Þjóðviljinn - 15.11.1964, Page 7

Sunnudagur 15. nóvember 1964 —
Fyrir fimmtán árum var
óðruvísi umhorfs en nú er
vestan byggðarinnar Fiirsten-
berg við ána Oder. Á þessu
landsvæði, um 60—70 km suð-
austur af Berlín, höfuðborg
Þýzka alþýðulýðveldisins.
skiptust um þetta leyti á gras-
gefnir móar og gróðurlitlir
sandflákar, lyngheiðar og gisn-
ir greniskógar.
Upphafið
En árið 1950 lá leið fjöl-
margra manna úr öllum hér-
uðum Austur-Þýzkalands til
þessa svæðis milli Fúrstenberg
og Schönfliess; byggingaverka-
menn og iðnaðarmenn frá
Mecklenburg, málmsteypumenn
frá Brandenburg, verkfræðing-
ar frá Þýringalandi og vísinda-
menn frá Saxlandi, allir lögðu
þeir leið sina á þessar slóðir
til þess að taka þar þátt i stór-
felldum framkvæmdum, bygg-
ingu stáliðjuvers þess hins
mikla, sem samþykkt hafði ver-
ið að reisa á þriðja þingi Sam-
einaða sósíalistaflokksins, aust-
ur-þýzka stiórnarflokksins, á
því ári. Sú samþykkt og á-
ætlun sem henni var bundin
hafði ekki verið gerð af tilefn-
islausu, heldur af brýnni þörf.
ef takast mætti að hrinda í
framkvæmd áformunum um að
lyfta Austur-'Þýzkalandi úr
rústum og fátækt í röð fremstu
iðnaðarlanda á sem skemmst-
um tíma.
f þessu sambandi ©r vert að
hafa í huga eftirfarandi stað-
reyndir:
Þegar Þýzkaland var hlutað
f hemámssvæði bandamanna
að heimsstyrjöldinni lokinni
vorið 1945, skiptist jafnframt
í femt sú efnahagslega heild
sem landið áður var; misjöfn-
uður í efnahagslegu tilliti var
mikill vegna þessarar skipting-
ar milli hernámssvæðis Sovét-
ríkjanna, sem nú erjnnan
landamæra Þýzka alþýðulýð-
veldisins, og hinna _hemáms-
svæðanna þriggja. f austur-
hlutanum var að finna 24,7 af
hundraði alls vélaiðnaðar
landsins, um 35% fram-
leiðslunnar á smærri tækium
ýmiskonar, sjónglerjum, ljos-
myndatækjum og vörum og
ýmsum öðrum málmvamingi,
en hinsvegar aðeins 15.1%
málmvinnslunnar og jám-
bræðslunnar. Nauðsynin var
þvi brýn fyrir Austur-Þjóð-
verja að auka til verulegra
muna málmvinnsluna, svo að
þeir þyrftu ekki að vera jafn
háðir öðrum. misjafnlega vin-
veittum nágrannaþjóðum í
Meðal bóka frá Leiftri:
Ný skáldsaga eftir
Guðrúnu frá Lundi
Sjóvá gaf 50 bús.
kr. til Handrita-
stofnunarinnar
Sj ávátryggingarf élag fslands
íáf nýlega Handritastofnun Is-
lands kr. 50.000, og skal verja
beim til handritaútgáfu eða
annars kostnaðar vegna vasnt-
anlegrar heimkomu íslenzku
sandritanna.
Sögur eftir
Martin A. Han-
sen komnar út
út er komin hjá Bókaútgáfu
menningarsjóðs smásagnasafnið
Syndin og fleiri sögur eftir
Martin A. Hansen í þýðingu
Sigurðar Guðmundssonar rit-
stjóra. Auk Syndarinnar hefur
bókin að geyma þrjár aðrar úr-
valssögur hins danska höfund-
ar. Þær eru: Slægur, Heim-
koman og Réttlátur. Bókin er
um 110 blaðsíður.
■ Meðal allmargra nýrra bóka, sem LEIFTUR
hefur sent frá sér, er ný skáldsaga eftir Guðrúnu
frá Lundi, Hvikul er konuást.
Tveir þriðju hlutar hrájárnsframleiðslunnar i A ustur-Þýzkalandi koma frá bræðsluolnunum sex í
,,Austurveri“ — Eise nhuttenkombinat Ost.
Þessi nýja saga hinnar af-
kastamiklu skáldkonu er 315
blaðsíðna bók, gerist á fyrri
hluta þessarar aldar og hefst
á því, er útflytjendur til Am-
eríku yfirgefa landið. Á kápu-
síðu bókarinnar segir að sag-
an s,é hliðstæð Dalalífi, fyrstu
skáldsögunni sem kom frá
hendi Guðrúnar frá Lundi og
út var gefin í 5 bindum á ár-
unum 1945 til 1951. Auk Dala-
lífs hafa þrettán bækur komið
út eftir Guðrúnu frá Lundi.
Þýddar bækur.
Nokkrar þýddar bækur erv
komnar ú* á forlagi Leifturs
Ein þeirra er „Heillar mip
Spánn” eftir Fredrik Wislöf <
þýðingu Benedikts Arnkelsson-
ar. Þetta er ferðasaga sænsks
höfundar, prýdd allmörgum
ljósmyndum frá Spáni.
„Fullnuminn vestanhafs” eft-
ir Cyril Scott er framhald
hinnar kunnu bókar tónskálds-
ins og rithöfundarins, Fullnum-
inn, þar sem höfundur segir
frá kynnum sínum af dular-
fullum spekingi, er hann nefn-
ir Justin Moreward Haig.
Steinunn S. Briem hefur þýtt
bókina.
Þá nefnist ein af bókum
Leifturs „Stjörnuspáin — Hvað
boðar fæðingarstjarna þín?”
eftir R. H. Neylor. enskan
“■íörnuspámann
T oks er að nefna skáldsög-
„Lending með lífið að veði’’ '
'+ir bá John Castle og Arthur
Mailey. Sagan er sögð byggð á
sönnum atburðum.
8 ofnar iðjuversins myndu af-
kasta. Og enn átti afkastaget-
an eftir að aukast, því að fram-
leiðslan nemur nú 1,25 milj
lesta af hrájárni ár hvert, með
öðrum orðum 62 af hundrað’
alls þess hrájárns sem fram
leitt er í Austur-Þýzkalandi
Höfn og fleira
En framkvæmdirnar hafa ac)
sjálfsögðu ekki einungis ver-
ið bundnar við það verkefni
magni íyrir iðjuverin og borg-
ina. Orkuver þetta er hið fyrsta
sinnar tegundar í Evrópu sem
nýtir til rafmagnsframleiðslu
útblástursloftið og gasið frf
=!tálbræðsluofnunum.
Ýmiskonar aukaframleiðs1-
tylgir auðvitað málmbræðsl
unni og verður ekki farið ú‘
í þá sálma hér, en þær stofn
framkvæmdir sem nú er unn
ið að þama á Oder-bökkum pr
smíði og uppsetning verksmiðja
til að vinna enn frekar úr hrá-
íbúð (með hita) í dýrtíðinni
hér í Reykjavík eða í henni
Keflavík.
Húsmæður þarna i borginni
vinna gjarnan úti og koma
Sörnum sínum þá fyrir á
rarnaheimilum, dagstofum eða
'eikskólum, en slíkar stofnan-
:r eru margar þar eystra og
‘Mdar nauðsynlegar Mennta-
menningarstofnanir eru þar
íka margar, að sjálfsösðu fyrst
og fremst barna- 0g unglinga-
skólar, svo og fjórir iðnskólar;
ÞJÖÐVILJINN
SfÐA 7
i síðastnefndu skólana liggur
leið flestra þegar þeir hafa
aldur til. Tónlistarskóli er og
starfandi S borginni, og þar
eru sex byggingar ætlaðar ein-
göngu ýmiskonar menningar-
starfsemi íbúanna, einnig ný-
tízkulegt og vandað leikhús,
kennt við Friedrich Wolf.,* og
útileiksvið, þar sem rúmast
3500 manns á áhorfendabekkj-
um.
★
Abaigatan i Eiseniiutu>,i»tdUt. Eremst tu vihstu u luynuiuiu ses . . _ jjuutt. uutmUUi Uuivi v « w.<* <iii
baki eru íbúðarhús og verzlunar og Friedrich Wolf leikhúsið. H ægra megin við götuna eru verzlunar- og skrifstofuhús.
reis
á lyngmóunum
þessum efnum — undirstöðunni
sem iðnaðurinn og þar með
afkoma þjóðarinnar og hins
nýstofnaða ríkis hvíldi á.
Framkvæmdir
Stáliðjuverinu mikla var val-
inn framangreindur staður að
vandlega íhuguðu máli. Við
staðarvalið þurfti fyrst og
fremst að hafa það í huga, að
framleiðslan yrði að byggjast
eingöngu á aðfluttu hráefni,
málmgrýti og eldsneyti. Og
þar sem málmgrýtið yrði að
langmestu leyti flutt inn frá
Sovétríkjunum og kolin frá
Póllandi var hagkvæmt vegna
allra flutninga’ að iðjuverið
væri reist í námunda við ána
Oder, skipgengt fljót sem
skiptir löndum Pólverja og
Austur-Þjóðverja.
í ágústmánuði 1950 hófust
svo framkvæmdir á verk-
smiðjusvæðinu; Selbann sá,
ráðherra í austur-þýzku stjórn-
inni sem fór með málefni
þungaiðnaðarins á þessum ár-
um, reiddi öxi að rótum fyrsta
grenitrésins sem fellt var þarna
á svæðinu að morgni 18. ágúst
þ.á., síðan tóku stórvirkar
vinnuvélar við að ryðja skóg-
inn, verkið var hafið. Og það
vannst vel. Hálfum fimmta
mánuði eftir að Selbmann ráð-
herra sveiflaði öxinni var horn-
steinninn lagður að fyrsta
bræðsluofninum, það var 1.
janúar 1951, og tæpu ári síð-
ar, 13. nóvember sama ár, var
byrjað að bræða.
Bræðsluofnarnir risu nú upp
hver af öðrum og árið 1954
voru afköst 6 ofna orðin 500
þúsund lestir af hrájámi eða
jafnmikil og upphaflega hafði
verið gert ráð fyrir að allir
eitt, að koma upp járnbræðsl-
unni — sitt hvað annað sigldi
óhjákvæmilega í kjölfarið. Við
skulum taka sem dæmi gerð
hafnar þarna á Oder-bökkum.
Á fáum árum hefur verið full-
gerð næst stærsta innhöfn i
Austur-Þýzkalandi, það er að
segja næststærsta höfn við hin-
ar skipgengu ár í landinu. Fá-
einar tölur gefa nokkra hug-
mynd um þá miklu umferð sem
þegar á sér stað um höfnina:
Á síðasta ári, 1963, fóru 5900
Skip um þessa nýju höfn og
fluttu 118 þúsund járnbrautar-
vagna með um 2.360.000
lestir af ýmiskonar vamingi
og hráefni.
Raforkuver er starfrækt
þarna til framleiðslu á raf-
járninu en nú er gert. Unnið
er samkvæmt áætlun sem ljúka
á 1972 og voru fyrstu fram-
kvæmdir hafnar á síðasta ári.
Nú í sumar hefur jarðvinnsl-
an á iðnaðarsvæðinu sett mest-
an svip á , framkvæmdir, en
hin eiginlega byggingarvinna
mun hefjast í vor. Ætlunin er
að þarna rísi á næstu árum
hinar fullkomnustu verksmiðj-
ur til úrvinnslu á hrá.iáminu;
þar verður járnið mótað og
valsað, teygt og togað, allt eft-
ir því til hverra hluta málminn
á að nota.
35000 íbúar
íbúar borgarinnar, sem reis
af þessum grunni, eru í dag 35
þúsund t^lsins. Og þeir eru
ungir langflestir, eins og borg-
in, meðalaldurinn er sagður
vera 29,7 ár
fbúðir þarna eru stórar mið-
að við það sem gerist í Þýzka-
landi, og þær þykja nýtízku-
legar og hagkvæmar. Þetta eru
að sjálfsögðu leiguíbúðir og
leigugjaldið á mánuði um 60
þýzk mörk, þ.e.a.s. liðlega 600
krónur íslenzkar. Myndi ein-
hverjum væntanlega þykja það
lág leiga eftir þriggia herheriíla
Og hvað heitir svo borgin,
nun einhver spyrja að vonum,
komið er að greinarlokum og
’iorgarnafnið hefur enn ekki
’orið nefnt. Það hljómar held-
■r ekki sérlega vel í íslenzkum
vrum, Eisenhúttenstadt, Jám-
miðjuborg. Þetta hefur þó
kki alltaf verið nafn borgar-
anar — og á kannski enn eft-
- að breytast. Hver veit? Upp-
'•'aflega var borgin nefnilega
■kírð Stalinstadt. Hún tók að
'iyggjast þegar Stalíndýrkunin
var hvað mest í austurvegi 0g
þar sem austur-þýzkir stjórnar-
menn hafa löngum þótt nám-
fúsir lærisveinar þeirra í Sov-
étinu fannst þeim sjálfsagt að
kenna, þessa fyrstu borg, sem
reist er frá grunni í Þýzkalandi
með grundvallarsjónarmið sósí-
alista i huga, við Jósef Djúg-
asvili. Þetta var um og eftir
1950 og á þeim tíma var ekki
að finna þá borg eða meiri-
háttar þorp í Austur-Þýzka-
landi, sem ekki ætti sína Stal-
íngötu, sitt Jósef Stalin stræti
eða J. Stalín allé.
En svo breyttust tímarnir og
nöfnin. Borgin við Oder var
ekki lengur kennd við bóndann
í Kreml heldur jámsmiðjuna,
undirstöðuna sem afkoma borg-
arbúa byggist á.
f. H. J.
*) Friedrich Wolf var f hópi
hinna kunnustu, róttæku,
þýzku leikritaskálda á fyrri
helmingi þessarar aldar. Hann
var læknir að mennt, en lét
mjög að sér kveða sem rithöf-
undur, skrifaði allmörg leikrit
sem flest voru þrungin þjóðfé-
lagsádeilu, en kunnust þeirra
eru „Zyankali" „§ 245“ og
„Prófessor Mamlock", það - síð-
astnefnda lýsir valdatöku naz-
ista í Þýzkalandi. Friedrich
Wolf var fæddur 1888, og þar
sem hann var hvorttveggja í
senn: gyðingur og kommúnistij
varð hann að flýja land á dög-
um Hitlers. Hann er látinn fyr-
ir allmörgum árum. Sonur
hans, Kurt Wolf, er í dag einn
kunnasti kvikmyndastjóri Aust-
ur-Þjóöverja. Hann hefur m.a.
stjórnað gerð kvikmyndarinnar
..Stjörnunnar" qg nú síðar gert
mynd eftir frægasta leikriti
föður síns, „Prófessor Mam-
lock“.