Þjóðviljinn - 10.06.1966, Blaðsíða 5

FSstraðager TO. ffiraí 1966 — KTÖÐVTtJTNN — SlÐA g
Hvemig starfar minnið ? Mnn<íi vera unnt að gefa monnum með-
al við minnisleysi, örva heilann til starfs á nýjan leik, þegar minn-
ið er farið að dofna ? Hvað hið síðartalyda snertir, hafa tilraunir, sem
gerðar hafa verið í Bandaríkjunum, sýnt, að þetta er auðvelt, og
er nú í ráði að prófa þetta í ýmsum spítölum í Danmörku. Efni
þetta kallast ríbó-kjarnasýra, táknað með stöfunum RNA (ribonu-
cleic acidj. En þó kann það að vera meira vert, að líkur eru til að
takast megi að komast til skilnings á þvf, hvað gerist þegar náms-
efni eða annað tekur sér bólfestu í minninu og geymist þar.
S»a<$ eru þrír rfcmskrr mervn,
sem armið hafa sér altvjóflkvg-a
viðurkenrúnsu á ivessu sviði.
Heita þeír Hans Röigaarri-Pet-
ersen, E.trvar J. Fjercfingstad og
Thomas Nissen. í»eir hafa starf-
að að rarmsókrwirrv RÍmim í tv5
ár við dýrafræðiraTmsókna-
stofwun Kaupmtin nahafn ar, og
hafa nýiega setið )>inw swn
fjallar tim nýjungar á sviði
meðferðar tauga- og geðsjúk-
dóma. Báru menn þar saman
ráð sín og höfðu uppj nýmfelí.
Að þinginu afstöðnu var þeim
þreffnenningunum boðið í fyr-
iriestraferð ram Bandariikin, og
fiuttu þeir fyririestra við 16
háskóla Og rannsóknarstofnan-
ir.
í Band'arikjimum eru þeir á-
litnir standa fremst í rannsókn-
um þessum. En sá bængur er
á, að ekki er Þeim veitt af
danska ríkimi sú upphæfl til
framhaldsrannsókna, sem )>eir
télja sig þurfa. Samt vilja þeir
ekki gefast upp svona á miðri
leið, enda fen®u i>eir mörg
tilboð í Bandaríkjunum um að
koma þangað, og eru nú allar
líkur á að þeir fari þangað til
að fullna uppgötvun sína, enda
munu þeir fá þar hin beztu
skilyrði.
Hér fer á eftir viðtal við
þessa menn, sem birtist i
dönsku blaði fyrir nokkrum
dögum.
— Hver er ástæðan til )>ess
að bandariskir vísindamenn
hafa fengið slíkan áhuga á
starfi ykkar?
— Laust fyrir miðbik þessar-
ar aldar fór menn að gruna
að hin svokallaða ríbó-kjarna-
Syra vaeri nátengd minninu. I
hverri frumu manslikamans eru
tvö efni, sem hafa geysimikla
þýðingu. Annað þeirra er hið
svokallaða DNA sem fyrirfinnst
í frumukjarnanum; í því fel-
ast erfðavísar sem bera eigin-
leika frá kynslóð til kynslóð-
ar. Hitt er kallað RNA eða
ríbó-kjarnasýra, og er bæði í
íryminu og kjarnanum. Af
þéssu efni er mjög mikið í
taugáfrumum.
ER
MINNIÐ
EFNI?
Hafa danskir vísindamenn fundið
fyrsta lykilinn að lausn gátunnar
miklu um minni og minnisleysi?
ltotta í „hugsunarkassanum" — og sest |)o her a mynuinm ao-
eins nokkur hluti kassans sem tifraunirnar eru gerðar í. Kass-
inn er tvískiptur og mci) því að gefa ljósmerki í iiðrum endan-
um fær rottan mat í hinum. Tekizt hefur, eftir að rannsakaðar
hafa vcrið 500 rottur, að cinangra kemískt efni sem breytist cft-
ir því sem minnisatriðum hjá rottunni fjölgar. Mælitækin til
hægri á myndinni skrá nákvæmlega öil viðbrögð rottunnar.
Þama sjási dönsku vísindamennirnir þrír, nýkomnir frá Bandaríkjunum: Hans Röigaard-Petersen,
Thomas Nissen og Ejnar 3. Fjerdingstad.
Fyrir fáeimwn árum var ]>að
almennf álítið að minnið væri
tengt rafstrawni þeim sem
leikrar um taugafrumur, og
mætti þvi heili okkar samlíkj-
ast rafreikninum. Þessi skoðun
er ekk{ aldauða, fjarri því, en
bandariskur sálfræðingur, Hal-
stead í Chicago, bar íyrstur
manna fram þá tilgátu, að
minnið væri lifefnafræðilegs eðl-
is. Þessi tilgáta íékk mikils-
verðan stuðnin<r )>egar saenskur
prófessor í sálfræði, Holger
Hydén í Gautaborg, gat sann-
að, að efnið RNA færi vaxandi
við nám og breyttist að sam-
setningti. Siðara atriðig er sér-
staklega vert að setja á sig. í
því felst það að efnabreyting
verði í hvert srnn sem minn-
rnu berast ný efni. Það er eins
og gert hafj verið nýtt gat í
gaiaspjaldið.
Athuganir James M<-Connors
(Bandaríkin) geng>u í söitrn átt.
Hann gerðj athuganir á möðk-
um þeim sem nefnast fiatorm-
ar, og eru í öllurn ám og vötn-
um og geta orðið hálfur ann-
ar em á lengd. Þeir teljast
standa mjög neðarlega í þróun-
arstiga dýraríkisins, en em
samt líkir manni »ð sumu því
er snertir gerð taugafmmanna.
Af rannsóknum McConnors skal
hér drepið . á þrjú veigamikil
atriði.
-k Flatormar liafa þá nátt-
liru, að séu þeir skornir sund-
ur, tekur hvor helmingurinn
til að vaxa aft nýju unz þeir
liafa náft eðlilegri stærð. Mc-
Connor tók nú til við aft kenna
þessum ormuni, þótt heimskir
væru, og iókst lionuni )>að,
enda var ekki nema um ein-
firld atriði að ræða. En hvar
gcymdu þeir þetta þ:i í minni
sér? Aft framan efta aftanverðu
í búk sínum? Svo skar hann
flalormanna sundur og athugaði
þá aftur Iregar þeir voru full-
vaxnir að nýju, og kom þá
í ljós að báöir endar höfðu
geymt miniiisatrUH sin jafn
vel, hinn aftari og hinn fremri.
★ Þamæst gaf liann flatorm-
um, sem ekki höfðu fengið
neitt aft læra hjá honum, hina
„menntuðu“ fiatorma að éta,
skar þá í bita og lét hina
gleypa bitana. Við þetta brá
svo að hinir ólærðu vissu nú
allt þaft sem hinir höfftu vitað.
Sá hann þá í hendi sér, að
myndazt mundi hafa eitthvert
efni í flatormunum við skóla-
göngu þeirra, sem barst ó-
breytt til þeirra sem átu þá.
En meltingarstarf flatorma er
ofureinfalt, og gerast ekki efna-
breytingar á fæðunni vift melt-
ing-una.
★ í þriðju umferð var RNA
tekift iir frumum „skólageng-
inna“ orma og gefift „ólærð-
um“ ormum. Þá fór á sama
hátt, aft þeir kunnu þá allt
þaft sem hinum hafði verið
kennt, og þótti þá sannaft aft í
þessu efni væri minnift falið.
Margir hafa síðan gert hin-
ar sömu tilraunir og haft alla
hugsanlega varkárni við, og ef-
ast nú enginn um sapnleiks-
gildi kenninga Mc-Connols.
Á dýrafræðirannsóknastofn-
uninni í Kaupmannahöfn var
íyrir löngu íarift að Sera til-
raunir á flatormum, og þegar
þremenningarnir Fjerdingstad,
RöigaardnPetersen og Nissen
íréttu af tilraunum McConnors
fengu þeir löngun til að fram-
fylgja þessu. F.r nú liðið miss-
eri síðan )>eir byrjuðu, og til-
raunir )reirra voru frábrugðn-
ar öllum f.vrri tilraunum í þvi,
aft nú voru þaft ekki flatorm-
ar, sem )>eir athuguðu, heldur
spendýr. Vera má ag ekki hafi
verift Jaust vift aft súmir liiu
á þetta meft vanþóknun og lít-
illi tiltrú.
Þeir hófu samt starf sitt 6-
trauftir, þvj þeim virtist margf
þenda til þess að minnirra
stýrðu Hfrænar efnabreytmgaT.
Til rannsóknanna höfðu þeir
rottur og fóru aft þessu á hinn
hótfyndnasta hátt. J>eir kenndu
rottunum. Tilgangurinn með
því var sá að fá aft vita hvort
RAN ykist í taugafrúmunum
vift námift, og hvemig þessar
breytingar væru og hvort unnt
væri aft láta óþjálfuft tilrauna-
dýr njóta góðs af þessu með
því að gefa þeim RNA úr
hinum þjálfuðu.
Fyrstu ti'lraunirnar lofuðu
góðu. Rottur, sem fengu RNA
frá þjálfuðum rottum stóðu sig
mun betxir en hinar, sem ékki
fengu það.
5>ar næst var reynt að ganga
úr skugga um að ekki væri að-
eins um ag ræða aukð fiör
hjá rottum þessum, heldiir væri
efni þetta einungis til stuðn-
ings minninn. f>aft tóksf fuH-
komlega.
— Hvað aetlizt þið þá fyrir
næst?
— Já, nú sem stendur vtiítí-
um vift aft þvi ag Ieysa ýms-
ar gátur. Vift höfum gert fjöldá
annarra athngana, o9 allt fer
þaft í sömu átt, og styður það
sem hinar fyrstu leiddu í ljós.
Auk þess höfum vift fengið
mikilvæga þekkingu á ýmstrm
atriðum, en frá því erum við
okkj famir að segja neitt. Suœs
staðar í Bandaríkjunum, þar
sem raunar er ekki enn farið
aft heita aðferðum okkar, hef-
ur stundum gengift illa að finrta
nokkur áhrif af RNA úr þjálf-
uðum dýrúm. Síðustú tilraunir
okkar virðast ætla aft gefa
skýringu á þessu, þv{ vift höf-
um fundið dauf áhrif, sem
Framhald á 7. síðu.
Heimboð til Sovétríkjanna
Við ókum af stað 4. maí
sl. frá Moskvu í lest kl. 9 að
kvöldi og komum kl. 8 að
morgni til Minsk, sem er höf-
uðborg Hvíta-Rússlands. Þar
tóku á móti okkur fyrirmenn
verkalýðsfélaganna. Þangað er
gott að koma og margt ótrúlegt
að sjá. Þetta góða og elskulega
fólk hefur gert kraftaverk, sem
við ekki skiljum.
Minsk er 800 ára gömul borg.
ígor fursti byggði borginamilli
1200 og 1300. Gamla Minsk
var heldur frumstæð borg á
okkar mælikvarða, þar voru
éngar leiðslur í jörð, hvorki
vatn né frárennsli. En borgin
átti tilvenj sína að þakka verzl-
un, því að hún var umferðar-
miðstöð. En eftir byltinguna
tók fólkið til við að færa borg-
ina í nýtízku horf. Það byggði
upp iðnað og jók atvinnulíf,
þannig að í byrjun síðasta stríðs
var Minsk nýtízku borg með
240.000 ibúa og fjölbreyttan
iðnað. I síðasta stríði gengu yf-
ir Minsk einhverjar þær voða-
legustu hörmungar, semnokkur
borg í Sovétríkjunum varð
fyrir. Víglínan sveigðist fram
og til baka yíir borgina hvað
eftir annað, og var borgin ým-
ist í höndum Rússa eða Þjóð-
verja, og alltaf þegar Þjóð-
verjar uröu að hörfa, eyöilögðu
þeir allt, sem þcir höföu tíma
til.
Yfir 80% af borginni voru í
rúst eftir stríðið. Allur iðnað-
ur gjöreyddur, öll vísindi og
allir skólar gjörsamlcga afmóð.
Aðcins 50.000 manns lifðu eft-
ir i borginni, flestir i felum.
Sem dæmi um aðfarir naz-
ista gagnvart fólkinu má geta
þess, að í borginni voru gyð-
ingahverfi með milli 30 og 40
þús. íbún; þeir voru drepnir
allir með tölu. Við sáum fjölda-
gröf, þar sem Þjóðverjar höfðu
grafið 10.000 manns, sem þeir
tóku 10. scpt. 1943 og 'skutu á
aðaltorgi borgarinnar eftirlif-
andi íbúum til viðvörunar.
Hvíta-Rússland fór verst út
úr stríðinu af öllum lýðveldum
Ráðstjórnarríkjanna. Þjóðin
var 12% miljón, þegar strfðið
skall á, en nú eftir 20 ár ná
Hvítrússar ekki 9 miljónum.
I Hvíta-Rússlandi voi’u drepn-
ir og grafnir 2.800.000 Sovét-
borgarar.
Þar voru eyðilegðar 200 borgir
og 10000 þorp. I stríðslok voru
eftir rytjur af 19 verksmiðjum,
en nú eru pær 500, allt stór
iðjuver.
Sá atburður, sem mest fékk
á mig í þcssari stórkostlegu
ferð, var heimsókn f stríð.s-
safnið í Minsk. Þar tók ámóti
okkur eldri kona, sem hafði
misst alla sína ættingja, börn,
mann og allt sem henni var
kærast. Þetta var kyrrlát og
hógvær frcmur lágvaxin kona.
með mild og móðurleg Ijósblá
augu. Hún gekk um og útskýrði
fyrir okkur með rödd, sem auð-
heyrilega tók þátt í þeim hræði-
legu atburðum sem hún lýsti.
Þarna sáum við allskonar vopn.
sem skæruliðar höfðu smíðaft
sjálfir, tætlur úr flugvélum.
sem höfðu stungið sér á lestir
og farartæki nazista, þegarbú-
ið var að laska þær.
Við sáum ótrúlegustu pynd-
ingartæki, svo djöfullega út-
hugsuð að það er óskiljanlegt
að nokkur mannsheili skuli
hafa lagt sig niður við slíkt.
Sem dæmi um þá þýðingu, sem
hvítrússnesku skæruliftarnir
höfftu á gang stríösins er, að
þeir felldu 500.000 þýzka her-
menn og sprengdu upp 200
jámbrautalestir, sem voru á
leið til vígstöðvnnna. Frægasti
skæruliðaforingi þeirra er nú
forseti lýðveldisins.
öll þessi voðalega saga var
svo skelfileg að ég sá suma
hlutina í móðu og einn aldr-
aður, danskur maður settist
niður og tók fyrir augu sér.
Sigur Sovétríkjanna er aðmiklu
þakkaöur skæru 1 iða hern aði num.
þvi þegar víglínan var komin
austur undir Volgu, máttu Þjóð-
verjar þakka fyrir ef hclming-
ur þess flutnings, sem ætlaður
var hernum, komst til skila.
Eitt hættulegasta vopnið,
sem skæruliönr framleiddu, var
sprengja sem ómögulegt var
að þekkja frá kolamola. Þessu
laumuðuþeir í kolabirgðir eim-
vagnanna, svo þegar þessu var
mokað á eldinn sprakk allt í
loft upp. Ég sá eina svona
sprengju, og sem gamall og
reyndur kyndari get ég um það
borið að það var fullkomin
eftirlíking.
Það hvílir mikil ábyrgð á
þeim mönnum, sem temja sér
hatursáróður oog forheimskandi
málflutning með það fyriraug-
um að æsa til illverka. Það
er alveg sama, hvar illverkin
enr framin, hvort heldur það
er í Sovétríkjunum, Afríku,
Asíu eða Ameríku, alls staðar
eru þau söm við sig. Þau eru
tæki þess sterka að þröngva
vilja sínum upp á þann sem
veikari er. Þau eru alltaf ó-
réttlætið í sinni verstu rnynd,
sá sem verst ofbeldinu hcfur
oftast rétt fyrir sér.
Að iokum langar mig til að
minnast ofurlílið á bíósýningu,
sem viö sáum. Þetta var stríðs-
mynd, hún var ekki eins og
þær stríðsmyndir sem við eig-
um að venjast hér á vestur-
löndum meft hávaða og prúð-
búnum hermönnum sem „mar-
séra“ fyrirhafnarlaust til sig-
urs, sem á sér þokukennt mark-
mið. Nei, þarna var lýst á
raunsæan hátt fórnfýsi einstak-
lingsins og um leið getuleysi
hans til að ráða örlögum sinum
og annarra í þessum tryllta
djöfladansi. Þarna Var manni
sagt á skýru máli, að stríð
væri ekki sigur neins heldur
djöfullegt eyðileggingarbrjál-
æði, sem færði aðeins hörm-
ungar yfir saklaust fólk. Þetta
Þjóðviljinn bi.rti hinn
26. maí sl. frásögn Bald-
vins Sigurössonar af há-
tíöahöldnnum í Moskvu 1.
maí, en Baldvin var fnll-
trúi í scndinefnd Alþýðu-
sambands íslands sem
boðin var til Sovétríkj-
anna I sambandi við há-
tíðahöldin. Hann hefur nú
sent blaðinu aðra grein
um ferð sína austur —
segir hér frá dvöl í borgr-
inni Minsk.
var sagt á svo áhrifaríkan hátt
að slíkt gleymist ekki.
I næstu grein ætla ég að
segja ofurlítið frá þvi heljar-
átaki, sem þetta elskulega fóllt
hefur gert í uppbyggingu lands
síns úr rústum stríðshörmung-
anna, en hætt er við aS frá-
sögnin verði heldur samtinings-
leg, því ég skrifa þetta upp
eftir því sem ég punktaði nið-
ur þegar við áttum tal viðfólkj
bæði óbreytta borgara, fyrir*
menn verkalýðsfélaga, og einn-
ig opinbera aðila, sem buðu
ókkur heim.
Allir höfðu sama háttinn á,
þeir luku máli sínu með ósk
um frið og skilning á milli
manna um heim allan og það
voru ekki innantóm orð gat
maður skilið. — B.S.
i
t