Þjóðviljinn - 31.01.1964, Blaðsíða 7

HðÐVIUINN
siða y
Föstudagur 31. janúar 1964
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR:
Sunnudagur í New York
eftir NORMAN KRASNA
Leikstjóri: Helgi Skúlason
„Það er orðið nokkuð langt
síðan Leikfélag Reykjavíkur
íiefur tekið hreinan gamanleik
til meðferðar" er haft eftir
leikhússtjóranum nýja, Sveini
Einarssyni, í blaðaviðtali fyrir
skömmu, og munu orð að
sönnu; siðasta léttmetið hét
„Taugastríð tengdamömmu", en
sú hlálega styrjöld var háð
fyrir tæpum tveimur árum.
„Sunnudagur í New York“ er
lika meinlaust gaman og glens
og gersneytt bókmenntagildi,
sálkönnun og ádeilu; höfund-
urinn hefur aðeins eitt mark
fyrir stafni og það gott og (gilt
frá fornu fari — að koma á-
horfendum sinum í sólskins-
skap, vekja hressilegan hlátur,
mikla kátínu. „Ekkert leikrit
hefur skenimt Parísarbúum
jafn vel í vetur, né heldur Vín-
arbúum“, segir í leikskránni,
og skal sú fullyrðing ekki dreg-
in í efa, enda alkunnugt að
frébærum skopleikurum getur
orðið furðulega mikið úr mjó-
slegnu efni. Þrátt fyrir marga
hluti jákvæða verður að við-
urkenna að Leikfélaginu brást
nokkuð bogalistin, leiknum var
að visu vel og kurteislega
fagnað og vakti sýnilega
ánægju hjá sumum leikgesta,
en hláturinn þó vonum minni
og í strjálasta lagi. Það má
segja Norman Krasna til hróss
að hann reynir ekki að sýn-
ast meira en hann er, það er
laghentur leikhússkraddari, og
á samt til nokkra hugkvæmni
þó mjög sé slegið á slitna
strengi. En „Sunnudagur í New
York“ stendur „Elsku Rut“
greinilega að bakij en það létt-
Stíga, fyndna og vinsæla gam-
an hans var fyrsta verkefni
Leikfélags Reykjavíkur er það^
Heilbrigðssmála-
nefnd
Evrópuráðsins
Heilbrigðismálanefnd Evr-
ópuráðsins hélt nýlega fund í
Strasbourg, og bauð Evrópu-
ráðið þangað tveimur ís-
lenzkum fulltrúum. Sóttu íund-
inn þeir Elías Elíasson deild-
arstjóri i dómsmálafáðuneyt-
inu, en það ráðuneyti fer með
heilbrigðismál) og Bjöm L.
Jónsson aðstoðarlæknir borg-
arlæknisins í Reykjavík.
Meðal mála, sem rædd voru
á fundinum, voru hættur í
sambandi við blöðgjafir, hætt-
ur áf vélvæðingu, samræming
á menntun hjúkrunarkvenna í
Evrópu, aðstoð við gamal-
menni, ofnotkun skaðlegra
lyfja og matarefna, hollustu-
hættir í tjaldbúðum, áhrif
reykinga á lungun og eitur-
lyfjaneyzla íþróttamanna.
Tvísköttun
tekssa og
eigna
Hinn 23 janúar var undir-
ritaður samningur milli ls-
lands oc Svíþjóðar til þess að
kom i veg fyrir tvísköttun
tekna og eignar.
Gildistaka samningsins er
háð fullgildingu, og er gert
ráð fyrir, að samningurinn
komi til framkvæmda varðandi
skatta ng útsvör sem á skal
leggja árið 1966 og síðar.
Gildistáka samningsins verð-
ur auglýst síðar, og falla þá úr
gildi samningar milli Islands
og Svíþjóðar frá 3. september
1937 og 17. september 1955 um
tvísköttunarmál.
var skipulagt að nýju haust-
ið 1950.
„Sunnudagur í New York“
er hvorki hreinræktuð kómed-
ía né ósvikinn farsi, heldur
hálfgerður bastarður. Fyrri
hlutinn er ósköp venjulegur
gamanleikur, ekki verulega
fyndinn og nokkuð þungur í
vöfum, em snýst í miðjum
klíðum í fjörmikið grín: ó-
væntur misskilningur og flækj-
ur taka við og eru að mínum
dómi skemmtilegasti og hlægi-
legasti kafli leiksins. Og á þær
nótur er óspart hamrað síðan,
þótt höfundurinn virðist raun-
ar stundum á báðum áttum.
Um verulegar mannlýsingar er
hvergi að ræða, söguhetjum-
ar ungu fremur brúður en lif-
andi fólk og liggja okkur í
léttu rúmi; má þar glöggt
þekkja einkenni farsans. Um
mannleg vandamál er ekki
heldur fjallað að neinu gagni,
þótt einstaka sinnum örli á
tilburðum í þá átt. Stundar-
gaman þetta greinir frá ásta-
málum ungs fólks og engu öðm
og er sízt að lasta; söguþráð-
inn er mér ofurefli að rekja,
enda óþarft og enginn greiði
væntanlegum leikgestum. Stúlka
frá Albany og ungur maður og
kvenhollur frá Fíladelfiu, bæði
blaðamenn að atvinnu, hittast
á ærið votviðrasömum sunnu-
degi í New York af einskærri
tilviljun, þau móðgast og halda
hvort sína leið, en rekast óð-
ara saman að nýju: ást við
fyrstu sýn. Stúlkan er tuttugu
og tveggja ára og hefur orðið
fyrir bitrum vonbrigðum af
karlmönnum, hún er ástleitin
í meira lagi og ekki við eina
fjölina felld, en engu að síður
saklaus, hrein og ósþjölluð
mær. Hún er orðin dauðleið
á öllu saman og ákveður
skyndilega að farga meydómi
sínum í faðmi hins ðkunna,
glæsilega stéttarbróður, en viti
menn: þó að við sjáum þau
bæði arka um íbúðina nakin
að kalla að loknum heitum
atlotum og löngum kossum,
hefur ekkert gerzt; stúlkan er
eins óspjölluð og áður. Hún
tekur óðara bónorði hins for-
ríka biðils og elskhuga frá
ættborg sinni, þótt hún elski
blaðamanninn svo að ekki
verður um villzt; og samt er
það ekki margrætt hverflyndi
konunnar sem skáldinu er efst
í huga, heldur kynferðilegt
sakleysi hinnar fríðu og eigu-
legu stúlku; samfarir mega
ekki hefjast fyrr en allt er
klappað og klárt og brúðkaup
í vændum. Skírlífi ungs ó-
gifts fólks virðist ýmsum
gamanskáldum bandarískum
furðulega mikið hjartansmál,
mér kemur ósjálfrátt í hug
„Undir heillastjömu“ eftir
Hugh Herbert sem Leikfélag-
ið sýndi fyrir tíu árum.
Túlkun leikenda er yfirleitt
ekki með neinum heimsbrag,
enda teflir félagið ekki fram
hæfustu aðilum sinum í þetta
sinn og skal sízt lastað — ung-
ir og lítt reyndir leikendur
verða að fá að stæla krafta
sína. Leikurinn er mjög am-
erískur í anda og sniði, en
yfirbragð sýningarinnar reyk-
víkst fremur en bandarískt,
eins og tíðkast með áhuga-
mönnum; ég hef reyndar aldrei
dvalizt i New York, hvorki á
helgum né virkum dögum.
Engu að síður er margt lofs-
vert um sýningu þessa — svið-
setning Helga Skúlasonar hnit-
miðuð, smekkvís og ánægju-
leg og leiktjöld Steinþórs Sig-
urðssonar gerð 'af sönnu list-
fengi og unun hverju auga
Sagan gerist að mestu í fal-
legrí íbúð bróður hinnar marg-
ræddu stúlku; úr stórum bak-
glugga blasir við glæsileg sýn
yfir skýjakljúfa hinnar miklu
borgar. Önnur atriði og minni
fara fram í ýmsum farartækj-
um, kvikmyndahúsi og veit-
ingaskálum og eru blátt áfram
flutt inn í stofuna með harla
einföldum ráðum og njóta sín
mætavel; oftast er sviðinu
breytt í augsýn leikgesta og
má eflaust um deila, en sú að-
ferð er mér að skapi. Hraða
og fjör skortir ekki, og vart
er það sök leikstjórans þótt
skopið og gamanið reynist ekki
nógu gróskumikið, hugtækt
og fágað. Þýðing Lofts Guð-
mundssonar er rituð á' vand-
aðri og góðri íslenzku, en ber
oftlega of bóklegan • keim; lif-
andi og hnittilegt talmál nú-
tímans á eitt við á þessum ...
stað.
Guðrún Ásmundsdóttir leikur
ungu stúlkuna, Eileen að nafni,
af einlægni og allmiklum
þrótti, frið og kvenleg, ung-
lingsleg og mjög aðlaðandi,
bamsleg og hlý, og kann vel
að skipta skapi. Framsögn
hennar stendur enn til bóta og
orðsvörin komast ekki öll nógu
vel til skila, og henni tekst
að vonum lítt að gera skýra
grein fyrir skapgerð og sálar-
lífi hinnar ástþyrstu stúlku, en
það er áreiðanlega sök höf-
undarins og ekki hinnar geð-
þekku og efnilegu leikkonu.
Mike heitir blaðamaðurinn
og er óneitanlega gervilegur
og glæsilegur í meðförum Er-
lings Gíslasonar sem leikur
yfirleitt af krafti og ósviknu
fjöri. Hann er oft orðheppinn
og fyndinn í svörum, þótt út
af bregðl; lítt viðfeldnar handa-
hreyfingar hans, látbragð og
ýmis svipbrigði bera samt þess
vott að hinn ungi dugmikli
leikari er ekki kominn til fulls
þroska. Og eitt enn: í höndum
Erlings verður Mika á stund-
um of yfirlætislegur og ánægð-
ur með sjálfan sig, það er eins
og hann skorti stöku sinnum
næga mannlega hlýju; maður
fær ekki þá samúð með honum
sem sýnilega er ætlazt tll.
t>á kemur nýliðinn Sævar
Helgason allmikið við sögu og
ber sem vonlegt er flest eða
öll einkenni byrjandans, en
þau verða ekki talin hér;
auk þess var hann greinilega
feiminn og miður sín á frum-
sýningu, og talið nokkuð á
reiki, en það stendur að sjálf-
sögðu til bóta. Sævar er hressi-
legur og myndarlegur piltur
og á væntanlega þroska og
góða framtíð fyrir höndum;
en einhvernveginn minnti hann
fremur á íslenzkan stórbðnda-
son með nýtízkusniði en erf-
ingja mesta auðjöfursins í höf-
uðborg New York-ríkis.
Gísli Halldórsson lék Adam
bróður Eileenar með öryggi
hins mikilhæfa leikara, skyr
og hnittinn í svörum og lýsti
með jafnmiklum ágætum yLr-
drepsskap hans sem góðsemi
og hjálpfýsi; en hlutverklð er
takmarkað og ekki vænlegt til
mikilla afreka.
Brynjólfur Jóhannesson og
Margrét Ólafsdóttir eru auka-
leikendur, og fer hvort um sig
með fjögur lítil og ólík hlut-
verk þau er blátt áfram mað-
ur og kona. Snilii Brynjólfs
er söm við sig þótt tækifærin
séu næsta smá: veitingaþjónn-
inn danslétti er afbragð og
biógesturinn ekki síður, sá
kostulegi náungi er svikalaus
aldraður Ameríkani, þar birt-
ast sérkenni hinnar stóru, \
blönduðu þjóðar loks ljóst^ og •
'ifandi. Margrét Ólafsdóttir
fer líka vel með sín pund; mér j
er það óblandin ánægja að
líta hina hugþekku leikkonu
aftur á sviðinu. 'Ms Hi. 1
MÍMIR
Það eru vist ekki alltof
margir sem hafa hugmynd
um að stúdentar í islenzkum
fræðum gefa út tímarit. En
hér liggur semsagt fyrsta
tölublað þriðja árgangs á
borði.
Blaðið hefst á alllangri
grein eftir Böðvar Guðmunds-
son um íslenzkan sálmakveð-
skap. Böðvar hefur lagt það
á sig að pæla gegnum alla
sálmabókina og munu fáir
eftir leika. Og eru niður-
stöður hans tvær: að sálmar
séu það auvirðilegasta sem
kveðið hefur verið á íslenzku,
og að þeir sálmar sem „Ijós-
astir eru í hugsun og fegurst-
ir“ brjóti mjög í bága við
það „sem sagt er í prédik-
unarstólum í islenzkum
kirkjum á því herrans ári
1963“. Böðvar skrifar lipur-
lega, en það liggur beinast
við að álita að hann hafi
ekki haft erindi sem erfiði.
Það hefði hinsvegar verið
skemmtilegt að velta því fyr-
ir sér hversvegna íslenzkir
sálmar eru svo lélegir sem
raun ber vitni. Máske það
verði rakið til þess, að við
höfum lengst af verið allra
þjóða óguðlegastir?
Sverrir Hólmarsson gerir
athugasemdir við siðustu
biblíuþýðingu í von „um
meiri smekkvísi og meiri stil-
tilfinningu" við næstu endur-
skoðun bókarinnar. Aðal-
steinn Davíðsson skrifar
stutta grein um Laxdælu þar
sem spurt er um tilfinningar
Guðrúnar til Bolla. Vésteinn
Ólason gagnrýnir harðlega
bók Sigurðar Stefánssonar um
um tímarit
Jón Þorláksson, mest fyrir
innantóma skrúðmælgi og til-
finningasemi. Danskur stúd-
ent, Jorgen Ask, kynnir
skáldið Thorkel Bjornvig.
Sverrir Tómasson skrifar
um íslenzka blaðamennsku
og hefði þurft að vera miklu
grimmari og illskeyttari. Hann
vill stofna blaðamannaskóla
á íslandi og má eiga þá hug-
mynd i friði. Hinsvegar er
hann áreiðanlega alltof alvar-
legur í spjalli sínu um val
námsgreina — fróðir menn
hafa bent á að í slíkum
skóla skyldu kennd málfræði,
bibliusögur, danska -og landa-
fræði; það nægði fyllilega.
Það er ekki óskemmtilegt
að fletta þessu riti, og sjálf-
sagt þarf einnig að taka til-
lit til þess að það er tiltölu-
lega fámennur hópur sem að
því stendur. Höfuðgalli þess
er — að mínum dómi •— sá
að þokkalegir og ritfærir höf-
undar greinanná hafa varla
nógu skemmtileg og aktúel
áhugamál. Það er að visu
ágætt að fá ritdeilu um
skematíska túlkun á íslenzkri
bókmenntasögu, eins og Þor-
leifur Hauksson stendur í við
einn kollega sinn. En það er
ekki nóg til að halda æski-
legum hlutföllum í slíku riti
— einkum þegar svo fróðleg-
ur og nýlegur atburður og
útkoma Skáldatíma fær jafn
fljótfærnislega og leiðinlega
afgreiðslu og sjá má ó blað-
síðunum 31—32. A.B.
Það er ekki óalgengt við
kosningar í verkalýðsfélögum,
að þeir listar, sem í kjöri eru,
gefi út blöð til stuðnings sín-
um málstað. Hitt mun sem
betur fer vera fátítt að félags-
stjómir láti í algeru heimildar-
leysi félagssjóði bera kostnað
af slíkri útgófustarfsemi að
einhverju eða öllu leyti, eins
og stjórn Iðju gerði nú, með
áróðursblað B-listans, „Iðju-
blaðið“. Mér er ekki kunnugt
um að hve miklu leyti félags-
sjóður Iðju hefur verið látinn
bera kostnað við prentun þessa
blaðs. en hitt er óhrekjanleg
staðreynd að starfsmenn félags-
ins önnuðust drcifinguna á bíl
félagsins í vinnutíma.
Ég hygg að það sé fátítt að
finna á einum stað, í ekki
lengra máli, annað eins sam-
safn af ósannindum og rang-
færslum, hugarórum óláns-
manna, sem halda að þeir séu
orðnir miklir leiðtogar af þvi
að sterk stjómmálasamtök nota
þá sem verkfæri til að vinna
verkalýðssamtökunum ógagn.
Þó að stjómarkosningarnar í
Iðju séu hjá liðnar og ekki
sizt vegna þess að Morgun-
blaðið hefur lapið upp þennan
óþverra og málið þarmeðkom-
ið út fyrir félagið tel ég mig
ekki geta komizt hjá því að
svara þessu með nokkrum orð-
um.
Það vekur nokkra athygli við
lestur „Iðjublaðsins", að for-
maður félagsins er venjufrem-
ur hógvær í orðum, þó að hann
á engan hátt afneiti sjálfum
sér í meðferð sannleikans. en
hann gerir því meiri kröfur til
skósveina sinna, einkum þeirra
Runólfs Péturssonar og Steins
Inga Jóhannessonar, um að
vera ósparir á óþverrann.
Greinar þeirra beggja eru i
viðtalsformi og báðir láta þeir
hafa það eftir sér að verk-
fallsvaktir Iðju hafi verið fjöl-
mennari en Dagsbrúnar, oghafi
hún orðið að sækja styrk til
Iðju. „Miklir menn erum við
Hrólfur minn“. Sannleikurinn
er, eins og flestir munu fara
nærri um, að fyrir utan sjálfa
stjórn félagsins mættu ekki
fleiri af stuðningsmönnum
hennar á verkíalisvaktir en
telja má á fingrum annarrar
handar. Mér er nær að halda
að ef stjórnarandstæðingar
hefðu ekki komið til liðs hefðu
alls engar verkfallsvaktir verið
staðnar.
Steinn Ingi er drjúgur yfir
því hve mikill baráttumaður
hann sé þegar út í það er
komið, en vitanlega getur hann
þess ekki að það eru ekki full
níu ár síðan hann var rekinn
út af vinnustað í verkfalli, þar
sem hann var að vinna, sem
verkfallsbrjótur. Ösannindum
hans um fjárdrátt minn hirði
ég ekki að svara frekar en ég
hefi áður gert, en ætti sjálf-
sagt að vorkenna honum, því
að efalaust er hann búinn að
endurtaka þau ósannindi svo
oft, að nú er hann farinn að
Guðjón Sigurðsson
trúa þeim sjálfur. Þetta verður
að nægja Steini.
Þá kem ég að Runólfi. Eftir
að hafa gortað af góðri skipu-
lagningu verkfallsins á líkan
hátt og Steinn, kemur hann
með þau rakalausu ósannindi
að formannsefni A-listans,
Gísli Svanbergsson, hafi ekki
komið nærri verkfallinu á
nokkurn hátt, þó að hann hafi
sjálfur séð hann og talað við
hann á verkfallsvöktum. En
svo fer hann heldur betur að
sækja f sig veðrið og tel ég
rétt að birta hér orðréttan kafla
úr viðtalinu: „Þeir tóku þús-
undir króna af fé Iðju og lögðu
f húsakaup kommúnista á
Tjamargötu 20. Þetta fé tap-
aðist algerlega. Þegar þeir
misstu völdin í Iðju, eyðilögðu
þeir nær allt skjalasafn félags-
ins og stungu af með allar
spjaldskrár þess“. Fyrr má nú
rota en dauðrota. Jafnvel læri-
meistari hans, Guðjón, hefur
ekki logið svona hraustlega og
er þvf annað tveggja, að pilt-
urinn hefur ætlað að skara
framúr meistaranum, eða að
gáfnafar hans er með þeim
hætti að hann getur ekki haft
lýgina rétt eftir.
Sennilegt verður að telja að
það sem Runólfur á hér við sé
fjárhæð sú er lögmætur félags-
fundur f Iðju samþykkti, með
samhljóða atkvæðum, að leggja
í Minningarsjóð fsl. alþýðu um
Sigfús Sigurhjartarson. Hérvar
því ekki um neitt tapað fé að
ur
ræða, heldur fullkomlega lög-
mæta ráðstöfun af hendi þá-
verandi félagsstjómar og vildi
félagið með henni minnast og
votta virðingu sina einum af
aðalfrumkvöðlum að stofnun
Iðju.
Þá kem ég að síðari hluta
hinnar tilvitnuðu málsgreinar.
Um sannleiksgildi hennar er
það að segja að ég hefi enn í
fómm mínum kvittun Guðjóns
fyrir öllum fundargerðarbókum
félagsins frá upphafi ásamt
spjaldskrá í þríriti, stafrofs-
skrá yfir þáverandi meðlimi,
vinnustöðvaskrá og skrá um
alla þá er tgkið höfðu skírteini
í félaginu. frá því fyrsta. Og
það vill nú þannig til, og það
sá Runólfur með eigin augum
nú í síðustu kosningu, að þeg-
ar illa unnin kjörskrá af hendi
núverandi stjómar skapar
vandræði á kjördegi, er það
einmitt skráin, sém hann segir
mig hafa hirt, sem oftast leysir
úr vandanum.
Að lokum bítur pilturinn
höfuðið af allri skömm, þegar
hann fer að dylgja um það að
Eðvarð Sigurðsson hafi samið
um 15% kauphækkun í þeim
höfuðtilgangi að skaða samn-
ingsaðstöðu Iðju. Þessi aðdrótt-
un er svo auðvirðileg að það
þarf meira en meðalaumingja
til að láta hafa slíkt eftir sér.
Starfsmaður félagsins, Ingi-
mundur Erlendsson, fær það
hlutverk í Iðjublaðinu að ræða
,.eilífðarmálið“, lífeyrissjóðinn.
Guðjón virðist nú loksins vera
búinn að fá nóg af því að
kyngja ósannindum sínum um
það mál og eigi það nú að vera
hlutverk Ingimundar. Allur
barlómur þeirra félaga um
þröngan fjárhag lífeyrissjóðs-
ins, sýnir ekkert annað en
þeirra eigin ódugnað við að
vinna lífeyrissjóðshugmyndinni
fylgi meðal meðlima Iðju. Ég
vil því í allri vinsemd ráð-
leggja þeim að snúa sér nú í
alvöru að því verkefni, í stað
þess að eyða orku sinni í
heilabrot um það hvort ég háfi
fært iðnrekendum þessar 25
milljónir „á silfurfati eða í
poka“.
Ég hefi hér að framan stikl-
að á stærstu rangfærslunum en
margt er þó ótalið, sem ég
hirði ekki að nefna, en eitt
ætti að vera ljóst þeim er
þetta lesa og það er hin algera
fátækt þeirra af raunveruleg-
um ádeiluefnum og að allur
bessi vaðall þeirra er ekki ann-
að en kerlingareldur. sem rýk-
ur framan í þá sjálfa.
Björn Bjarnason.