Þjóðviljinn - 19.02.1964, Qupperneq 4

/
/
4 6ÍÐA
MÖÐVILJINN
Miðvikudagur 19. febrúar 1964
Ctgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu — Sósialistaflokk-
urinn. —
Kitstjórar: ívar H. Jónsson, Magnós Kjartansson (áb.),
Sigurður Guðmundsson.
Ritstjóri Sunnudags: Jón Bjamason.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavðrðust 19.
Sími 17-500 (5 lfnúr). Askriftarverð kr. 80 á mánuði.
St/ornarskrárbreytmg
17’omið er fram á Alþingi þingmannafrumvarp
um breyting á stjórnarskrá lýðveldisins, og
eru flufningsmenn þess Einar Olgeirsson og
Hannibal Valdimarsson. Leggja þeir til að breytt
verði 68. gr. stjórnarskrárinnar að því leýti er
fjallar um aðstöðu erlendra manna til að eignast
fasteignir á íslandi. Vilja þeir að afdráttarlaust sé,
að fasteignir og náttúruauðæfi hér á landi skuli
íslendingar einir eiga eða stofnanir sem íslend-
ingar eiga einir. Einu undantekningarnar séu eign-
ir erlendra sendiráða og alþjóðasfofnana. Engir
nema íslendingar megi taka á leigu atvinnutæki
eða íslenzk náttúruauðæfi; flutningaskip og flug-
vélar þó undanþegin.
TTm þessi atriði telja flutningsmenn ekki nógu
tryggilega búið, ef fært er að breyta lögum
og setja ný ákvæði um þessi mál með einföldum
lögum. Verði að vera vel frá þeim gengið í sjálfri
stjórnarskrá landsins, svo yfirráð íslendinga á
landinu, auðlindum þess og atvinnulífi séu trygg.
Auðskilið er að slíkt mál er einmití flutt nú,
þegar stjórnarvöld landsins virðast þess albúin
að hleypa erlendum auðhringum inn í landið.
Það gerist ekki oft að flutt séu frumvörp um
stjórnarskrárbreytingu, en flutningsmenn ha'fa
réttilega undirstrikað með flutningi frumvarpsins
að hér er um örlagamál þjóðarinnar að ræða.
Hindra veriur að erlend auðfélög
nái tökum á efnahagslífi íslands
ÞINGSJA Þ|OÐVIL|ANS
Eins og Þjóðviljinn skýrði frá í gær, flytja þeir
Einar Olgeirsson og Hannibal Valdimarsson
frumvarp til stjómskipunarlaga um breyting á
stjómarskrá lýðveldisins íslands 17. júní 1944.
Frumvarpið er svohljóðandi:
1. gr. 68 gr. stjómarskrár
lýðveldisins Islands orðist sva
Fasteignir og náttúruauðæfi
hér á landi skulu Islendingar
einir eiga, eða stofnanir, sem
íslendingar eiga einir. Sendiráð
erlendra ríkja mega þó eiga
hér húseignir samkvæmt al-
þjóðavenjum, sem um það
gilda. Alþjóðlegar stofnanir,
sem ísland er aðili að, mega
og eiga fasteignir til menning-
ar- og heilbrigðisstarfsemi, þó
þarf lög um það hverju sinni.
Engir neiVia lslendingar mega
taka á leigu atvinnutæki eða
íslenzk náttúruauðæfi. Undan-
þegin þessu ákvæði eru þó
flutningaskip og flugvélar. Að
því er snertir erlenda menn
búsetta hérlendis, skal mæla
fyrir um þessi atriði með lög-
um.
2. gr. Lög þessi öðlast þegar
gildi.
1 greinargerð segir:
Þörf er orðin á að breyta
þeim ákvæðum stjómarskrár-
innar, sem fjallar um rikis-
borgararétt erlendra manna og
aðstöðu slíkra til þess að eign-
ast fasteignir eða náttúruauð-
æfi á íslandi.
Þegar núgildandi lög um
eignarétt og afnotarétt fast-
eigna, nr. 63 28. nóv. 1919, voru
sett, þótti st/o sjálfsagt, að Is-
lendingar héldu fast á eignar-
rétti og umráðarétti yfir fast-
eignum á Islandi, að nóg þótti
að setja í lög, að erlendir menn
þyrftu að vera hér heimilisfast-
ir, eða að milliríkjasamninga
þyrfti, til þess að þeir hefðu
rétt til að eignast hér fasteign-
ir. Þá voru dansk-íslenzku
sambandslögin í gildi, sem
heimiluðu Dönum slíkan rétt,
og máttu íslenzk lög þá ekki
brjóta í bága við þau.
Nú er þetta orðið breytt
Engin þörf er lengur á að taka
tillit til dansk-íslenzku sam-
bandslaganna, þar sem þau eru
nú úr gildi fallin. En hins veg-
ar hefur það komið f Ijós við
ýmsar þær athuganir um
samninga við erlend ríki, sem
fram hafa farið undanfarið, að
mikil hætta gæti fylgt því fyr-
ir yfirráð vor Islendinga yfir
fasteignum og náttúruauðæfum
í landi voru. ef ekki væra
reistar rammar skorður við því,
Framhald á 9. síðu.
r
Islenzk afrek
T|ó menn hefðu ekki annað í huga en veltuna í
*■ fjárdráttarmálunum sem í gangi eru og verið
hafa undanfarin ár ætti íslendingum að vera
orðið svo eðlilegí að hugsa í milljónum að ekki sé
sérstök ástæða að kippast við þó lagt sé til á Al-
þingi að minnast tuttugu ára afmælis lýðveldis-
stofnunar á íslandi með því að leggja fimm millj-
ónir króna til verðlaunaveitinga fyrir beztu verk
íslenzkra manna á sviði tónlistar, myndlistar,
bókmennta, sagnaritunar og vísindarannsókna,
ekki sízt þær rannsóknir sem varða auðlindir ís-
lands og nýtingu þeirra. Þingsályktunartillaga um
þetta mál liggur fyrir Alþingi, og eru flufnings-
menn Einar Olgeirsson, Hannibal Valdimarsson,
Lúðvík Jósepsson og Gils Guðmundsson. Sams
konar tillaga hefur áður verið flutt af þingmönn-
um Alþýðubandalagsins en ekki fengizt samþykkt.
Flutningsmennirnir leggja áherzlu á að rétt sé
og nauðsynlegt að minnzt sé tuttugu ára áfmælis
lýðveldisstofnunarinnar „með nokkru því móti er
orðið ge’ti til þess að efla þjóðmenningu vora, auka
á þjóðerniskenndina og laða fram sem fles’fa hæfi-
leikamenn á hinum ýmsu sviðum lista og vísinda .
Hér er athyglisvert mál á ferðinni; ef vel tækist
með framkvæmdina gæti slík verðlaunaveit-
ing orðið til þess að undirstrika með þjóðinni gildi
lýðveldisstofnunarinnar. Slík verðlaunaveiting
fyrir afrek íslenzkra manna á sviði lisfa og vís-
inda gæti orðið merkari afmælísgjö'f og dýr-
mætari þjóðinni en nokkur sú varða sem reísf
yrði úr steini. Þess er að vænta, að Alþingi faki
tillögunni vel þó skammur tími sé nú fil ste'fnu
að koma benni f framkvæmd. — s.
I
*
!
I
I
\
%
I
\
\
I
!i
Til glöggvunar fyrir Iesendur kvikmyndagagnrýninnar gefum
við hverri kvikmynd einkunn. Hæst gefum við sex stjörnur,
en Iægst er gefin ein stjarna.
1
NtJA BIÖ:
AAilli tveggja
elda
(Dílemma)
Handrit eftir skáldsögu
N. Gordimers: „A World of
Strangers”
Lcikstjóri: Hcnning Carisen.
Minerva-Film og Bent Christ-
ensen.
* * * Þetta er á margan
hátt athyglisverð mynd og þá
fyrst og fremst fyrir það
hvemig hún er til orðin: það
eru býsna merkilegir hlutir
sem má gera fyrir mánaðar
vasapeninga Hollívúddstjömu.
Myndin er gerð eftir skáld-
sögu og leikin af „amatör-
um” en það eru heimildar-
kaflamir eða documentaire
atriði sem gefa henni mest
gildi: upphafið þ. e. morgun
í alsvartri Jóhannesarborg,
götusenur og margt annað
sem fellt er inn í myndina
a fsmekkvlsi og kunnáttu.
En hlutur tónlistarinnar í
myndinni verður þó að teljast
beztur.
Um söguþráð myndarinnar
má segja, að hann dugar all
vel til að lýsa andstæðunum
mill kynjanna enda hafa
skærin ekki verið f höndum
viðvaninga. En myndin gef-
ur að ég ætla ekki raunsanna
mynd af ástandinu í Suður-
Afríku. Hún er fremur frá-
sögn af persónulegri reynslu
útlendings í Jóhannesarborg.
Hann er allsókunnur aðstæð-
um en fordómalaus. Hlut-
verk hans verður því frekar .
til að milda en undirstrika og
margt af því versta sem
þama er að gerast er snið-
gengið um of. — O.Hj.
HASKÖLABIÓ
Tryllitækið
* * • Það er bara gaman
að þessari mynd og nokkrir
kaflar hennar sprenghlægileg-
ir enda meðal leikendanna
mörg kunn andlit úr brezk-
um gamanmyndum: James
Robertsson Justice, Stanley
Baxter, Leslie Phfllips og
Kathleen Harrisson. Karl-
mðnnum til augnayndis er
svo íöngulegt kvenfólk með
Julie Christie í broddi fylk-
ingar. Strákar með bfladellu
ættu líka að geta fundið sitt-
hvað við hæfi í myndinni. —r
AUSTURBÆ J ARBIÖ:
PT 109
• Mikið veður hefur verið
gert út af þessari kvikmynd,
sem fjallar um stríðsafrek
Kennedy Bandaríkjaforseta.
Kvikmyndin er nauðaómerki-
leg og svipar um flest til
hinna fjölmörgu bandarísku
stríðsmynda úr síðari heims-
styrjöld.
Mikillar væmni ' gætir f
myndinni. — g.m.
TÖNABIÖ
Phaedra
* * * • * Fedra er gömul
saga — fyrir tuttugu og þrem
öldum skrifaði Evripídes
harmleikinn um Hippolyt-
os son Þeseusar konungs;
þessi ungi maður vakti reið:
Afrodítu ástargyðju, . sem í
refsingarskyni lagði á hann
ofurást Fedru, hinnar ungu
stjúpmóður hans. Og varð
þessi ástríða þeim báðum að
bana. Fleiri höfundar hafa
sótt á þessar slóðir síðan. Hin
nýja grísk-ameríska kvik-
mynd sem Tónabíó sýnir um
þessar mundir (leikstjóri Jul-
es Dassin, handrit: Dassin og
Margarita Liberaki) gerist á
vorum dögum — Fedra er
sönn nútímadrottning, kona
grísks skipakonungs, dóttir
voldugustu fjölskyldu Grikk-
lands. Hún fer að beiðni
manns síns, Þanosar, til Lon-
don á fund stjúpsonarins, Al-
exis, til að fá hann til að
koma suður til Grifcklands og
starfa. Og á stuttum tíma
hefur blossað upp ástríðueld-
ur sem ekki verður slökktur
síðan' heldur hlýtur að magn-
ast þar til heimurinn er
brunninn til ösku.
Við sjáum harmleik hinn-
ar miklu ástríðu sem skil-
yrðislaust hafnar hverri mála-
miðlun en er sjálfri sér trú
þótt himinn og jörð ætli að
farast. Og eins og oft gerist
þá eru sterkar ástríður sýnd-
ar okkur á hálfvolgum dög-
um, þá er leitað stuðnings í
liðnum og hetjulegri tímum
og í óvenjulegu umhverfi.
Slíkar tilraunir heppnast
ekki alltaf, oft vilja fornar
minningar verða utanveltu í
nútímaverki. en Dassin hefur
tefcizt ágætlega að leysa þenn-
an vanda. Verk hans er full-
komið og sjálfstætt nútíma-
vei-k. Grikkland — landið,
fólkið, bókmenntalegar minn-
Melina Mercouri
ingar, er því til styrktar og
dýptar án þess að verða a
nokkum hátt til trafala.
Dassin tekst mætavel að
skapa seiðsterkt andrúmsloft
sem sannfærir áhorfandann
um að það sem gerist er ó-
umflýjanlegt og getur ekki
öðruvísi farið. Hann hefur
mætur á illum fyrirboðum:
menn skilja strax þá aðvörun
sem felst f atriðinu er Fedra
kastar forkunnanlegum hring
sínum Þanosamaut í Temsá.
færir fomeskjulega fórn
óskinni um að Alexis snúi
heim.
Annað dæmi: mikill kassi er
fluttur á land á eynni Hydra,
innihaldandi nýja bifreið,
glæsilega föðurgjöf til Alexis,
en gamalt fólk horfir tor-
tryggið á þennan grip og seg-
ir hann minni á stóra lík-
kistu — þetta er einmitt sá
vagn sem Hippolytos tuttug-
ustu aldar síðar steypist í af
hömram fram. Ekki má í
þessu sambandi gleyma hlut-
verki svartklæddra fátækra
kvenna Grikklands, þær eru
fáorður kór í harmleiknum
sem koma fram nokkrum
sinnum á þýðingarmiklum
augnablikum- allt frá upp-
hafi myndarinnar þegar kon-
urnar horfa köldum augum
af ströndinni á mikla veizlu
sem Þanos heldur á sextug- k
asta skipi sínu er einmitt var
nefnt Fedra og til þess að k
þær. er dregur að endalok- B
um, bíða frétta af eiginmönn- k
um sínum og sonum, sem J
máske hafa farizt með sama n
skipi, og Fedra brýzt gegn- J
um hópinn til að segja við ■
mann sinn: ég elska son þinn. .
Margt verður í þessari j
mynd tilnefnt Dassin til lofs: •
Hæfilega opinskár dans B
myndavélarinnar þegar lýst K
er fyrstu sælustundum hinna
dæmdu elskenda í París. Al- K
exis í hinztu ökuferð sinni ®
um land feðranna syngjandi b
Bach í trylltum fögnuði þess
manns sem hefur öllu glatað. B
Og mörg dæmi önnur mætti k
nefna um örugg og snjöll tök *
á verkefninu. Dassin hefur k
lika borið gæfu til að fá öfl- 1
ugt lið sér til stuðnings. Mel-
ina Mercouri, sem áður hef- v
ur unnið með góðum árangri H
með Dassin í „Aldrei á sunnu- J
dögum”, leikur Fedru, svip- I
mikil leikkona og auðug og J
ákaflega vel einmitt til þessa H
hlutverks fallin. Stjúpsoninn k.
leikur Anthony Perkins og 9
vinnur góðan sigur og Raf K
Vallone nær einnig mjög ör- \
uggum tökum á hlutverki k
Þanosar.
Mikilleiki manneskjunnar |
1 ástríðu sinni og um leið ®
varnarleysi gagnvart henni — te
þetta efni er gamalt eins og !
sólin. Engu að síður hefur I
hér svo vel tekizt að þér JJ
finnst þú hafa orðið fyi'ir ■
nýrri reynslu og ekki óíróð- k
legri — er þessi mynd ekki
Túlkun á söknuði nútíma- K
mannsins eftir vísmeira til- 9
finningalífi. h
A.B. V
P.s. íslepzkur texti er með &
myndinni. mig minnir hann ®
sé sómasamlegur. Leikskráin
er mjög spaugileg — þar má
t.d. lesa eft:rfarandi upplýs-
ingar um einn af aðalleikur-
unum: Hann er giftur Elenu B
Varzi og eiga þau eina dóttur k
8 ára, Eleanoru að nafni og
tviburana Saverio og Ara- K
bella. 6 ára. Þau eiga skraut- ™
hýsi með útsýn yfir Miðjarð- h
arhafið nálægt Sperlungi á ™
Italíu. ^
Orðsending |
Við höfum verið beðnir að ^
koma þeirri ósk á framfæri k
við Laugarásbíó að það taki 1
aftur til sýningar hina ágætu ■
þýzku mynd „Kirmes”. Hún J
var sýnd þar síðustu dagana ■
'fyrir jól en varð að víkja fyr- J
ir jólamynd hússins, og misstu B
þar með alltof margir sem k
vildu hafa séð hana af henni. |
Þá hafa margir látið þess K
getið við okkur að Háskóla- B
bíó hafi hætt sýningum á k
myndinni „The Trial of Osc- B
ar Wilde” allt of fljótt.
Er þessu hér með komið á ðl
framÉæaé.