Þjóðviljinn - 10.09.1966, Page 5

Laugardagur 10. september 1966 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA J
IDNlSÝNlNGIN
w
Gísti Þorkelsson efnaverkfrœSingur:
Efnaiðnaðurinn á íslandi
Skilgreining
Þegar talað er um efnaiðn-
að, öðru nafni kemiskan iðn-
að, finnst mönnum sjálfsagt að
átt sé við iðnað þar sem efna-
breytingar fari fram á hráefn-
um og þeim breytt þannig í
fullunnar afurðir. Þessi skil-
greining á efnaiðnaði er þó
mjög ófullkomin og oft vill-
andi, þar sem margar aðrar
greinar iðnaðar nota efnabreyt-
ingar við vinnslu sína og stund-
um eru efnaiðnaðarvörur fram-
leiddar við einfalda blöndun
efna án nokkurra efnabreyt-
inga.
Skilgreining á hvað felst í
hugtakinu „iðnaður" hefur ver-
ið mjög á reiki, en Hagstofa
Sameinuðu þjóðanna hefur gef-
ið út flokkunarreglur sem Hag-
stofa íslands notar í Iðnaðar-
skýrslum 1950 og síðan. Þar
er skilgreining á kemiskum
iðnaði, að svo miklu leyti sem
varðar íslenzkan efnaiðnað og
er hún í grófum dráttum eftir-
farandi:
Kemiskur iðnaður:
Framleiðsla kemiskra undir-
stöðuefna þ.á.m. áburðar, as-
etylengass, súrefnis o.fl.
Framleiðsla jurta- og dýraolíu,
þar undir mjöl- og lýsis-
vinnsla (þ.á.m. hvalvinnsla).
Snyrti- og hreinlætisvöru-
framleiðsla:
a. Framleiðsla sápu, þvotta-
dufts. bóns, skóáburðar,
kerta o.fl.
b. Málningar- og lakkgerð;
Framleiðsla á málningu,
lökkum, lími og kítti.
f þessari flokkun er lyfja-
framleiðsla ekki talin með, en
það er frávik frá flokkun Hag-
stofu SÞ.
Það verður Ijóst af þessu, að
almennar efnagerðarvörur telj-
ast ekki til efnaiðnaðar, en
flokkast undir matvælaiðnað.
Svo og osta- og skyrgerð. Sem-
entsgerð telst til steinefnaiðn-
aðar og svo mætti lengi telja
upp greinar, sem samkvæmt
eðli sínu mætti teljast efnaiðn-
aður en flokkast öðruvísi.
Skrá Hagstofunnar um ís-
lenzkan efnaiðnað gefur þó litla
hugmynd um íádæma fjöl-
breytni og risavaxin afköst
efnaiðnaðar í heiminum. Auk
áburðarframleiðslu og lyfja,
sem hvort tveggja eru mjög
stórar og þýðingarmiklar grein-
ar efnaiðnaðar, má nefna fram-
leiðslu á ólíírænum sýrum, vít-
issóda og söltum, litaiðnað,
framleiðslu sprengieína og ým-
iskonar undirstöðu og hjálpar-
efna í plastiðnaði, vcfjariðnaði,
landbúnaði o.fl.
Til þess að geía hugmynd
um risastærð og afköst efna-
iðnaðarins í heiminum má
nefna að verðmæti ársfram-
leiðslu hans nálgast nú 100
miljarða dollara og fer jafnt
og þétt vaxandi.
Fjárfestingarþörf þessa iðn-
aðar er yfirleitt mikil, og stór
efnaiðnaðarfyrirtæki með fjöl-
breytta framleiðslu krefjast
mjög mikillar fjárfestingar, en
skila mikilli framleiðni á hvern
starfsmann og verðmætaaukn-
ingu á efnunum, sem unnið er
úr.
Upphaf efnaiðnaðar
hér á landi
Enda þótt saga efnaiðnaðar
sem sjálfstæðrar atvinnugrein-
ar hér á landi sé ekki nema
u.þ.b. hálfrar aldar gömul, má
ætla að efnaiðnaður í ein-
hverri mynd hafi vcrið iðkaður
hér allt frá söguöld, en þá
jafnan verið tengdur og talinn
til vinnslu sjávar- og land-
búnaðaraíurða. T.d. er liklegt
að litklæði höfðingja hafi að
einhverju leyti verið lituð með
innlendum jurta- og jarðlitum.
Kertagerð var þýðingarmikil
fyrir helgiathafnir og guðs-
þjónustur í kirkjum landsins og
lýsi varð snemma míkilvæg út-
flutningsvara.
Skömmu fyrir heimsstyrjöld-
ina fyrri má telja að efnaiðn-
aður hefjist hér sem sjálfstæð
r
Hluta Islands af vísinda-
styrkjum Nato '66 úthlutað
Menntamálaráðuneytið hefur
úthlutað fé því, sem kom í
hlut fslendinga til ráðstöfunar
til vísindastyrkja á vegum At-
lanzhafsbandalagsins („NATO
Science Fellowships") árið 1966.
Umsækjendur voru átján, og
hlutu tíu þeirra styrki sem hér
segir:
Agnar Ingólfsson, fuglafræð-
ingur, 25 þúsund krónur, til að
sækja alþjóðlegt mót fugla-
fræðinga í Oxford 24.—30. júlí
1966 og til þess að rannsaka
máva frá íslandi og Grænlandi
í Dýrafræðisafninu í Kaup-
mannahöfn.
Brynjólfur Sandholt, héraðs-
dýralæknir. 25 þúsund krónur,
til að sækja námskeið í mat-
vælaeftirliti við Dýralækna- og
landbúnaðarháskólann í Kaup-
mannahöfn.
Axel V. Magnússon, garð-
yrkjuskólakennari, 40 þúsund
krónur. til framhaldsnáms í
jarðvegs- og jurtaefnagreiningu
við Landbúnaðarháskólann í
Kaupmannahöfr.. svo og til að
kynna sér starfsemi ýmissa er-
lendra tilraunastöðva og efna-
greiningastofnana á sviði land-
búnaðar.
Jón Stefán Arnórsson, B. Sc„
40 þúsund krónur, til fram-
haldsnáms i jarðefnafræði við
Lundúnaháskóla.
Magnús Óttar Magnússon,
læknir, 25 þúsund krónur, til
framhaldsnáms í lyflæknis-
íræði, sórstaklega nýrnasjúk-
dómum og meðferð og starf-
rækslu gervinýra, við The
Memorial Hospital, Worcester,
Bandaríkjunum.
Ólafur örn Arnarson, læknir
25 þúsund krónur, til fram-
haldsnáms í þvagfæralækning-
um við The Cleveland Clinic
Educational Foundation, Cleve-
land, Bandaríkjunum.
Sveinbjörn Bjiirnsson, cðlis-
fræðingur, 40 þúsund krónur,
til námsdvalar í Bandaríkjun-
um til að kynna sér aðferðir
til mælinga á rafleiðni berglaga
djúpt í jörðu og hagnýtingu
slíkra aðferða í leit að jarð-
hita.
Þórey J. Sigurjónsdóittir,
læknir, 35 þúsund krónur, til
að ljúka framhaldsnámi í
barnalækningum við Mayo
Graduate School of Medicine,
Rochester, Bandaríkjunum.
Þorgeir Pálsson, B.Sc., 40
þúsund krónur, til framhalds-
náms í flugvélaverkfræði við
Massachusetts Institute of Tech-
nology, Cambridge. Bandaríkj-
unum.
Þorlákur Sævar Halldórsson,
læknir, 40 þúsund krónur til
framhaldsnáms í barnalækn-
ingum við Massachusetts Gene-
ral Hospital. Boston, Banda-
ríkjunum.
(Frá menntamála-
ráðuneytinu).
atvinnugrein. Stofnaðar eru
lýsisbræðslur, síldar- og fiski-
mjölsverksmiðjur, sem vinna
eingöngu úr innlendum hrá-
efnum, en bráðlega koma einn-
ig til sögunnar íyrirtæki sem
vinna úr innfluttum hráefnum.
Eins og vænta mátti voru
þessar íyrstu eínaverksmiðjur
smáar og búnar ófullkomnum
tækjum. Framfarir og vöxtur í
þessum iðnaði varð hægfara
framan af m.a. vegna skorts á
fjármagni og tæknimenntuð-
um mönnum.
Hráefni úr fisk-
afurðum
Efnaiðnaður, sem byggði á
vinnslu fiskafurða var frá
upphafi stærstur og þýðingar-
mestur og framleiddi nær ein-
göngu útflutningsafurðir. Með
aukinni togaraútgerð og vax-
andi síldveiðum á þriðja og
fjórða tugi aldarinnar komst
verulegur skriður á þennan
iðnað. Stærri og fullkomnari
síldarverksmiðjur og lýsis-
vinnslustöðvar voru byggðar.
Vélvæðing er stóraukin og
efnaverkfræðikunnáttan tekin í
þjónustu þeirra. Þessi þróun
hefur haldið áfram og í dag má
fullyrða að þessi iðnaður standi
fyllilega jafnfætis iðnaði ann-
arra þjóða í þessari grein,
hvort sem um gæði afurðanna
eða tæknilegan útbúnað er að
ræða.
Fiskimjölsiðnaður tók fyrst
að vaxa með tilkomu hrað-
frystihúsanna eftir 1940. Þessi
iðnaður líkist í grundvallarat-
riðum síldarmjölsiðnaðinum,
en verksmiðjurnar eru yfirleitt
minni og skortir því nokkuð á
í nýtingu og hagkvæmni hans.
Framleiðsla úr inn-
fluttum hráefnum
Þróun efnaiðnaðar, sem bygg-
ist á innflutum hráefnum hef-
ur orðið með allt öðrum hætti.
’ Fyrstu verksmiðjurnar, sem
áttu fyrir sér einhverja fram-
tíð voru stoínaðar um og eftir
1920. Þetta voru litlar verk-
smiðjur sem framleiddu eink-
um hreinlætisvörur, bón og
skóáburð og eins asetylengas,
súrefni og kalk.
Næsta áratug verður lítil
breyting á þessu, en með heims-
kreppunni upp úr 1930 fór að^
gæta skorts á gjaldeyri og at-
vinnuleysi íór í vöxt. Við það
skapaðist grundvöllur fyrir
ýmsan iðnað sem unnið gæti úr
innfluttum hráefnum og veitt
þannig atvinnu jafnframt því
að hann sparaði erlendan gjald-
eyri. I-Iömlur voru settar við
innflutningi á ýmsum varningi
og verndarlollum komið á. Upp
úr þessum jarðvegi spratt
fjöldi nýrra iðnaðarfyrirtækja.
I efnaiðnaði voru á næsta ára-
tug stofnaðar fjöldamargar
nýjar verksmiðjur til fram-
lciðslu á m.a. hreinlætisvörum,
snyrtivörum, málningu, lökk-
um, lími, bóni o. fl.
í skjóli hafta fékk þessi
iðnaður nokkurs konar einok-
unaraðstöðu um hríð, eða fram
yíir síðari styrjöld, en í ýmsum
greinum voru einhver innflutn-
ingshöft í gildi fram yfir 1960.
Þessum iðnaði tókst á íurðu
skömmum tíma að birgja inn-
lenda markaðinn upp aí helztu
vörutegundum þessara greina,
þrátt fyrir algjöran skort á
iðnþjálfuðu starfsliði í byrjun.
Að vxsu vantaði töluvert upp
á það vöruúrval, sem írjáls
innflutningur veitir, og lengi
vel voru lélegar eða ósmekk-
legar umbúðir ljóður á afurð-
I um þessa iðnaðar. Gæði afurð-
anna hafa oft verið misjöfn,
I einkum í byrjun en hafa farið
batnandi og í ýmsum greinum
komizt til jafns við innfluttar
vörur.
Eftir að farið var að losa
um innflutningshöft og geía
frjálsar efnaiðnaðarvörur hefur
komið í ljós að sumt af þessum
iðnaði getur ekki staðizt sam-
keppni við innílutning. Þannig
hefur snyrtivöruiðnaður að
mestu leyti lagzt niður, dregið
hefur mjög úr framleiðslu á
bóni, skóáburði og sumum
hreinlætisvörum, s.s. handsáp-
um. Ekki mun þetta þó stafa
nema að nokkru leyti af því að
innlenda framleiðslan þoli ekki
samanburð við innfluttar vör-
ur í sama verðílokki. Til dæm-
is geta innlendar verksmiðj-
ur ekki leyft sér að íramleiða
marga verð- eða gæðaflokka af
sömu vörutegund vegna smæð-
ar markaðarins, en aukinn
kaupmáttur almennings leiðir
af sér kröíur um mikið úrval
og oft hámark gæða. í snyrti-
vörum gætir einnig síbreyti-
legrar tízku og mjög miklar
kröíur eru gerðar til umbi'xða
þeirra.
Þrátt íyrir ]xað að samdrátt-
ur hefur orðið í sumum þess-
ara greina hafa aðrar greinar^
staðið sig í samkeppni við inn-j
flutning eins og t.d. málningar-
og límiðnaðurinn og allmikill
hluti hreinlætisvöruiðnaðarins. j
Eftir að létt var af höftum ,
hefur þessi hluti efnaiðnaðar-
ins sem heild verið í vexti og '
þolir fyllilega samanburð við
erlendar vörur að gæðum og
verði.
4 verksmiðjur sýna þar rnáln-
ingu auk annarra vörutegunda,
sem þær framleiða.
Harpa h.f. sýnir málningu,
lökk, lím og fleiri kemiskar
vörutegundir, m-a. notkxm á
fínhúðunarefni á steinsteypta
fleti.
Málning h-f. sýnir málningu,
lökk, lím, þéttikítti o.fl. Sýnir
hún dæmi um notkun á Þan-
þéttikítti til sprunguviðgerða á
múr, þéttingu með gluggum og
ísetningu á tvöföldu gleri. Enn-
fremur er sýnd notkun á við-
arlökkum, Epoxy-Biki og fleiri
epoxyefnum- Sem dæmi um
fjölbreytni í þessum iðnaði er
þess getið að Málning h.f. fram-
leiðir 287 vörutegundir-
Pélur Snæland h.f. sýnir
málningu og gúmmí- og poly-
etersvamp til bólstrunar.
Slippfélagið í Reykjavík h.f.
sýnir málningu og unnar við-
artegundir.
Þrjár verksmiðjur sýna
hreinlætisvörur tx-fl.
H.F. Hreinn sýnir ýmsar
hreinlætisvörur, bón og 21 teg-
und af kertum.
MjðU h-f. sýnir hreinlætis-
vörur og bón.
Sápugerðin Frigg sýnir hrein-
lætisvörur fyrir heimili, stofn-
anir og iðnað-
Ein verksmiðja, Amanti sýnir
snyrtivörur, m.a. Adrett há-
krem, sólkrem og shampoo.
Ein verksmiðja Isaga sýnir
asetylengas og súrefni á hylkj-
1954 og er langstærsta efna-
um og dæmi um notkun þeirra
við logsuðu, og súrefnis á
sjúkrahúsum.
Framtíðarhorfur
Hver er svo staða efnaiðnað-
arins í íslenzkum iðnaði? Til
þess að fá rétta mynd af hag-
kvæmni hans fyrir þjóðarbú-
skapinn verður að styðjast við
víðtækar og nákvæmar hag-
skýrslur- Því miður eru nýjar
skýrslur um þessi efni ekki
fyrir hendi en 1960 gaf Hag-
stofan út all ítarlega skýrslu
um iðnaðinn í landinu og vérð-
ur að styðjast við hana og úr-
vinnslu hennar í Fjármálatíð-
indum nr. 1, 1964. Þar kemur
í ljós að vinnsluvirði efnaiðn-
aðarins á vinnuár eða vinnu-
framleiðni er um 170 þús. kr.
Þetta er ein allra mesta fram-
leiðni í öllum iðnaðinum. að-
eins steinefnaiðnaðurinn hafði
meiri framleiðni eða 181 þús.
kr., en meðal framleiðni alls
iðnaðar á landinu var um 100
þús- krónur á vinnuár- Fram-
leiðni efnaiðnaðar til vinnslu
sjávarafurða og í öðrum efna-
iðnaði hér á landi var mjög
svipuð. Hins vegar var fjár-
magnsþörf efnaiðnaðarins meiri
Framhald á 7. síðu.
Vísir að stóriðju
Þá er loks að geta eina stór-
iðjufyrirtækisins í efnaiðnaði
á íslandi, sem er Áburðar-
verksmiðja ríkisins. Eins og
kunnugt er vinnur hún áburð
úr lofti og vatni með aðstoð
mikillar raforku og nokkurra
aðstoðarefna. Hún var stofnuð
verksmiðja á landinu, en verð-
ur nú að flytja inn ammoniak
um hríð vegna ónógrar afgangs-
orku frá Sogsvirkjun.
Átta sýnendur
Á Iðnsýningunni 1966 sýna 8
efnaiðnrekendur framleiðslu
sína á deild IX, en níunda
efnaverksmiðjan H.F. Hreinn,
sýnir á' deild VI.
Líkur ú afbragðs-
uppskeru í Sovét
MOSKVU 8/9 — Erlendir sérfræðingar í Moskvu telja
að kornuppskera 1 Sovétríkjunum í ár verði bézta uppskera
um margra ára skeið. Talið er víst að uppskeran muni
draga mjög úr gjaldeyrisvandræðum.
Líklega er blaðið að snúast
við, sagði einn sérfræðinganna.
Það má hugsa sér að landbúnað-
arstefnan með hækkun á vöru-
verði til bænda og hvatning á
ákveðnum sviðum einkarekstr-
ar samyrkjubænda hafi lagt
traustar undirstöður í landbún-
aði.
Þá hefur veðurfar verið mjög
hagkvæmt í flestum landshlut-
um. Á hinum víðfeðmu nýrækt-
unarsvæðum austan við Úral-
fjöll varð uppskeran miklu
meiri en í fyrra.
Ennþá hafa ekki endanlegar
tölur komið fram, þar sem enn
er unnið að uppskeru í þeim
hlutum landsins sem liggja
lengst í austri og vestri.
Útvarpið í Peking skýrði frá
því í dag að uppskera í Kína
hafi einnig verið góð.
Fréttir frá Kwangtung, Shan-
,si, Fukien, Shuntung og fleiri
stöðum sýna að hrísgrjóna-,
hveiti- og maísuppskera hefur
aukizt.
í Shuntung var hveiti- og
maísuppskera 26 prósent meiri
en í fyrra.
Útvarpið bætti við að bænd-
ur hefðu sigrazt á flóðum, jarð-
skjálftum og öðrum náttúru-
hamförum með því að tiléinka
sér og beita kenningum Mao.
Mussolini framdi sjálfs
morð, segir í nýrri bók
ítalskur höfundur heldur því
fram í bók sem senn kemur út
í Róm, að hugsanlegt sé, að
einræðisherrann ítalski, Benito
Mussolini, hafi framið sjálfs-
morð eftir að hafa verið tek-
inn til fanga af skæruliðum
kommúnista árið 1945.
Þessi kenning er algjörlega
andstæð næstum því öllum
frásögnUm af dauða einræðis-
herrans. Það hefur fram til
þessa verið haít fyrir satt, að
hann hafi verið skotinn með
vélbyssu ásamt frillu sinni
húsi einu nálægt Como-vat'-
inu.
Þessu vill nú áðurgreindui
höfundur neita. Hann heitir
Marcello Trinali og bók hans
nefnist Dongo — eftir bænum
þar sem Mussolini fæddist.
Trinali segir, að Mussolini
hafi byrjað að hugsa um að
stytta sér aldur eftir að stór-
ráð fasista hafði rekið hann
Bcnito Mussolini
frá völdum i júh'mánuði 1943
Tveim mánuðum sxðar gaf hann
þessa fyrirætlun sína i skyn i
útvarpssendingu frá Múnchen.
en áður höfðu þýzkir fallhlífa-
hermenn bjargað honum. Höf-
undurinn nefnir einnig grein í
fasistablaðinu Civilta Fascista
í lok árs 1945. í þeirri grein
segir Mussolini að „sjálfsmorð
beri ekki að skoða sem rag-
mennsku heldur tákn hugrekk-
is og sé nauðsynlegt og æski-
legt undir vissum kringum-
stæðum“.
Trinali leggur ennfremur á-
herzlu á það, að allmargir
skæruliðar hafi sagt honum, að
þeir hafi séð Mussolini bera
skammbyssu inn í húsið þar
sem honum var haldið föngn-
um daginn fyrir dauða sinn.
Að sögn Trinalis hefur skamm-
byssan aldrei fundizt eftir það.
Höfundurinn heldur því enn-
fremur fram, að ef ekki sé
fallizt á sjálfsmorðskenningu
hans sé engin skýring á dauða
frillunnar, Klöru Pettacis,