Þjóðviljinn - 26.07.1963, Blaðsíða 5

Föstudagurinn 26. júh' 1963
ÞJðÐVILIIHN
SÍÐA
IMORG HORN AÐ LITA
Það var 5 ársbyrjun 1939, í
hinnd vaxandi ólgu vegna
styrjaldarhættunnar, að rann-
sóknarnefnd rikisins var
stofnuð á Alþingi, skipuð
þremur mönnum, einum á veg-
um hvers hinna 3ja stærstu
stjórnmálaflokka. Það spáði
nú ekki góðu, að slíkur hátt-
ur skyldi hafður á um nefnd-
arskipunina, en það má segja
strax, að aldrei svo mikið sem
eimdi af stjómmálaviðhorfi í
starfsemi ráðsins nokkurn
tíma á ferli þess, og urðu þó
allir núverandi flokkar á Al-
þingi aðilar að fulltrúavali 5
ráðið. Upphaflega var rann-
sóknarnefndin og síðar ráðið
skipað Pálma Hannessynd,
menntaskólarektor, formanni,
Emil Jónssyni, þáv. vitamála-
stjóra, og mér.
Stríðsástandið mót-
aði störfin í fyrstu
Verkefni rannsóknarnefnd-
arinnar, sem fékk heitið Rann-
sóknarráð árið eftir, mótuðust
eðlilega strax af heimsá-
standinu og einkum af kvíða
fyrir því, að Island einangrað-
ist til aðdrátta á ýmsum nauð-
synjum, líkt og gerzt hafði
1914, en þá kvað mest að
skorti á eldivið og feitmeti,
fyrst í stað. Móvinnsla var
því strax tekin á dagskrá, og
sett á fót í Húnavatnssýslu
og rekin fáein ár. Var þá unn-
ið með móvinnsluvélum og
stuðst við vélgröft á mónum.
Síðan hefur móvinmsla verið
eilífur augnakarl hjá Atvinnu-
deiidinni, þótt undarlegt kunpi
að virðast, því íslenzkur mór
er ekki gott eldsneyti, of
sandi blandinn. Surtarbrandur
var einnig á dagskrá eldivið-
armálanna, og náman á
Skarðströnd athuguð. Löngu
síðar var myndaður félags-
skapur einstakra manna um þá
námu, og unnið eldsneyti
handa rafveitu Reykjavíkur,
vegna hitaveitunnar. Nú er sú
starfsemi horfin, eins og mó-
vinnslan, en máske verða
surtarbrandur og mór síðár
tekin til meðferðar, til þess
að eima úr þeim efni, í stað
þess að brenna þeim.
, ,Br æðingur inn‘ ‘
til viðbits
Um feitmetið má líka segja
smásögu, þótt síður hafi það
komizt í hámæli. Hér var þá
unnið meðalalýsi við góðan
orðstír, og féll til svonefnt
sterin við þá vinnslu. Ster-
5nið má gera að matarolíu, ó-
líkri lýsinu sjálfu, og með
hæfilegri verkun var sterínið
vel nothæft til viðbits, bland-
að tólg, ef geymslutíminn var
stuttur. Þess vegna var á ný
gerður „bræðingur" úr þess-
um efnum, og prófaður til
viðbits, án þess að kæmi að
sök. Þó kom aldrei til þess
að framleiða slíkan bræðing
til sölu, því feitmetisskortur-
inn herjaði aldrei á okkur,
sem betur fór. En þessar að-
gerðir með sterínið urðu m.
a. til þess að sett var á fót
hér í bæ um 1948 framleiðsla
á harðfeiti til manneldis úr
þorskalýsi, sem notuð er enn
þann dag í dag I smjörlíkis-
gerð, og litlu síðar kom
eiming á fjörefnum úr lýs-
inu, sem jafnframt reyndist
vera hin ágætasta forverkun
á því fyrir harðfeitigerðina
Slík forverkun á lýsi til harð-
feitigerðar, eða lýsisherzlu, er
★ A síðastliönu vori var aldarfjórðungsafmælis At-
vinnudeildar Háskóla íslands minnzt með ýmsum hætti.
í tilefni afmælisins bauð háskólinn Ásgeiri Þorstejnssyni
verkfræðingi, formanni Rannsóknaráðs ríkisins, að
flytja erindi á vegum skólans um starf ráðsins og tengsl
þess við atvinnulífið.
★ Þjóðviljinn birtir í dag kafla úr upphafi erindis Ás-
geirs, þar sem rakin er að nokkru saga þess.
enn 5 dag einedæmi á íslandi,
að ég hygg.
Silfurbergsnáman
í Helgustaðaf jalli
Víðar en í eldsneytismálun-
um var tekinn upp gamall
þráður. 1 Helgustaðafjalli,
eystra, var jarðnáma, sem
Björn Sigurðsson
var horfinn úr námunni.
Hróður námunmar 5 Helgu-
staðafjalli var dauður.
Leit að heitu vatni
í stað gulls
Framtakssamur, íslenzkur
skipstjóri frá Boston í Banda-
ríkjunum var um líkt leyti að
kanna möguleika á gullvinnslu
á Snæfellsnesi. Hann hafði
meðferðis litinn jarðbor, og
þegar á daginn kom, að gull-
kvæmri not.kun afgangsorku
Sogsvirkjunarinnar til áburð-
arframleiðslu. Þetta sjónarmið
tóku erlendis sérfræðingar til
greina þegar verksmiðjan var
reist. Þetta er dæmi um nauð-
syn staðháttaþekkingar í
verkfræðilegum efnum. Nú er
verið að athuga efnatop^-'
á sama grundvelli.
Enda þótt Ranmsóknarráðið
hafi ætíð haft talsverð rann-
sóknamál undir höndum sjálft,
og framkvæmt tilraunir þar
að lútandi, hefur þess þó
jafnan verið gætt, að koma
slíkum málum á hendur ann-
arra aðila, þegar sýnrt var að
um framhald yrði að ræða.
Þannig var starfsemin á
Keldum afhent læknadeild há-
skólans 1943, er Dr. Björn
Sigurðsson var orðinn með-
limur ráðsins og tók við
stjórn tilraunastofnunarinnar
í meinafræði.
Sömuleiðis var jarðhitaleit-
in fewgin í hendur raforku-
Ásgeir Þorsteinsson
Umil Jónsson
Sagt frá margvíslegum störf-
um Rannsóknarráðs ríkisins
Þorbjörn Sigurgeirsson
vart átti sinn líka í heimi. Það
var silfurbergsnáma. Hún
hafði langi verið á flækingi
í ráðstöfunum manna á milli
og hafnaði nú hjá Rannsókn-
arráði. Silfurbergið úr þessari
námu var víðfrægt að gæðum
til nota í Ijósbrotstækjum.
Var mú hafizt handa og safn-
að úr haugum og nýtt efni
brotið. En þegar til þess kom
að selja krystallana ytra kom
það á daginn, að á þessum
vettvangi voru molar ekki
lengur brauð. Það var stærðin
sem máli skipti, og kjarninn
vinnisla þar svaraði naumast
kostnaði, voru áhöldin boðin
til kaups. Borinn komst 5
hendur rannsóknarráðsins,
sem nú hófst handa með leit
að heitu vatni, en ekki gulli,
undir forsjá hins ósérhlífna
framkvæmdastjóra Steinþós
Sigurðssonar magisters, sem
gekk jafni ötullega fram í
jarðboruninni, sem móvinnsl-
unni sumarið 1939. Nýr bor
var síðan fenginn 1942, og
boranir framkvæmdar í Krísu-
vík og Hveragerði. Á síðari
staðnum var komið upp eim-
túrbínustöð í tilraunaskyni.
Fjölmörg mál
á dagskránni
Eftir að ný lög voru samin
1940 um Rannsóknarráðið og
afskipti þess af stjórn At-
vinnudeildar háskólans, voru
ýmis fleiri mál tekin á dag-
skrá, sem of langt yrði upp
að telja. Var jöfnum höndum
unnið að málum, sem sérfræð-
ingar og utan Atvinnudeildar
höfðu áhuga á, og viðfangs-
efnin sótt í náttúru jarðar og
til atvinnuveganna.
Keldur í Mosfellssveit voru
valdar til þess að vera vett-
vangur sauðfjársjúkdóma-
rannsókna og jafnframt var
komið þar á fót tilraunum í
votheysgerð.
Fjörefnarannsóknir á lýsi
voru gerðar 5 sambandi við
læknndeild háskólans og sdðar
í fiskirannsóknastofu Fiskifé-
lags Islands. Jafnframt var
síldarlýsi efnagreint í iðnað-
ardeildinni með nýrri tækni.
Hafin var leit að efnum til
sementsgerðar, svo og marg-
víslegur undirbúningur undir
áburðarverksmiðju, mest-
megnis , fyrir tilstilli sépfræð-
inga Atvinnudeildar.
Nauðsyn staðhátta-
þekkingar
Eins og sjá má í tímariti
Verkfræðingafélags Islands
1942, voru leidd rök að hag-
málastjórnarinsiar árið 1945,
til þess að orkumálin yrðu
undir einni stjóm.
Þang- og þarahaf
í Breiðafirði
Heklugosið 1947 tók hugi
allrá íslenzkra náttúruvísinda-
manna og var Steinþór Sig-
urðsson ætíð í fararbroddi.
Hann lézt af slysförum í
ranmsóknarstarfi við Heklu,
þá um haustið.
Nokkur bið varð á ráðningu
nýs framkvæmdastjóra unz
fenginn var Þorbjöm Sigur-
geirsson eðlisfræðingur í des.
1949. Þang- og þaravinnsla
var þá á dagskrá ráðsins, og
fór Þorbjörn í leiðangur á
Breiðafjörð næsta sumar til
þess að kanna þaragróður
með sjávarkíki og einföldum
vinnslutilraunum. Er þar vafa-
lítið um góðan uppakerustað
að ræða, ef til þess kæmi að
vinna þara reglulega úr sjó.
Þetta mál lá síðan niðri unz
raforkumálastjórnin tók það
upp á ný og hefur sinnt þvi
nokkuð, en eingöngu í sam-
bandi við gróður, sem berst á
land á Stokkseyri og Eyrar-
bakka.
Heyfóðurmál vom snemma
tekin til meðferðar og hafa
veríð í höndum ráðsins til
þessa dags, með allvíðtækum
tilraunum upp á síðkastið.
Héraðsslægjur voru allmikið
ræddar í upphafi, sem leið til
þess að útvega öruggara og
jafnara heyfóður.
Segulmælingastöð var kom-
ið á fót undir forsjá Þor-
bjarnar Sigurgeirssonar og
komst hún siðar 5 hendur Há-

skóla Islands er Þorbjöra
varð prófessor i eðlisfræði og
forstöðumaður Eðlisfræði-
stofraunar hás'kólans.
Stofnun opinbers visinda-
sjóðs var fyrst rætt í Rann-
sóknarráði 7954, að tilhlutun
dr. Bjöms Sigurðssonar, sem
varð fyrsti formaður raunví_-
indadeildar sjóðsins.
Rannsóknamál
raunvísinda
Þá lét Rannsóknarráð
kanna itarlega ástandið í
raransóknamálum raunvísinda
hér á landi 1957, sem leiddi
í ljós meðal annars talsvert
misræmi í skipan tækni-
menntaðra manna, og stórt bil
óbrúað milli iðnaðai-manna og
verkfræðinga, í atvinnuvegum
vorum. Er það mál nú ofar-
legalega á dagskrá.
Pálmi Hannesson rektor
féll frá 1956, og tók þá sæti
í ráðinu Tómas Tryggvasora,
jarðfræðingur. Sem sérfræð-
ingur Atvinnudeildar hafði
Tómas átt þátt 5 margvísleg-
um jarðrannsóknum í tengsl-
um við ráðið, og fann meðal
annars allmikla námu bik-
steins í grennd við Kaldadal.
Seinna átti hantn þátt að at-
hugun kísilsteins í Mývatni, í
samvinnu við efnafræðing raf-
orkumálastjórnarinnar, Bald-
ur Lindal. Má vænta þess, að
þar finnist brátt grundvöllur
til sfóriðjufi’amkvæmda.
Framkvæmdastjóraskipti
urðu í des. 1957, er Steingrím-
ur Hermannsson verkfræðing-
ingur var ráðinn í þá stöðu.
Tók hanra sér fyrir hendur at-
hugun á þróun rannsókna og
tilrauna hér á landi tímabilið
1950—1960, og Ieiddi í ljós
mörg athyglisverð atriði 5
sambandi við þau mál. Jafn-
framt starfaði hann á vegum
Atvinraumálanefndar, og lagði
fram drög að þeim breyting-
um, sem ríkisstjórnin hefur á-
formað að gera í rannsóknar-
starfsemi opinberra stofnana,
og eru nú til meðferðar á Al-
þingi.
Lítil liðveizla gegn
Kúbumðnnum
Bandaríska blaðið New York
Times heíur skýrt frá því að
Bandaríkjastjórn eigi örðugt
með að fá bandamenn sína til
þess að beita Kúbumenn þving-
unarráðstöfunum, svo sem
verzlunar- og ferðabanni. Eftir
því sem blaðið segir hafa rík-
isstjórnir bandamannaríkjanna
sýnt málaleitunum Bandaríkj-
anna skilning og samúð, en
engin þeirra fallizt á að beita
þvingunarráðstöfunum gcgn
þeim flugfclögum sem flytja
vörur og farþega til Kúbu eða
hindra samgöngur við eyna á
annan hátt.
Mexico-stjórn hefur heimilað
flugfélagi ríkisins að hefja að
nýju flugferðir til Havanna og
Bretar hafa neitað að banna
flugvélum sem eru í Kúbu-
ferðum að lenda á brezkri
grund, þar sem slíkt bryti i
bága við alþjóðasamninga um
flug. Kanada hyggst ekki hætta
vöruflutningum þeim sem eiga
sér stað loftleiðis milli Toronto
og Havanna.
Blaðið segir að fáar ríkis-
stjórnir hafi trú á því að vest-
urveldin ynnu mikið með því
að herða á hafnbanninu. Enn-
fremur er þvi haldið fram að
Bandaríkjastjórn viti þetta
sömuleiðis en neyðist til að
steyta hnefana gegn Kúbu-
mönnum vegna þess að repú-
blikanaflokkurinn heimtar bað.
Hversu mikill er hávaði þinn, ó guð?
Er hann álíka og flugvélagnýr?
Loftið á hæðum leiftrar þar/
líka skruggurnar duna / mjög
því að þú ert mikilsháttar /
minn guð, þegar fram brunar.
Þetta stendur í gömlum sálmi
og sálmaskáldið hefur sýnilega
trúað því að þar sem guð færi
um loftin fylgdu honum elding-
ar og skruggur. En að guð hefði
álíkt við í hjörtum manna.
fyllti þau glymjandi, ærandi
gný, það hefði mig aldrei grun-
að fyrr en ég sá þetta á prenti
fyrir skemmstu. og það í mikilli
drápu, orti af Matthíasi Jo-
hannessen um Skálholtskirkju,
og skyldi ætla að ekki hefði
verið kastað höndum til slíks
verks, enda væri því ætlaður
ekki skemmri aldur en kirkj-
unni. og því ber að trúa að
þetta hafi verið mælt af alvöru
og sannfæringu, og hljóða
hendingamar svo:
Eins og fljúgi flugvél yfir
fjallatind með drunum þungum.
þannig veit ég. þjóð mín. lifir
þríeinn guð í hjörtum ungum.
efst og hæst á himni bláum,
heilagt orð á mörgum tungum.
Hér er sagt að guð lifi í ung-

himni bláum, og mun eiga að
skilja það svo, sem að hjörtun
séu sem á himni stödd og lifi guð
í þeim þar (með drunum þung-
um?), en þar á eftir sýnist vera
sagt um einhvern (líklega guö)
að hann sé heilagt orð á mörg-
um tungum. En æ, nú er mig
farið að sundla. Það fer svona
þegar einfeldningur reynir að
lesa það sem háfleygt er, og
fyrir ofan hans skilning. En
líklega reyni ég að gera kvæð-
inu betri skil seinna. þegar mý|
sundlar minna. — X