Þjóðviljinn - 12.03.1966, Blaðsíða 9

)
Laugardagur 12. marz 1966 — ÞJÖÐVILJINN — SlÐA 0
Hugleiðing um há Ifrar aldar reynslu
Framhald af 7. síöu.
ingasigur, sem hann hefur
nokkru sinni unnið, á mjög
róttækri stefnuskrá um áætl-
unarbúskap með hagsmuni al-
mennings fyrir augum („4 ára
áætlunin‘‘) og fékk 21,7% allra
greiddra atkvæða. (Var jafn-
sterkur Framsókn, er fékk
21,9%). En Framsóknarflokkur-
inn eyðilagði í framkvæmd
stjómarsamvinnunnar allar
slikar róttækar tillögur Ai-
þýðuflokksins og sprengdi svo
stjórnina á gerðardómslögum
gegn sjómönnum.
Á árunum 1939—’42 harðn-
aði enn á ný stéttabaráttan.
„Þjóðstjórnin“ var einhver
afturhaldssamasta stjóm, sem
að völdum hefur setið á Is-
landi og beitti óspart kúgun-
arlögum. Þegar brezki innrásar-
herinn gekk til liðs við at-
vinnurekendur í kaupdeilum í
ársbyrjun 1941, kom til fang-
elsana á forvígismönnum verka-
manna (dreifibréfsmálið) og
svívirðilegir stéttadómar voru
dæmdir (fangelsi 6—18 mán-
uði), en þegar þjóðstjórnin
greip til gerðardómslaganna ill-
ræmdu í janúar 1942, sprakk
hún sjálf, er Alþýðuflokkur-
inn fór út, og skæruhemaður-
inn hófst undir forystu Sósi-
alistaflokksins og endaði með
sögulegum stórsigri verklýðsr
samtakanna, sem markar tíma-
mót í Islandssögunni. (Þá fékkst
8 tíma vinnudagur, kauphækk-
un um 40%, 50% áiag á eftir-
Fyrsta stóra áfanganum á sig-
urbraut fólksins í sameiginlegri
lífsbaráttu þess var náð.
Hinni almennu neyð, sem
þjáði þorra alþýðu, var út-
rýmt. Neyðin hélt þó áfram að
vera til hjá ýmsum, sem sér-
staklega illa voru settir, — og
þessi draugur fortíðarinnar
skaut upp kollinum öðru hvoru:
í almennu nayðarástandi víða
úti um land 1950-’56 og í neyð
atvinnuleysingja í Reykjavík
og nágrenni 1950—’52 (þegar
margar fjölskyldur urðu m.a.s.
að spara við sig mjólk) undir
áþján helmingaskiptastjórnar I-
halds og Framsóknar. Þessi
draugur fylgir auðvaldsskipu-
laginu og skýtur upp kollinum,
hvenær sem alþýða manna,
flokkar hennar eða samtök,
blundar eða sofnar á verðin-
Eftir sigurinn 1942 var sleitu-
laust haldið inn á næsta áfanga.
Átökin um öryggi sómasamlegr-
ar lífsafkomu hófust. Baráttan,
sem áður var um lífið, verður
um Iífskjarabætur.*)
Sumir myndu kalla þann á-
fangastað, sem að er þá stefnt,
velferðarþjóðfélagið. Slíkt heiti
mætti gefa því þjóðfélagi, þar
sem allir lifa vel af 40—48 tíma
vinnuviku, hafa öruggt og gott
húsnæði, geta notið þeirrar
menntunar, sem hugurinn girn-
ist og hæfileikamir leyfa, —
og þurfa engu að kvíða, þótt
atvinnuleysi, sjúkdóma eða elli
Nokkur góð virki hafa verið
hlaðin til varnar (atvinnuleys-
istryggingar o.fl.), en einnig
þau eiga áhlaupa von frá and-
stæðingnum. En með skæru-
hernaði kaupgjaldsbaráttunnar
einum saman kemst alþýðan
aldrei -,á leiðarenda í þessum
áfanga. Áfangastaðurinn er:
úrslitaáhrif alþýðunnar á rík-
isvaldið, — að því sé beitt í
hennar þágu, ekki auðvaldsins.
Það er skilyrði sigursins.
Enginn má þó halda að lifs-
kjarabaráttan ein sé allt, svo
geysi mikilvæg sem hún er,
sérstaklega á fyrsta stiginu.
Menningarbarátta alþýðunnar,
andleg og pólitísk frelsisbar-
átta hennar, þarf að fylgjast
þar að: Án sigurs í henni yrði
Gozenland velferðarþjóðfélags-
ins andleg eyðimörk — og hinn
róttæki verkamaður, sem sig-
urinn vann í baráttunni fyrir
daglegu brauði, gæti breytzt í
hinn feita þjón.
Síðan 1942 hefur lengst af
verið nokkurt jafnvægi um
vald og styrk milli verkalýðs-
og starfsmannastéttarinnar ann-
arsvegar og auðmannastéttar
Reykjavfkur hinsvegar. En í
krafti ríkisvaldsins hefur auð-
mannastéttin nú í aldarfjórð-
ung beitt verðbólgu og geng-
islækkunum í sífellu til þess
að svikja þannig launþega um
ávexti sigra sinna og samn-
inga. Hefur sú saga oft áður
verið rakin.
Slík svikamylla auðvaldsins
jafnvel þótt einhverjar skoðan-
ir skilji þá um hríð. Því var
það táknrænt 9. nóvember
1932, að þá stóðu þeir Héðinn
Valdimarsson, Sigurður Guðna-
son og fleiri Alþýðuflokksmenn
saman við hlið kommúnistanna,
sem þeir áttu eftir að samein-
ast sex árum síðar.
En verklýðsflokkarnir hafa
ekki langan tíma til stefnu, ef
stjórnmálahreyfing launþega-
stétta á að verða slíkt vald á
íslandi, sem hún hefur forsend-
ur til. Við þingkosningar 1934
höfðu þeir 27,7%, en 1963 30,2%,
og voru þá á niðurleið eft-
ir að hafa náð 37,3 prósent
við þingkosningar 1946, er þeir
höfðu staðið saman í stjórn. En
það útheimtir í senn víðsýni,
framsýni og umburðarlyndi af
forystumönnum flokka og sam-
taka verklýðs og launþega, ef
giftusamlega á að takast og
vinnandi stéttum að auðnast að
bera sigur úr býtum yfir fé-
sýsluöflum þjóðfélagsins.
(Hér eru birtir tveir fyrstu
kaflar langrar greinar, sem
Einar skrifar í nýútkomið 1.
hefti Réttar 1966).
Myndin er af eftirminnilegu atviki frá árinu 1951 er atvinnuieysingjar gengu á fund Björns Ólafs-
sonar ráðherra, sem hafði neitað því á þingi að nokkrir væru atviniuilausir.
vinnu, 100% á næturvinnu, full
dýrtíðaruppbót sjálfkrafa á allt
kaup og orlofslög sett). Og
þessum sigri var síðan fylgt
eftir með þv£ tæknilega og
þjóðfélagslega nýsköpunarstarfi,
er ríkisstjórnin 1944—’47 vann,
en að henni stóðu báðir verk-
lýðsflokkarnir ásamt meirihluta
þingflokks Sjálfstæðisflokksins.
Það varð bylting í lífskjörum
alþýðu, en ekki í völdum.
Með sigrinum 1942 vann ís-
lenzk verklýðshreyfing úrslita-
sigurinn í baráttunni um hið
daglega brauð*). Sú barátta
hafði verið hörð. Hún var háð
fyrir lífinu sjálfu. Hún hafði
staðið í hálfa öld frá því verk-
lýðshrcyfingin hófst (1894).
beri að. Enn er langt í þann
áfangastað.
1 aldarfjórðung hafa átökin
staðið, margt áunnizt og mörgu
ónáð.**) Leið verkalýðsins hefur
legið um fjöll og fimindi
vinnuþrælkunar og verðbólgu.
Alltaf hafa vegfarendur átt von
árása úr launsátri ríkisvalds:
gerðardóma og gengislækkana.
*) Stuðst við hugsun Toyn-
bees. — Ég minnist þess alltaf
sem táknræns lítils atburðar,
að sumárið 1942 var ég stadd-
ur inni í kjötbúð á Snorra-
braut. Allt í einu segir verka-
maður, baráttúfélagi frá at-
vinnuleysisárunum, er stendur
við hlið mér: „Jæja Einar, hér
stendur maður að kaupa kjöt f
matinn í miðri viku, heldurðu
það sé munur!“ Fyrir þann
tíma var fiskur og tros í 6
daga reglan. Kjöt í hæsta lagi
á sunnudögum. Kjöt tvisvar i
viku, það var nýtt líf, — það
var luxus miðað við það, sem
áður var.
£
*) Lítil frásögn frá atvinnu-
leysisárunum hjálpar máske til
að skýra þennan mun fyrir
hluta af yngri kynslóðinni bet-
ur en lýsingin á sjálfri neyð-
inni, húsnæðinu, fatnaðinum,
sem hún vart trúir: Á fundi
út af atvinnuleysinu, er hald-
inn var í Barnaskólaportinu i
Reykjavík, líklega 1936, heyrði
ég tvo miðaldra verkamenn, er
stóðu við hlið mér, tala sarri-
an. Annar segir: „Elcki er mað-
ur að heimta atvinnuna, af því
maður eyði svo miklu, aldrei
hef ég farið á bíó“. Þá svarar
hinn: „Ja, ég skal segja þér,
£ fyrra kom til mín maður að
norðan og hann vildi endilega
að ég færi í bíó með sér. Það
er í eina slciptið, sem ég hef
farið í b£ó“.
**) Eðvarð Sigurðsson, for-
maður Dagsbrúnar, gaf ágætt
yfirlit yfir hvað Dagsbrúnar-
menn hefðu unnið af lífskjara-
bótum í viðtali við Þjóðviljann
á sextugsafmæli félagsins 26.
janúar 1966.
verður aðeins stöðvuð ef að-
staða og vilji er til að beita
ríkisvaldinu gegn auðmanna-
stéttinni á vissu sviði: með á-
ætlunarbúskap, sterkum áhrif-
um alþýðu á bankavaldið og
nokkurri þjóðnýtingu. En þeg-
ar slíkt tækifæri gafst, — með
vinstri stjóminni 1956—’8, þver-
neitaði Framsókn öllum slík-
um aðgerðum, — jafnt áætl-
unarráði sem t.d. olíueinkasölu
ríkisins, — en lét þá „fjármála-
menn“ og „efnahagssérfræð-
inga“ ráða ferðinni, sem síðan
gengu beint í þjónustu „við-
reisnar“-stjómarinnar. — Fram-
sókn hafði þá enn ekkert lært
og engu gleymt og sprengdi þá
stjórn á kauphækkunarkröfu,
— eins og vinstri stjórnina 1938
og samningana um vinstri
stjórn 1942. Máske hefur hún
eitthvað lært nú, í 7 ára
st j órnarandstöðu ?
En verkalýður Islands þarf
að læra það til fullnustu af
fimmtíu ára átökum við yfir-
stétt og afturhald, að eins og
samstaðan í verklýðsfélags-
skapnum er honum lífsnauðsyn,
svo er og samstaða allrar stétt-
arinnar í stjórnmálabaréttunni
forsenda sigurs hans yfir yfir-
stéttinni, vélabrögðum hennar
og valdatækjum. í eldi stétta-
baráttunnar kemur það alltaf f
ljós hverjir digna og hverjir
herðast og í glampanum frá
loga hennar sést æ hverjir eigi
eftir að standa saman síðar,
Árnum Alþý&usambandi
íslands allra heilla
c fimmtlu ára afmœlinu.
Brunabótafélag
fslands
Verkalýðsfélagið Esja, Kjósarsýslu
þakkar Alþýðusambandi íslands 50
ára forystustarf og óskar því allra
heilla á þessum tímamótum