Þjóðviljinn - 08.12.1962, Page 7

I
Laugardagur 8- desember 1962
ÞJÓÐVILJINN
SÍÐA 7
0
bókmenntir
Yfir Vatnajökul
1875
Wllliam Lord Watts: —
Norður yfir Vatnajökul.
Jón Eyþórsson sneri á L-
lenzku. — Reykjavík,
Bókfellsútgáfan 1962.
Árið 1871 kom tvítugur laga-
nemi frá Lundúnaborg hingað
til lands og hélt austur í
Skaftafellssýslu. Hjarnbreiðan
mikla að baki sveitarinnar
freistaði hans. Komst hann alla
leið austur í Fljótshverfi og
gekk ásamt félaga sínum á
Vatnajökul, skammt frá Græna-
lóni. Munu þeir aðeins hafa
farið skammt inn á jökulinn.
Svo virðist sem Watts hafi
þá um sumarið komið til hugar
að færast í fang meiri átök við
jökulinn. Þrem árum síðar,
1874, kom hann aftur og hélt
austur að Núpsstað. Þar eystra
fékk hann sér fylgdarmenn og
lagði á jökulinn. Fengu þeir
félagar rysjótt veður, og urðu
að snúa við nálægt miðjum
jökli, enda voru þeir að ýmsu
leyti vanbúnir og orðnir nest-
islitlir. Ritaði Watts bók um
þessa ferð, sem hann nefnir
Snioland, og kom hún út í
Lundúnum 1875.
1 þriðja sinn leggur Watts
upp í Islandsferð sumarið 1875.
Hann er nú reynslunni ríkari
og betur búinn að fararefnum.
Ungur Skaftfellingur ræðst til
fylgdar með honum, Páll Páls-
son að nafni, sem síðar varð
frægur af ferðinni og almennt
kallaður Páll jökull. Kynntust
þeir sumarið áður og lögðu
upp frá Núpsstað 25. júní. Valt
á ýmsu með veður og færð á
jöklinum, en yfir hann komusi
þeir á tólf dögum og komu
niður skammt frá Kistufelli.
Var þá lokið fyrstu ferð um
þveran Vatnajökul, sem vitað
er um með fullri vissu. Fró
jökulröndinni héldu þeir félag-
ar að Grímsstöðum á Fjöllum
og höfðu þeir verið sextán daga
milli byggða.
Um þessar mundir voru eldar
uppi i öskju og á Mývatns-
öræfum. Höfðu Mývetningar
komið í öskju um veturinn,
eftir að gos voru byrjuð, en
áður en aðalgosið hófst. Olli
gos þetta miklum usla á Aust-
urlandi, en var í rénum, þegar
kom fram á sumarið. Watts
hafði séð eldana á leiðinni
norður, en vildi nú kynnast
þeim nánar. Lagði hann upp
frá Grímsstöðum eftir skamma
hvíld, fór inn í öskju og komst
alla leið til eldstöðvanna, fyrst-
uif manna eftir aðalgosið. Lýs-
ir hann því, sem fyrir augun
bar, og er lýsingin merk, þó
að hún svari ekki öllum spum-
ingum, sem lestur bókarinnar
vekur eða kunna að rifjast upp
fyrir þeim, sem stendur á barmi
Vítis og horfir yfir leiksvið
þessa löngu liðna hrikaleiks,
sem af ýmsum orsökum hefur
orðið þjóðinni harla minnis-
stæður. Á heimleið suður Bárð-
ardal frétti Watts, að nýtt gos
væri byrjað í Sveinagjá á Mý-
vatnsöræfum, og lagði hann þá
lyfekju ó leið sína til þess að
skoða það, en hélt að bví búnu
eins og leið liggur suður
Og stendur ðnnur
með álfum
Á Hájökli Vatnajökuls. Séð af Svíahnjúk vestri
horns og Grímsvatna.
Gríðar-
Þorsteinn Valdimarsson:
Heiðnuvötn. Ljóð 1962.
1 ljóðinu um Ingimund fiðlu
lætur Þorsteinn Valdimarsson
fiðlarann kveða um hljóðfærið
og smíði þess:
Ég skar hana’ um óttu
vlð skugga mót;
hin skorna björk
hafði tvenna rót,
og stendur önnur með álfum.
Hið sama má segja um
s»»«a kvæðabækur Þorsteins. Þær
fjalla öðrum þræði um dægur-
mál og veraldarvafstur mann-
anna, baráttu þeirra fyrir líf-
inu og gegn dauðanum, en þess
á milli yrkir hann ævintýra-
lega falleg kvæði, létt eins og
dún, stökk eins og fífukveik,
umvafin mánabirtu og frost-
rósadýrð.
Þetta er fjórða bók skáldsins
og kynni mörgum að virðast i
fyrstu sem hún stæði tveim síð-
ustu bókum hans nokkuð að
baki. Hitt mun sanni nær að
hún vinnur ótrúlega á við auk-
in kynni, línurnar skýrast, les-
andinn fær dálæti á sumum
kvæðunum, leggur önnur til
hliðar um sinn eða fyrir fullt
og allt. Voru ekki einmitt svona
áhrifin af fyrri bókum hans
líka?
Dyngjujökull séður af Kistufelli, en skammt frá því komu
Watts og félagar hans af jöklinum.
Það er undarlega hljótt um
þetta skáld. Hann gerir að vísu
aldrei neitt til að trana sér
fram og ekki verður séð af
Ljósmæður í
hundrað ár
lslenzkar ljósmæður I.
Æviþættir og endurminn-
ingar. Séra Sveinn Vík-
ingur bjó til prentunar.
Kvöldvökuútgáfan. — Ak-
ureyri 1962.
Þessari bók er ekki ætlað að
vera ljósmæðratal né ljós-
mæðrasaga. Henni er aðeins
ætlað að verða safn æviþátta
og minninga einstakra kvenna
úr þeirri stétt. Þættirnir í
fyrsta bindi eru flestir úr safni
séra Björns O. Björnssonar.
skráðir af ýmsum, og segja fró
ljósmæðrum er störf hófu fyr-
ir síðustu aldamót. Séra Sveinn
Vikingur bjó þetta hefti ti)
prentunar og segist í formóia
hafa „haft í huga að velja þá
þættina, sem ljósasta hugmynd
gáfu um störf ljósmæðranna á
þessu tímabili cg sem víðast að
af landinu". Ennfremur segir
hann að verkið sé gefið út „til
þess að gefa nokkra hugmynd
um starf þessarar stéttar og
starfsskilyrði á síðastliðnum
hundrað árum“.
Þættirnir í þessu bindi eru
tuttugu og sex. Svo lík verður
lýsing þeirra á starfi og að-
stöðu þessara aldamótakvenna.
að einn þáttur eða kannske
tveir hefðu nægt til að ná yfir-
lýstum tilgangi með útgáfunni.
Aftur og aftur er sagt frá
sömu vandamálum: erfiðleikum
við að komast' til náms, kvíða
byrjandans, lélegum kjörum.
fátækt fólksins og handleiðslu
guðs. Tuttugu og sex sinnum
svo til sama sagan. Þetta er
reyndar mjög íslenzkt einkennl
og þessi bók er ekkert eins-
dæmi: það er mikil árátta i
svokölluðum íslenzkum mann-
Eræðum og reyndar sagnfræði
líka að láta sér það nægja að
safna saman ótölulegum grúa af
staðreyndum og prenta síðan
áreynslulaust, án tilraunar ti)
að greina sundur smátt og stórt.
án tilraunar til yfirlits. Ef að-
standendur útgáfunnar hefðu
sagt, að tilgangurinn væri að
safna fögrum eftirmælum um
tslenzkar Ijósmæður þá hefði
útkoman verið í samræmi við
tilganginn.
Það er nú svo, að það margt
hefur verið prentað um sveita-
heimilin eins og þau voru og
þá erfiðu lífsbaráttu sem þar
var háð, að þessi bók getur
litlu við bætt. Einnig höfum
við margt frétt af handleiðslu
guðs á þessum árum. Kannske
er gott fyrir eldri kynslóðina
í landinu að rifja upp þessa
daga og fá um leið nánari
fregnir af skapara sínum og
„ljósum". Það er ekki gott að
vita.
En það er betra að fá hug-
mynd um líf fólks á þessum
tíma og öðrum af bókum beztu
skálda, enda er þar komið nær
manninum og lffi hans en
nokkru sinni er hægt í ævi-
minningum, sízt þeim sem gerð-
ar eru í eftirmælast.íl. Og raun-
ar finnst manni að þessar kon-
ur ættu það skilið að þeim yrði
fundinn betri staður í bók-
menntum en nú; þær ættu skil-
ið að þeim yrði fundinn stað-
ur í skáldskap.
H. B.
Þegar Watts kom heim ritaði
hann bók um ferð sína, Across
the Vatna Jökull, og kom hún
út í Lundúnum 1876, en hefur
nú verið gefin út í íslenzkri
þýðingu Jóns Eyþórssonar.
Watts__ yar írábær . fgrðamað-
'ui",' kjafkmaöur og úrræðagóð-
ur í hverri raun. Hann var
fyrst og fremst gloggur og for-
vitinn ferðamaður, en sennilega
ekki náttúrufróður að sama
skapi. Þó held ég, að Þorvald-
ur Thoroddsen halli verulega
á Watts í frásögn sinni ,og
hafa ýmsir farið að dæmi hans
í þeim efnum. Vafalaust skorti
Watts eitthvað á að gera því,
sem fyrir augun bar, þau skil,
er samtíð hans kunni bezt, en
hann hefur látið okkur eftir
skemmtilega og rækilega frá-
sögn af því sem varð á leið
hans. Watts segir vel frá, og
lýsingar hans eru glöggar svo
langt sem þær ná. Nokkuð hef-
ur það tafið fyrir lesendum að
átta sig á atburðunum, hve lítt
hann tímasetur frásögn sína,
en úr því hefur þýðandi bætt
eftir föngum í íslenzku útgáf-
unni. Athyglisgáfu hefur Watts
haft í bezta lagi, og bera marg-
ar athugasemdir hans þess ljós-
an vott. Yfir allri frásögninni
er göfugmannlegur þokki og mr
vel taka undir þau orð þýð-
andans, að honum hafi „þótl
ánægjulegt að kynnast slíkum
heiðursmanni, — eins og hann
kemur til dyranna í ferðsbók-
um sínum, og gaman að verða
honum samferða".
Jón Eyþórsson veðurfræðing-
ir hefur þýtt bókina á við-
elldna íslenzku og ritað for-
mála um hana sjálfa og höf-
und hennar, en Watts andaðist
tveimur árum eftir Vatnajök-
ulsferðina, 1877, aðeins 26 ára
að aldri.
Framan við frásögnina ai
Vatnajökuls- og öskjuleiðangr-
inum 1875 birtir þýðandi ágrip
af ferðasögu Watts frá árinu
áður og er það góð bókarbót.
Margar myndir prýða bókina
Eru nokkrar þeirra úr bókum
Watts sjálfs, en fleiri eru tínd-
ar saman úr ýmsum erlendurr
ferðabókum frá þessum árun'
auk nokkurra nýrra mynda
Frágangur bókarinnpr er a)lu-
hinn s"ntr,rf:
Haialdur Sigurðsson.
Því g'eymi
éa aídrei..
Kvöldvökuútgáfan á Akur-
eyri hefur gefið út 21 frásögu-
þátt og nefnt bókina „Þvi
gleymi ég aldrei“. Fimm þess-
ara þátta eru úr verðlauna-
samkeppni útvarpsins en hinir
eru skrifaðir fyrir þessa bók.
Eins og við mátti búast hafa
margir skrifað lífsháskasögur.
sögur af slysum og svaðilför-
um á sjó og landi, sögur af
baráttu við hríð, frost, hung-
ur og hafstorma. Þetta efni er
okkur kunnugt úr ótal bókum,
enda höfum við Islendingar
oftast farið halloka í viðskipt-
um okkar við náttúru landsins.
Það er eðlilegt að atburðir sem
þessir verði mönnum minnis-
stæðir, en bókin hefði orðið
sýnu fróðlegri ef höfundar
hefðu valið reynslu sem ekki
er eins algeng á íslenzkum
bókum.
Lífsháskasögurnar eru — eins
og aðrir þættir bókarinnar —
vfirleitt lipurlega skrifaðir, frá-
sögnin gallalaus, en hinsvegar
verður því ekki neitað að höf-
undunum tekst yfirleitt ekki
að gefa máli sínu þá reisn sem
sæmir minnisverðum atburðum.
lesandinn saknar tilþrifa og
innlifunar. Þó er ýmislegt vel
gert; ég vildi sérstaklega nefna
þátt eftir Ragnheiði Jónsdótt-
ur sem nefnist Hverf er haust-
grfma — þessi frásögn um unga
^immta ástarsaga
Tlieresii Charles
Þýdd ástarsaga eftir Theresu
Charles er komin á markaðinn
og heitir Tvísýnn leikur. Sögu-
hetjurnar eru skurðlæknir og
hjúkrunarkona og systir læknis-
ns kemur einnig mjög viðsögu
Þetta er fimmta skáldsagan eftir
h^nnan höfund sem Skuggsjá
íefur út. Þýðandi er Andrés
Kristjánsson. Bókin er 208 bls,
í Prentverki Akraness.
konu sem bíður eftir því að
skip manns hennar komi fram
er þokkaleg og eftirminnileg.
Þættir sem þessir eru gjarn-
an kallaðir fróðlegir. Það er
rétt, en ekki vegna þess að við
þekkjum áður illa erfiða glímu
þjóðarinnar við náttúruna, held-
ur vegna þess að við fræð-
umst nokkuð um höfundana
andspænis háska og hörmung-
um. Þeir sem bjargast úr háska
hafa gjarna eflzt í trú á guð
og þakka honum. Þeir sem lýsa
slysum og hörmungum eru
blátt áfram daprir og minnast
ekki á æðri máttarvöld.
Sem betur fer fækkar jafnt
og þétt tilefnum til slíkra sagna
sem nú voru nefndar. Það er
gott til samanburðar að fá
frásögn Stefáns E. Sigurðssonar
um nútímalífsháska: tveir menn
nauðlenda flugvél á öræfum og
tókst sæmilega; þeir eru ó-
breyttir, sæmilega klæddir.
þurfa að halda sér vakandi
eina nótt, en finnast morgun-
inn eftir, enda er þá kominn
af stað tugur leitarflokka og
átta flugvélar. Og mennirnir
með merkjabyssu ó sér. Þann-
tg eygjum við sem betur fer
bann möguleika að íslenzkar
svaðilfara6ögur líði undir lok.
Ekki eru allir þessir þættir
sama efnis. Einar Ásmundsson
lögfræðingur getur ekki gleymt
sérkennilegum kvilla sem greio
hann á hótelherbergi í Róm og
ráðin var bót á með upprifjun
á lækningabók Jónassens. Ein-
ar Kristjánsson rithöfundur
man þegar snotur kaupmanns-
dóttir kyssti hann ellefu ára
gamlan á vegamótum. Og Krist-
íán frá Djúpalæk segir frá því
begar hann var austurlenzkur
múnkur á fyrra tilverustigi.
barðist við villimenn og var
að lokum drepinn af þeim eft-
> illar pyndingar. Þannig sýn-
'r bókin, að Islendingum tek't
-■ð lenda í ýmsu öðru en sjó-
slysum og hrakningum á heið-
um. — A. B.
þessari síðustu bók að útgef-
anda eigi hann neinn. Ég nef
átt tal um ljóðagerð síðustu ára
við vísa menn og undrazt hve
djúpt var á Þorsteini í upptaln-
ingu þeirra. Ef til vill er hann
bara skáld nokkurra sérvitr-
inga.
Kvæði eins og „Fiðluklettar“,
„Um Glókoll og sumartungl-
ið“ eða „Bláklukkur“ ættu samt
ekki að þurfa að vefjast lengi
fyrir neinum. Fegurð þeirra
kemur hlaupandi upp í fangið
á lesandanum. önnur eru
kannski dálítið seinteknari —
„Kvöldstef úr grasi“ (ógleym-
anlegt listaverk), „Dýjamosi,
„Ingimundur fiðla“, „Kvöld-
lokka“ o.s.frv. Hið síðasttalda
er furðuleg bragþraut; sléttu-
böndin, keppikefli allra hag-
yrðinga, hafin í nýtt og æðra
veldi.
Þorsteinn er tvímælalaust
einn mestur rímsnillingur þeirra
er nú yrkja á íslenzku og hinn
ógætasti háttasmiður. Þó ber
það við að hann gefur skáld-
fáknum lausan tauminn, svoað
Pegasus æðir þindarlaust í
maraþonhlaupi yfir stokka og
steina. Sá langlokustíll hefur
mér aldrei fundizt fara kvæð-
um hans vel, og um eitt þeirra
„Sprunginn gítar" mun sann-
ast sagna, að það hlýtur að
fara fyrir ofan garð og neðan
hjá þeim sem ekki hafa spum-
ir af tilefni þess. Ég get hugs-
að mér að eftir eitt eða tvö
hundruð ár verði varin dokt-
orsritgerð um symbólikkina í
þessu kvæði og margvíslegar
kenningar fram settar um
merkingu hinna torskiídu staða
í textanum. Þá skyldi ég hlæja
ef ég væri ekki dauður.
En hverfum að lokum ó vit
• hinnar einföldustu fegurðar og
rifjum upp vögguvísuna um
Glókóll og sumartunglið. Hún
er „breytt söngljóð úr þýzku“,
líkt og kvæðið sem Jónas ís-
lenzkáði forðum um reið álf-
anna í tunglsljósinu.
Blás, blær, um geima.
— Tunglið er ekki heima;
það villtist á bak við vorskýin
og veiðir þar st.jörnufiðrildin. —
Blás, blær, um geima.
— Tunglið er ekki heima.
Blás, blær, að glóðum.
— Tunglið nálgast óðum;
það heldur á sigð í hendi sér
og himinöxin gullnu sker. —
Blás, blær, að glóðum.
— Tunglið nálgast óðum.
Glókoiiur sofi.
— Tunglið skín í rofi;
nú fyllir það disk með silfursand
og sáldrar út yfir draumaiand.—
Glókollur sofi.
— Tunglið skín i rofi.
Þetta er falleg bók, einnig
hið ytra. í viðráðanlegu broti,
prentvillulaus og á kápu eftir
Barböru Ámason flýtur heiðna
á vötnum, en í þeim speglast
huldufjöll og yfir fljúga svanir
— beint út úr einu kvæðanna.
Þórarinn Guðnason.
— ★ —
Tvær Dodda-
bækur
Tvær bækur um hann Dodda
litla sem á heima í Leikfanga-
landi eru komnar á jólamark-
aðinn. Þetta eru bækur handa
yngstu lesendum með mörgum
litmyndum. Höfundur er Enid
Blyton.
önnur bókin heitir Doddi í
ræníngjaliöndum og segir frá
viðureign hans við Svartálfa
Hin nefnist Afreksverk Dodda
og fjallar um eltingaleik hans
við þjófgefna rauðálfa. Mynda-
bókaútgáfan gefur bækurnar út
en þær eru prentaðar í Félags-
prentsmiðjunni. Þýðanda er
efcki getið.
t
i
I * <