó við. Menn aðhyltust frá-
sagnarhátt hans meira af sök-
um þess jafnvægis er þar réði
en sveiflu hugsunarinnar, — svo
var fyrir þakkandi, liggur mér
við að segja. Þar var hvorki æsi-
legur orðagnýr rié látalæti.
Hann kom fram á þeim tíma
sem mjög var lagður fyrir þrætu
og fortölur, oft með störyrðum
og háreysti, svo nýnæmi þótti
að heyrá þjóðfélagslegt skáld
sem kostgæfði aðrar' dygðir.
Innristjðrn og" al’gáðúr hugur
var rneðál ‘ sérstakra einkenna
.& y .■ (':C,*. -1 , iá>
............—-...................
þessa höfundar, fast augnaráð,
kyrlátlegt hljóðfall í röddinni,
vandað orðaval. Taugastyrkur
mannsins bar þess vott hve
trausta undirstöðu hann átti 1
sjálfum sér. Aðdrættir hans a
efniviði voru einir fyrir sig
mikið afrek. Og þegar þar við
bættist að efni þetta hlaut i
meðförum yl af heitum trún-
aði þessa öðlíngsmanns við
stórt málefni, gat ekki hjá því
farið að jósk ,,smáþjóð“ yrði
fyrir hans tilverknað má.Ii
gædd og þess um komin að
mæla sterkum rökum fyrir öll-
um heimi.
Síðar á árurn kyntist ég Hans
Kirk persónulega og kannaðist
óðar við hann af bókum hans.
Við hittumst oft að máli þegar
ég var á ferð í Kaupmanna-
ihöfn, stundum á vinnustað
hans hjá Landi og fólki. í sam-
kvæmum, heima hjá honum eða
í herbergi mínu. Þessi maður
ljómaði af greind; vi.rðuleiki
og lítillæti var samru.nnið í
fari hans ásamt einhverjum
sérkennilegu.m blæ af andlegri
stétt. Af stiltri hjartnæmri fram-
komu hans stafaði krafti sem
gerði sterka menn ómerkilega
við hlið honum. Fagurformaðar
hendur hans voru einkennilega
smáar, líkt og á únglíngi, og
mintu stöðugt á að þúngir
hnefar eru ekki aðalatriðið.
Mér er lífsferill Hans Kirks
ekki með öllu kunnur, en qS
■hygg að hann hafi upphaflega
veriö löglærður maður óg em-
ibættismaður í Danmörku. Af
bernsku hans segir í. minnínga-
bók hans Skyggespil. Starf
hans sem stjórnmálablaðamað-
ur þekti ég ekki nema í brot-
um með því Varla kemur fyrír
HANS
• #
mBnningargresn
Hans Kirk
að ég Jesi dönsk blöð utan Dan-
merkur, og oft laus’ega þó ég
staldri þar við, ges.tur í nokkra
daga. Þó duldist mér ekki að
Hans Kirk fór með sverð
skUmingamannsins og fimleik
og hnitmiðu.n í þeim skyldugu
skiftum á rauðum belg fyrir
gráan sem daglega fara fram í
blöðum. Það sem í stjórnmála-
þrætum reyndist nokkurs vert
var oftast nær reiknanlegt að-
eins í smálagfæríngum í verki,
knúnum fram með aðstoð penn-
ans. á kjörum manna sem voru
afskiftir með einhver.jum hætti.
Mér er bað fullljóst að maður
sem hafði í lífi sínu jafnhreinan
tilgáng, og stýrð; nenna sem
var gulli skírri hefur einnig á
þessu sviði aflokið verki sem
hlutvandir menn munu virða
mest og landar hans minnast
af þakklæti og virðíngu þegar
dægurlángar ástríður hafa stilst
og umliðin barátta sést í birtu
sögunnar.
Halldór Laxness.
Miðvikudagur 27. júní 1962 — ÞJÖÐVILJINN — (7j