Þjóðviljinn - 27.05.1965, Síða 7

SlÐA 2
Pimmtudagur 27. mai 1965
ÞI6ÐVILIINH
Tillaga Alþýðubandalogsins í borgarstiórn:
Heimavistarskóli fyrir bðrn.
er vanrækja skólanám
íhaldsfulltrúarnir snerust gegn tillögunni
Á síðasta fundi borgarstjórnar Reykjavíkur sl. fimmfudag bar Adda
Bára Sigfúsdóttir, borgarfulltrúi Alþýðubandalagsins, fram svofellda
tillögu:
„Borgarstjórn felur borgarstjóra að láta hefja undirbúning að
byggingu heimavistarskóla, er ætlaður sé börnum, er vanrækja skóla-
nám. Skólinn verði starfræktur sem vinnuskóli að sumrinu“.
Þessa tillögu felldu fulltrúar íhaldsins í borgarstjóm, 9 talsins;
borgarfulltrúar minnihlutaflokkanna, 6 að tölu, greiddu henni að-
eins atkvæði.
Samskonar tillögu höfðu
þeir áður borið fram i borgar-
ráði Guðmundur Vigfússon og
Kristján Benediktsson. Það
gerðist 18. þ.m. er lögð var
fram að nýju umsögn fræðslu-
ráðs, dagsett í aprílmánuði,
varðandi skólasókn barna á
fræðslualdri, en sú umsögn
átti rætur sínar að rekja til
ársskýrslu bamavemdamefnd-
ar Reykjavíkur fyrir árið 1963.
Samþykkt var í borgarráði
með 3 atkvæðum gegn einu að
vísa tillögu þeirra Guðmundar
og Kristjáns til umsagnar
fræðsluráðs og bamaverndar-
nefndar.
Sérstök stofnun
nauðsynleg
Efnis umræddrar ársskýrs'u
barnavemdamefndar og grein-
argerða sem henni fylgdu
hefur áður verið getið hér f
Þjóðviljanum, en í framsögu-
ræðu sinni fyrir tillögunni,
sem lýst var í upphafi þessa
máls, lagði Adda Bára Sigfús-
dóttir áherzlu á að eftir lestur
greinargerðanna ætti það að
vera orðið sæmilega ljóst, hafi
það ekki verið mönnum ljóst
fyrr, að þegar barn er farið að
vanrækja skóla svo mjög að
fyrirsjáanlegt er að nám þess
verði f molum, ber að taka það
af heimili þess og sjá um að
það komist á réttan kjöl í líf-
inu og við námið. Enda geri
fræðslulögin ráð fyrir að svo
sé gert. I II. kafla laganjia,
sem fjallar um skólaskyldu,
segir í 5. gr. að undanþegin
Einn þáttur i samstarfi
Norðurlandanna eru samtökin
„Norrænn byggingardagur" (N.
B.D.) Markmið N.B.D. er að
stofna til kynningar meðal
þeirra, er fást við og starfa að
byggingamálum á Norður-
löndum, með fundarhöldum og
sameiginlegum mótum, þar sem
skipzt er á fróðleik og reynslu
hvers annars í sem flestum
greinum byggingarmálanna.
Ennfremur er tilgangurinn efl-
ing félagslegs samneytis innan
hinna einstöku faggreina sam-
takanna. á þann hátt sem að-
stæður bezt leyfa og örfað geti
gagnkvæma kynningu og á-
hugamál.
Á 3ja — 4 ára fresti eru
haldin mót til skiptis í aðild-
arlöndunum. Næsta mót verð-
ur haidið i Gautaborg dagana
frá að sækja almenna skóla
séu m.a. „. .. börn sem spilla
góðri reglu í skólanum og eru
miður heppilegt fordæmi öðr-
um börnum". I 6. grein segir
ennfremur: „Þeim börnum
sem um getur í 5. gr. skal séð
fyrir vist f skóla eða stofnun,
sem veiti þeim uppeldi eða
fræðslu við þeirra hæfi. Heim-
ilt er að ákveða þessum börn-
um námstfma 1—2 árum
lengri en öðrum börnum”. Og
loks er að geta þessa ákvæðis
laganna um vanrækslu á skóla-
sókn og skyldur barnaverndar-
nefndar: „Ef heimilið á sann-
13.—15. september n.k. og verð-
ur aðalverkefni þess móts
endurskipulagning og uppbygg-
ing bæja („Stadsförnyelse”),
en þau mál eru nú ofarlega á
baugi á Norðurlöndum.
Mótinu verður þannig hátt-
að að verkefnið verður leyst
með fyrirlestrum og kynnis-
ferðum um Gautaborg og ná-
grenni. Auk þess eru haldnir
fræðslufundir, þar sem verk-
efnið er tekið fyrir og rætt
frá hinum ýmsu hliðum. Er
verkefninu skipt í 12 flokka,
svo sem: fólkið í borginni,
uppbyggingin, umferðin, arki-
tektúr, skipulag, byggingar-
tækni, endurbygging, fjármál,
sveitarstjórnarmál, o.fl.
Sérstakar kynnisferðir eru
skipulagðar fyrir konur, með-
Framhald á 9. síðu.
anlega sök á vanrækslunni má
barnaverndarnefnd taka barn-
ið af heimilinu og ráðstafa þvf
utan þess, en sannist það að
heimilið fái eigi ráðið við van-
ræksluna er henni skylt, að
vista barnið í stofnun eða á
öðru heimili, sem nefndin ber
traust til.“
Hefjast verður þegar
handa
Að þessu athuguðu, sagði
Adda Bára Sigfússdóttir, virð-
ist augljóst að rökrétt við-
brögð borgarstjórnar eigi að
vera, að þau hefjist handa um
að koma upp stofnun til þess
að taka við þeim börnum sem
ráðstafa ber til uppeldis og
náms, og að sjálfsögðu ber
að leita fjárhagsaðstoðar rík-
isvaldsins f þessum efnum,
svo sem lög gera ráð fyrir.
Adda Bára benti á að í til-
lögunni sjálfri væri aðeins
talað um að „láta hefja und-
irbúning að byggingu heima-
vistarskóla" og liður í þeim
undirbúningi væri að sjálf-
sögðu sá að fá umsagnir
fræðsluráðs og barnavemdar-
nefndar um stærð skólans, fyr-
irkomulag. staðsetningu og
starfslið. Sfðastnefnda atriðið,
að fá menntað starfslið að
skólanum, þyrfti ekki hvað sízt
athugunar við í tíma.
Framsöguræðu sinni lauk
ræðumaður eitthvað á þessa
leið:
Ég vænti þess að borgarfull-
trúar geri sér ljóst, að undan
því verður ekki komizt að
koma þessari skólastofnun á
fót, og jafnframt að þeir sam-
þykki tillöguna, minnugir
þess að skólaskróp er oft upp-
hafið á ófarnaðarbraut ein-
staklinga — misheppnað skóla-
nám er ákveðnara einkenni á
afbrotaunglingum en nokkurt
annað félagslegt fyrirbæri
sem mönnum hefur dottið í
hug að kynna sér. Skóli eins
og sá sem gert er ráð fyrir
í tillögunni gæti valdið tvennu:
1) komið þeim bömum á rétt-
an kjöl sem ekki eru viðráð-
anleg í öðrum skólum og
2) verið nokkur áminning þeim
foreldmm og börnum sem
kærulaus era og hætt er við
að lenda út á háskabraut.
íhaldið lagðist gegn
málinu
Auður Auðuns var af íhalds-
ins hálfu látin mæla gegn til-
lögu Alþýðubandalagsins og
flytja frávísunartillögu. Kvaðst
frúin lýsa furðu sinni á til-
löguflutningi Öddu Báru!
Óskar Hallgrímsson krati
lýsti fylgi sínu við frávísunar-
tillögu íhaldsins.
I svarræðu sinni lagði Adda
Bára Sigfúsdóttir áherzlu á
að allir aðiljar virtust viður-
kenna nauðsyn stofnunar sem
þessarar, líka fræðsluráð, og
þessvegna væri við atkvæða-
greiðslu um tillöguna aðeins
spurt um hvort borgarstjórn
hafi vilja eða ekki til að
hefjast handa um byggingu
heimavistarskóla fyrir börn
sem hér um ræðir.
Það kom í ljós að umræð-
um loknum að íhaldsfulltrúana
skorti þcnnan vilja — þcir
vísuðu tillögu Alþýðubanda-
lagsins frá — sömu leiðina og
svo margar umbótatillögur
borgarfulltrúa minnihlutans
hafa fariff á umliðnum árum.
Niunda mót„Norræna bygg-
ardagsins "haldið í haust
Bwnaheimilið Skáiatún
„Það er alls staðar ein-
hver. sem grætur“. Þessi orð
era í sögu einni eftir hið
vitra skáld Einar H. Kvaran.
Og á öðram stað segir: „Mér
heyrðist einhver vera að
gráta“. Þrátt fyrir vellíðan
fjöldans eru til einstaklingar,
sem eru algerlega ósjálf-
bjarga og því alveg háffir
hjálpfýsi og miskunnsemi
annarra. Þeirra vegna falla
mörg tár. Hér skal aðeins
nefndur einn flokkur slíkra
manna. Á voru landi er tal-
ið að séu um 400 vangefnir
einstaklingar. sem þurfa
hælisvistar, en til eru heim-
ili fyrir um 170.
Eitt slíkt heimili stofnuðu
Góðtemplarar hér á Suður-
landi fyrir rúmum 12 árum,
að Skálatúni í Mosfellssveit.
Var það fyrir forgöngu Jóns
Gunnlaugssonar, stjórnar-
ráðsfulltrúa. Húsakynni voru
lítil, en aðsókn meiri enunnt
var að sinna.
Þegar Styrktarfélag van-
gefinna var stofnað 1958,
færðist nýtt líf í starfsemina
fyrir vangefið fólk, og leið-
ir opnuðust til meiri tekjuöfl-
unar, en þörfin er mikil fyr-
ir meiri framkvæmdir.
Góðtemplarar (Umdæmis-
stúkan nr. 1) ráku heimili
lengi framan af, en nú er
það sjálfseignarstofnun* sem
góðtemplarar og Styrktarfé-
lag vangefinna reka f félagi.
Stjórnina skipa 2 menn frá
hvorum aðila, en landlæknir
tilnefnir oddamann. For-
maður stjómarinnar nú, er
Jón Sigurðsson borgarlæknir.
Nú dvelja á heimilinu 28
vistmenn. Byggingafram-
kvæmdir standa nú yfir.
Þegar þeim er lokið, verður
rúm á hælinu fyrir 40 vist-
menn en þó vantar rúm fyrir
margfalt fleiri svo sem sjá
má af framansögðu. Styrktar-
sjóður vangefinna kostar
byggingaframkvæmdirnar. En
húsbúnaður allur, leiktæki,
kennslutæki o.fl. kosta einn-
ig mikið fé.
Nú hafa konur úr góð-
templarastúkunum í Reykja-
vík, Keflavík, Hafnarfirði og
Akranesi tekið höndum sam-
an um að afla fjár til heim-
ilisins að Skálatúni. Þær
ætla að hafa bazar og kaffi-
sölu í GT-húsinu f Reykja-
vík á sunnudaginn kemur,
30. þ.m. Allur ágóði rennur
til Skálatúnsheimllisins Nú
er þess vænzt, að góðirmenn
styðji og styrki þessa við-
leitni með því að gefa muni
á bazarinn og?eða komi í
Góðtemplarahúsið á sunnu-
daginn. Með þvf móti geta
menn lagt lítinn skerf til
hjálpar þeim, sem fæddir eru
vanheilir.
Allar gjafir eru vel þegnar.
Óskað er, að gjöfunum verði
skilað í GT-húsið kl. 3—6 e.
h. á föstudaginn eða tilkynnt
um þá f sfma 17336 Verða
þeir þá sóttir.
Sýnishorn gjafanna má sjá
í glugga Barnablaðsins Æsk-
unnar í Lækjargötu 10 A.
Hér er tækifæríð til að
styrkja málefni mlnnstu
bræðranna. I. J.
Minnismerki Jóns Þorkelssonar eftir Ríkharð Jónsson.
Jón Þorkelsson
skólameistari
★ A laugardaginn kemur, 29. maf, verður minnisvarði
Jóns Þorkelssonar afhjúpaður á fæðingarstað hans í
Innri-Njarðvík. í tilefni þessa verður hér getið helztu
æviatriða þessa merka skólamanns.
Jón Þorkelsson fæddist í
Innri-Njarðvík árið 1697.
Móðir hans hét Ljótunn Sig-
urðardóttir. Afi hennar var
Ámi Oddsson lögmaður, einn á-
gætasti íslendingur á 17. öld-
inni. Faðir Jóns var Þorkell
lögréttumaður Jónsson. Hann
lézt í Stórabólu 1707, er Jón
var 10 ára að aldri. Jón var
einbimi foreldra sinna. Hann
var 15 ára að aldri settur til
náms í Skálholtsskóla. Sýndi
hann brátt frábæra námshæfi-
leika og var efstur í skóla, er
hann tók stúdentspróf 18 ára
gamall.
Meistari Jón Vídalín var þá
biskup í Skálholti. Hann sá
hvílíkt mannsefni var í Jóni
Þorkelssyni og studdi hann og
hvatti til frekari lærdómsiðk-
ana.
Jón Þorkelsson sigldi hið
fyrsta sinn til Kaupmanna-
hafnar árið 1717, og hóf há-
skólanám þar tvítugur að aldri.
Árið 1721 tók hann guðfræði-
próf með I. einkunn. Hann
hafði þá einnig lagt stund á
sögu og málvísindi. Síðar
stundaði hann nám við bók-
menntir, tungumál og þjóð-
réttarvísindi. Hann hafði
, einnig á þeim áram lagt stund
á fornnorræn fræði og latínsk-
fslenzka málfræði.
Eftir 11 ára útivist við nám
og bókmenntastörf hélt Jón
heim til íslands, — hafði að-
eins einu sinni á þessu tíma-
bili dvalizt heima um 7 vikna
tfma. Hann var nú talinn einn
lærðasti fslendingur sinnar
samtíðar.
Sama árið og hann kom
heim, 1728, gerðist hann skóla-
meistari í Skálholti. Biskup í
Skálholti var þá Jón Ámason.
merkur maður, áhugasamur
um fræðslu almennings og
menningu alla.
Jón Þorkelsson var skóla-
meistari f Skálholti í 9 ár.
Þótti honum f mörgu ábóta-
vant við skólahaldið og gerði
tíðum kröfur til stjórnarvald-
anna um bættan aðbúnað
skólapilta. Þá gerði hann ftar-
legar tillögur um bætt ástand
f kennslu- og kirkjumálum.
Lagði hann þetta sjálfur fvrir
kirkjuráðið f Kaupmannahöfn
og fékk því áorkað. að skipað-
ur var sendimaður til þess a-ð
rannsaka menningarástandið á
fslandi og gera tillögur til úr-
bóta. Fyrir valinu varð Lud-
vig Harhoe, sfðar Sjálands-
biskup. Túlkur hans og skrif-
ari var svo Jón Þorkelsson.
Voru þeir á rannsóknarferða-
laginu í 4 ár, 1741 — 1745. Þe’r
dvöldust fyrstu 3 árin á bisk-
upssetrinu að Hólum. Þeir
rannsökuðu lestnarkunnáttu
fólksins, yfirheyrðu presta og
grennsluðust eftir menningu
hverrar sveitar og sóknar.
Sumarið 1745 sigldu þeir til
Kaupmannahafnar. Upp aí til-
lögum þeirra spruttu margs-
konar framfarir, sem gjör-
breyttu ástandinu til bóta. Áx-
ið 1745 mátti heita að 2 af
hverjum þremur fslendingum
væra ólæsir, en 30 árum síðar
var þessu alveg snúið við, svo
mjög hafði lestrarkunnáttu
fleygt fram eftir för þeirra
Jóns og Harboes. Þannig var
það á mörgum sviðum.
Jón Þorkelsson dvaldist /eft-
ir þetta í Keupmannahöfn til
dauðadags, 5. maí 1759. Hann
stundaði ritstörf, fræðastörf og
skáldskap Eitt rita hans á
dönsku heitir: Ný Hungurvaka.
Það eru sögur margra fslenzkra
biskupa. Á latínu skrifaði
hann fjölmargt. Má þar til
nefna Rithöfundatal frá ís-
landsbyggð til 1720. Hafði slíkt
rit aldrei verið samið áður. Þá
orti hann margt á latínu, t.d.
Gullbringuljóð, geysimikið
verk, einnig sálma marga.
Hann hefur verið talinn mesta
latínuskáld fslendinga fyrr og
síðar.
Hinn 3. apríl 1759, rúmum
mánuði fyrir andlát sitt gerði
hann erfðaskrá sína. Hann
hafði aldrei kvænzt og átti
engan afkomanda. En hann var
ríkur maður, hafði erft miklar
eignir eftir foreldra sína og
sjálfur lifað sparlega. Allar
eignir sínar eftir sinn dag, gaf
hann fátækum bömum í átt-
högum sínum, Kjalarnesþingi.
Það voru 4000 rd., auk nokk-
urra jarða. Þetta er stærsta
gjöf, sem gefin hefur verið til
bamauppeldis á íslandi. Skyldi
stofna skóla ( átthögum gef-
andans og veita þar fátækum
börnum bóklegt og verklegt
uppeldi. — Sé gjöfin reiknuð
til nútímagengis, myndi sjóð-
urinn í Kaupmannahöfn hafa
numið 6—7 miljónum króna,
en að viðbættum jörðunum á
fslandi myndi hann hafa
numið 9—10 miljónum.
Jón Þorkelsson ritaði sig á
latínu Thorkillius. Var sjóður-
inn við hann kenndur og kall-
aður Torkilliisjóður.
Á kostnað sjóðsins var stofn-
aður skóli að Hausastöðum á
Alftanesi árið 1791*. Var hann
starfræktur til 1812. Arið
1804 — 1805 var sá skóli eini
starfandi skóli á landinu. Fyrsti
Framhald á 9. síðu.