Þjóðviljinn - 22.10.1966, Blaðsíða 5

Laugardagur 22. október 1966 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA j
... en avangard-
dóni hér heima
lt-jau tíðindi hafa orðið að
** Leifur Þórarinsson hefur
tekið áð sér að skrifa um tón-
list fyrir Þjóðviljann. Að sjálf-
sögðu eru blaðsmenn stórlega
ánægðir: við heyrum jafnan
nafn hans þegar tiðindi hafa
gerzt í nýrri íslenzkri tónlist
og ósjaldan lætur hann til sín
taka á alþjóðlegum vettvangi
nútímatónlistar; menntun heíur
Leifur ótvíræða og mætti því
til staðfestingar tilfæra marg-
ar staðreyndir. Auk þess hefur
hann skrifað margt um tónlist
í tímarit og dagblöð og gert
það — svo fremur hógvært
orðalag sé notað — með miklu
hressilegri hætti en við eigum
að venjast hér í landi enda-
lausra málamiðlana.
Ispjalli við Leif ber Sinfóníu-
hljómsveitina fljótlega á
góma eins og eðlilegt er — hún
verður hans helzta verkefni
fyrir þetta blað. Og þá bregður
svo við, að yngrikynslóðartón-
skáld hefur ekki yíir neinu sér-
stÖku að kvarta, hvorki að því
er varðar starf hljómsveitarinn-
ar {ié áhuga 1 almennings.
— Ég verð að segja að hér
sé kominn upp furðu mikill á-
hugl "S ’'fortlfst: það lítur ekki:
út fyrir annað en að sinfóníu-
hljómsveitin fylli þetta stóra
hús, Háskólabíó, einu sinni á
viku nú í vetur, það þættu
einbversstaðar tíðindi frá ekki
stærri borg. Og þessi áhugi
virðist eflast með hverju ári
og framfarirnar einna mestar
nú í ár og í fyrra.
Við eigum vissulega mikið að
þakka Bohdan Wodiczko, þess-
um ágæta hljómsveitarstjóra,
sem hefur sýnt að hann kann
að byggja upp efnisskrá sem
er bæði merkileg írá músík-
ölsku sjónarmiði og tiltölulega
aðgengileg íyrir áheyrendur.
Hann tekur að mínu viti málin
alveg réttum tökum: sem upp-
eldisstarf bæði fyrir hljóð-
færaleikarana og áheyrendur.
Það var dæmalaus heppni að
fá hingað þvílíkan stórskota-
liðsmann. Og nú er það tón-
listarunnendanna og stjórnar-
valda að sjá svo um að hann
fái raunverulega möguleika til
að móta, byggja upp.
— Hvemig lizt þér sem tón-
smið af þinni kynslöð á hlut-
föllin í eínisskránni í vetuT?
— Ég held þau hafi aldrei
verið hagstæðari en nú. Tutt-
ugustu aldar verk verða leik-
in á flestum tónleikunum. I>að
eru að vísu ekki allt nútíma-
verk í eiginlegri merkingu,
gjarna nýklassísk verk frá því
um 1920 eða svo, en það hef-
ur reyndar sýnt sig, að það má
"'ekki hlaupa yfir það tfmabil,
við það myndast allsendis óþörf
eyða. Það hefur líka sýnt sig
— til að mynda í stjómartíð
Wodiczkos — að því meir sem
hljórasveit spilar af nýjum
verknm, sem oft eru miklu
flólmari í meðförum en þau
eldri, þeim mun betur kemur
hún til skila eldri verkum.
Eldri músík verður ekki skil-
in nema með stuðningi frá því
sem er að gerast í dag.
Já og vel á minnst: á sjö
tónleikum af sextán í aðal-
flokknum verða flutt ný verk
eftir íslenzka höfunda — það
er áreiðanlega betra hlutfall en
nokkru sinni fyrr, ef undan-
skilin eru sérstök tilvik eins
og tónlistarhátíðir.
Hv
fvað er helzt fréttnæmt
af þínum eigin verk-
um?
— í septemberlok var sinfón-
ía eftir mig leikin á svonefnd-
um fimmtudagstónleikum út-
varpshljómsveitarinnar dönsku.
Hljómsveitarstjórinn var grísk-
ur, Carídis, og þetta gekk
alveg prýðilega — ég gat sjálf-
ur fylgzt með æfingum og ver-
ið viðstaddur. Þettd er gömul
sinfónía (1963), upphaflega
skrifuð fyrir útvarpið hérna og
írumflutt hér undir stjórn
Gunthers Shullers, en í Dan-
mörku var hún flutt í endur-
skoðaðri útgáfu og vonandi
betri. Fjögur verk önnur voru
á dagskrá, sitt frá hverju Norð-
urlanda.
Gagnrýnin var mjög þokka-
leg, nema hvað Information
fyrir stöðum sem gera þeim
kleift að vinna að tónsmíð-
um. Svipuð vinsemd útvarps og
annarra aðila í garð tónskálda
þekkst líka á öðrum Norður-
löndum, þó hvergi eins og í
Svíþjóð. Og það er einmitt
þess vegna að tónskáld í
Skandinavíu eru miklu afkasta-
meiri en íslendingar, þeir hafa
miklu betri aðstöðu.
í Hesselbyhöll við Stokk-
hólm var flutt norræn kamEaer-
músik í sumar. Þar var ís-
landskvöld; Björn Ólafsson,
Einar Vigfússon og Þorkell Sig-
urbjörnsson léku og Kristinn
Hallsson söng. Um þetta hefur
verið svívirðilega lítið skrifað
í blöð, því þeir gerðu vel og
íengu góða dóma fyrir sína
spilamennsku. Á þessu kvöldi
var leikið verk eftir mig, Af-
stæður.
Þú varst síðast í
ríkjunum?
Banda-
ar.
sið
Leifur Þórarinsson.
þótti óþarft að vera að misk-
unna sig yfir ísland á músík-
sviði og reif reyndar allan
konsertinn niður undir fyrir-
sögninni „Hinir norrænu svan-
ir fljúga lágt“. („vel unnið með
hljómsveitina, einstök atriði
ljómandi, verkið samt heldur
langdregið, máske vegna þess
að þessi, stíll • í tónsmíðum
krefst mikillar einbeitingar“
sagði Politiken; hinsvegar í BT:
Leifur er vafalaust hæfileika-
maður, en það var 'mcð nokkr-
um erfiðismunum að fyrsta sin-
fónía hans sannfærði jafnvel
velviljaðan áheyranda“). Ann-
ars kom það fram í gagnrýn-
Til er
, JSCM,
Bréf til Ásgeirs Hjartarsonar
Kæri Ásgeir Hjartarson.
Ég las leikdóm þinn um
„Næst skal ég syngja fyrir
þig“ mér til blandinnar ánægju,
eins og nærri má geta, þrátt
fyrir fallegan og íslenzkulegan
rithátt þinn. Því leikdómar
eru nú einusinni ekki bara
það að rita fallegt mál — ekki
fremur en þýðingar á leikrit-
um eru í því fólgnar. Nú
myndi ég ekki fara að skrifa
þér á opinberum vettvangi
v^gna þess eins, að þú skamm-
ar mig fyrir þýðinguna, en
umsögn þín um hana er þess
eðlis að ekki verður við unað.
Mun ég nú færa rök fyrir
þessu.
Þú getur þess, að þú hafir
ekki átt þess kost að lesa leik-
ritið á frummálinu, „en James
Saunders er sagður maður
málhagur í bezta lagi og skáld-
legur að orðfæri“. Síðan kem-
ur svo dómurinn, sem hljóðar
á þessa leið: „Þýðing Odds
Björnssonar skálds er mörgum
göllum búin og mætti æra ó-
stöðugan að telja upp mállýti
hans, ljótar slettur og óþarfar
með öllu, stirðlega óíslenzku-
lega setningaskipun og stund-
um ranga; og sérstakar mætur
hefur hann á hluttaksorði nú-
tíðar, og hjálparsögninni munu
og forskeyttum greini"—
(Hvaða greinir er það? Spyr
sá sem ekki veit.) — „Þýðing-
in er misjöfn að vísu, en sum-
ar helztu orðræðurnar svo ó-
yndislegar í búningnum ís-
lenzka að fræg mælska Gunn-
ars Eyjólfssonar fær ekki einu
sinni bjargað þeim. Við vitum
að Oddur Björnsson getur gert
miklu betur, hann hefur sýni-
lega kastað höndum til þessa
vandasama verks; en ætlar
leikhúsið aldrei að meta að
verðleikum augljóst mikilvægi
góðra þýðinga?"
Þetta er þungur dómur —
ekki sízt frá Ásgeiri Hjartar-
syni. En lítum nánar á einstök
atriði þessa máls. Þú talar um
mállýti. Áttu þar við tilsvör
eins og: „— ég mcina ekki þó
að hlaupi stundum smá-pikles
uppá þráðinn"? Eða „Þeir
halda bara aö égségeðklofin"?
Eða „að nota sjansinn"?
Eða „rugguhestahalaholubor-
ari“? Mér er vel kunnugt um
það að Lfsa-vesiingurinn talar
hvorki fallega né góða ís-
lenzku — en stundum er hún
að reyna það með þeim ár-
angri sem þú sérð f tveimur
fyrstu dæmunum sem ég tók.
Hér er því hvorki um að ræða
fimm-aura-brandara né minn
eiginn smekk á íslenzku máli,
það er fyrst og fremst verið
að gefa upplýsingar um Lísu
sjálfa og fæ ég ekki betur séð
en furðu mikið sé um hana
sagt í ekki lengra máli. Satt
að segja hef ég verið svo ein-
faldur að trúa því að þýðing
á leikriti ætti öðru fremur að
þjóna „karakterunum", einsog
þeir eru skapaðir af höfundum
sínum, en ekki reglum um
fagurt og rétt málfar. Fólk
talar nú yfirleitt ekki fagur-
lega og enn síður rétt — nema
einstaka menn, en slíkir eru
þvi miður alltof sjaldgæft við-
fangsefni leikritahöfunda.
Þú talar um Ijótar slettur.
Áttu við orð einsog „reflex“,
„súperegó" (og mörg önnur
slík, sem koma fyrir í þýðing-
unni)? Þú myndir að sjálf-
sögðu þýða orðið „reflex“ með
„viðbragð“. Það vill .bara svo
til að prakkarinn Meff kýs
hcldur að nota orðið „reflex"
í þessu tilviki — endaþótt
hann þekki orðið viðbragð
mæta vel (hann er nefnilega
ekki eins mikill alþýðumaður
og þú virðist gera ráð fyrir í
umsögn þinni). En þetta er nú
reyndar ekki hreinn pr : kara-
skapur hjá Meff, orðið „við-
bragð“ nær ekki þeim tilgangi
sem til er ætlazt, og íslenzkur
leikari myndi hreinlega nota
orðið „reflex“, þegar hann
rabbar persónulega við mót-
leikara, ef íslenzkt orð
næði því ekki sem hann
vildi segja. Meff er sum-
sé leikari — og það atvinnu-
leikari. Dust notar aftur á
móti sínar slettur vegna þess
að hann er að stríða Einbúan-
um og koma honum í vand-
ræði. Þess vegna get ég ekki
fallizt á að þær séu „óþarfar
með öllu“.
Um stirðlega, óíslenzkulega
setningaskipun þætti mér vænt
um að fá dæmi í réttu sam-
hengi, þú myndir þá kannski
vera svo vænn að hafa enska
textann með og þýða hann svo
sjálfur á íslenzkulegan og
lipran hátt, svo allir megi nú
sjá hvernig eigi að snúa slík-
um texta á íslenzku, og hvern-
ig eigi ekki að gera það.
Og áfram heldurðu: „Þýð-
ingin er misjöfn að visu, en
sumar helztu orðræðurnar svo
óyndislegar í búningnum ís-
lenzka að fræg mælska Gunn-
ars Eyjólfssonar fær ekki einu
sinni bjargað þcim.“ Seinna
segir þú svo í dómi þínum um
leik Gunnars: „Langar orð-
ræður Gunnars voru með
hreinum ágætum." Hvernig
kemur þetta heim og saman?!
Hvernig geta þessar löngu
ræður verið með hreinum á-
gætum i meðferð leikara, sem
fær ekki einu sinni bjargað
þeim með frægri mælsku
sinni? Og hvernig getur yfir-
leitt ræða orðið ágæt ef orð
hennar eru fyrir neðan allar
hellur?
En eins og ég gat um í upp-
hafi þessa máls eru það ekki
skammir þínar sem hafa kom
ið mér til að hripa þér þessar
línur, heldur sú fullyrðing þín,
að ég hafi kastað höndum til
verksins. Hitt er svo annað
mál, að það vefst fyrir mér
að skilja, hvernig leikdómari
getur talið sig þess umkominn
að viðhafa allt þetta saman-
safn af skammaryrðum (þótt
sum þeirra séu reyndar nokk-
uð pen í sjálfu sér, eins og „ó-
yndislegur"), þegar hann hef-
ur ekki litið yfir enska text-
ann áður.
Með beztu ' kveðju.
Oddur Bjömsson
inni, t.d. hjá BT, að íslenzk
tónskáld eru á öðrum slóðum
en aðrir Norðurlandamenn —
þeir sækja flest sitt til Þýzka-
lands, en ítölsk og jafnvel
frönsk sjónarmið eiga frekar
fylgi að fagna á íslandi, þó
merkilegt megi virðast. Frá
þessu eru þó auðvitað ýmsar
undantekningar.
★
ágætur félagsskapur
sem , hefur um
margra ára skeið efnt til al-
þjóðlegra hátíða nútímatónlist
ar — þessi hátíð var haldin 1
Stokkhólmi í sumar. Þar 'átti
ég „Óró no. 2“, sem er kafli
-®> úr stóru verki íyrir íimmtán
hljóðíæraleikara sem ég hef
enn ekki lokið við. Mér er
sagt það hafi verið vel spilað,
og Dagens Nyheter sagði þetta
væri „várd respekt". Það er
skrýtið að vera kallaður virðu-
legur tónsmiður og jafnvel
gamaldags í útlöndum og vera
svo einhver avangard dóni hér
heima.
Á tónleikunum í Nörköping
24. sept. var leikið verk fyrir
tvö blásturshljóðfæri og hörpu,
Kadensar, og fckk góða dóma.
helzt íyrir óvenjulega meðferð
á hljóðfærum. Þetta verk var
lika spilað í New York s.l. vor.
Og í Gautaborg á tónleikum
sem sænska útvarpið sá um;
sænska útvarpið er mjög fram-
takssamt við tónleikahald og
sér þar að auki tónskáldum
Já, ég var þar síðast tæpt
Fordstofnunin hefur þartn
að bjóða þangað fimra
mönnum úr einhverri tiltekinni
listgrein árlega. Röðin var sem-
sagt komin að tónlist og var
boðið Englendingi, Itala, tveira
Suður-Ameríkumönnum og ís-
lendingi. Okkur var séð fyrir
ágætri aðstöðu til að gera hvað
sem okkur sýndist, ég vann til
að mynda við elektrónískt
stúdíó. Ég kynntist þama mörg-
um ágætum tónskáldum, en
flest þeirra eru lítið þekkt í
Evrópu — þar þekkja menn
einna helzt þá sem fást við
Happenings; í því eru að vísu
hæfileikamenn, en flest sem ég
hef séð af því tagi er óþolandi.
Það gerist margt ágætt hjá
Bandaríkjamönnum á þessu
sviði. En manni finnst að
margir þeirra beztu menn séu
að ofkeyra sig, það kostar svo
harða baráttu að halda sér á
yfirborðinu. Þetta álag getur
verið mjög tvíbent — annars-
vegar getur það orðið til þess
að kreista allt það úr mönn-
um sem þar er að hafa, hins-
vegar hlýtur líka mikið að
fara í súginn af mönnum sem
ekki hafa það sérstaka tauga-
kerfi sem til þarf.
Á.B.

Hvernig
hlustað
er
Á blaðamannafundi í gær lét
Vilhjálmur Þ. Gíslason útvarps-
stjóri þess getið, að sænskir
aðilar hefðu hug á því að kanna
hvemig menn hlusta á útvarp
á íslandi og þó einkum hvemig
viðtökur sjónvarp fær og hvaða
áhrif það hefur. Er sagt að
slík rannsókn hafi ekki verið
gerð í Evrópu svo vel væri.
Komu Sviar hingað til aðund-
irbúa þessa rannsókn, en af
áframhaldinu hefur ekki orðið,
líklega vegna fjárskorts. Ríkis-
útvarpið íslenzka ætlaði að
leggja fé til þessarar rannsókn-
ar og bjóst útvarpsstjóri við
því, að hún yrði gerð, þótt síð-
ar yrði.
Cambridge-prófessor ræðir
danskar bókmenntir
Elias Bredsdorff, prófessor í
norrænum fræðum og forstöðu-
maður deildar norrænna fræða
(Department of Scandinavian
Studies) við Caimbridge-háskóla,
kemur hingað til lands 23- okt.
og mun dveljast hér nokkra
daga í boði Heimspekideildar
Háskóla Islands. Prófessorinn
hefur frá upphafi (1962) verið
aðalritstjóri bókmenntatíma-
ritsins Scandinavica.
Prófessor Bredsdorff mun
flytja tvo bókmenntafyrirlestra
á vegum Heimspekideildar.
Verða þeir báðir fluttir á
dönsku enda er prófessorinc,
danskur að uppruna.
Fyrri fyrirlesturinn, sem
fluttur verður mánudaginn 24.
okt., kl. 5-30, nefnist Ord og
billeder hos Kjeld Abell. í sam-
bandi við fyrirlesturinn mun
prófessorinn sýna skuggamynd-
ir til þess að skýra samband
myndhverfrar tjáningar rithöf-
undarins við raunveruleikann.
Síðari fyrirlesturinn verður
fluttur miövikudaginn 26. okt.
kl. 5-30 og nefnist H.C. Ander-
sen og Charles Dickens. I þess-
um fyrirlestrum mun prófess-
orinn m.a- ræða persónuleg
kynni þeirra Andersens og
Dickens, sem ekki vt>ru alveg
snurðulaus, þótt rithöfundamir
dáðu hvor annan.
Báðir fyrirlestramir verða
fluttir i I kennslustofu Háskól-
ans. öllum er heimill aðgangur.