Þjóðviljinn - 14.12.1966, Qupperneq 7

T
Miðvikudagur 14. desember 1966 — Þ.TÖÐVTLJTNN — SfÐA f
Afrek eliumanns
Jón Guðnason: Dala-
menn I.-HI. Æviskrár
1703—1961 og 1966.
Beykjavík 1961 og 1966.
Við lok s.l. sumars kom út
bókin Dalamenn Æviskrárl703-
1961 III. eftir sr. Jón Guðnason
fyrrum skjalavörð, og er
ein af fáúm bókum nú sem út-
komutími var ekki miðaður vid
jólamarkað.
Þetta þriðja bindi Dalamanna
er jafnframt hið síðásta og
skiptist bað í tvo meginkafla:
Dalamenn utan héraSs og Dala-
menn í Vcsturheimi. í fyrri
kaflanum eru æviskrár nær
1100 mánna, og er þó þeirra
einna getið sem látnir eru. I
síðari kaflanum eru æviskrár
um 720 vesturfara og gengur
það lygisögn næst, að sr. Jóni
skyldi takast að hafp upp á
æviatriðum svo margra vestur-
fara, því þótt margir hefðu
samhand við ættfólk sitt hér
heima voru þó < hinir einnig
margir sem „hurfu“ sjónum
vestur þar. Aðeins höfundi
slíkrar bókar rmin kunnugt hve
mikla alúð og þrautseigju hefur
þurft til slíks verks. Það eru á-
reiðanlega ófáar vinnustundir
sem þar .munu liggja sumstaðar
að baki nokkurra lína æviskrá.
1 fyrsta lagi þurfti höfundur að
fara gegnum blöð og tímarit
Vestur-Islendinga, svoog ýmsar
bækur um landnámssögu þeirta
— og ennfremur blöðin hér
heima, og leita að ^upplýsingum
er þar kynnu að finnast um aevi
og endalok einstakra manna. En
sr. Jón Guðnason lét ekki við
það eitt sitja heldur stóð í
bréfaskriftum við menn vestan-
hafs. og tókst með þeim hættí
að fá upplýsingar um ófáa
menn, þ.á.m. menn er um ára-
tugi hefðu verið „týndir“ ætt-
ingjum sínum, og aðrir gefizt
upp við að finna. Að ná sam-
an æviskrám á áttunda hundrað
vesturfara úr þessari einu
sýslu er afrek. — Enginn þarf
að falla í stafi þótt við ein-
hverjar af þeim upplýsingum
megi bæta síðar eða eitthvað að
leiðrétta. Aftast í þessu bindi
eru einmitt viðaukar og leið-
réttingar við fyrri bindi, svo og
mannamyndir á 23 blaðsíðum, —
myndir sem áttu að fylgja fyrn
bindum en bárust höfundi þá
fyrst er þau voru komin út! Er
þetta enn eitt dæmi um alda-
gamalt tómlæti mörlandans.
Sr. Jón Guðnason er hálfur
Dalamaður og hálfur Stranda-
maður. og verður ekki annað
sagt en hann hafi goldið þess-
um ættbyggðum sínum fóstur-
launih. Árið 1955 kom út bók
hans Strandamenn, en þar er ac
finna aeviskrár þó nokkuð yfir
' 2800 Strandamanna. Árið 1961
kom svo Dalamenn I. og II
og nú fyrir haustið Dalameno
III. I bessum fjórum bókum sv
Jóns eru æviskrár á 9. þúsund
manna, þ.e. nafnaregistur er
yfir á 9. þús. manns, en raun-
verulega mun þar þó getið
30 — 40 þúsundum manna. Að
formi til eru þessar bækur
bændatal í fyrmefndum sýslúm
í hálfa þriðju öld og er þar ac'.
sjálfsögðu jafnframt getið eigin-
kvenna þeirra — en sumir
þeirra voru fjórgiftir. Auk þess
eru svo upplýsingar um fjölda
marga afkomendur. — Samtals
eru bækurnar 2279 blaðsíður.
En þessar tölur segja ekkerl
Jón Guðnason.
um þær vinnustundir sem far-
ið hafa til þess að safna öll-
um þessum fróðleik saman,
færa hann á' bækur og gefa út.
-Og hræddur er ég um að æði-
mörgum þætti ekki mannsæm-
andi tímakaup þeir fáu aurar
sem myndu koma á vinmistund
hvérja ef skipt væri niður á
vinnustundimar því fé sem höf-
undur kann að fá umfram út-
gáfukostnað — ef það er þá
nokkuð! En notalegt er til þess
að vita að enn eru á Islandi
menn sem skrifa bækur án þess
að hugsa fyrst um hve fémikill
gripur þær yrðu.
Ekki er óhugsándi að ein-
hverjir kynnu að spyrja að
hvaða gagni slíkar bækur komi,
að hvaða gagni sé að eyða æv-
inni til slíkrar vinnu. Væri ekki
úr vegi að þeir spyrjendur veltu
fyrir sér að hvaða gagni þeim
komi aurahrúgumar sínar þegar
þeir eru dauðir. Sé það rétt, að
þegar Jón Guðnason var í Dö!-
um vestur og á Ströndum norð-
ur, lítt fjáður en barnmargU'-.
hafi einhverjum efnabændum
þótt prestinum standa nær að
hugsa meir um búskapinn og
minna um bækur, má vera að
nú fari að renna upp íyrir þeim
að fleira má áð nokkru gagni
koma pn safna heysátum í kýr-
hlöður. En það er vist, að nú
hugsa margir í Dölum <yg :i
Ströndum hlýtt til Jóns Guðna-
sonar fyrir þessar bækur hans.
Og áhugi fyrir þeim — eftir að
Sveitalíf i dag
Guðmundur Halldórs-
son: Hugsað heim um
um nótt. Sögur. Bóka-
útgáfa Menningar-
sjóðs 1966, 95 bls.
Guðmundur Halldórsson er
húnvetnskur bóndasonur, hefur
að mestu dvalizt ,á heimaslóð-
um, fengizt við sagnagerð um
tíu ára skeið, nú, þegar höfund
ur stendur á fertugu kemur ú!
eftir hann lítil bók. Og sá eem
í henni blaðar fer fljótlega að
tuldra fyrir munni sér: og þó
fyrr hefði verið ....
Islenzk sveit síðari ára er að
vonum vettvangur þessara
sagna' og þá einkum sagt frá
þeim vanrla sem steöjar aó
þær komu út — varð meirí er,
nokkum hafði grunað, (settar-
samheldni lifír enn við Breiða-
fjörð), jafnvel að heimili sem
annars hafa ékki látið sér ailt
of títt um bókakaup, væru ekki
í rónni fyrr en þessar bækor
voru komnar á heimilið. Dæmi
munu þess að fjórir af fimm í
heimili hafi keypt sína bókina
hver.
Bækur þessar koma ekki að-
eins að gagni ættfræðingum, og
þeim sem eitthvað vilja vita
um ætt sína í þessum héruðum,
heldur og engu sfður öllum sem
láta sig sögu þessara byggða
einhverju varða. — Hafi sr. Jón
Guðnason heila þökk fyrir þetta
starf sitt. J.B.
Kátíftasýning á „Tart i bak“ í tilefni fimmtxu ára leikafmælis Brynjólfs Jóhannessonar.
Æviminninga
Karlar eins og ég.
Æviminningar Brynjólfs
Jóhannessonar leikara,
Óláfur Jónsson færði í
letur. Setberg 1966, 233
bis. 60 myndir.
Brynjólfi Jóhannessyni hlýtur
að vera mikill vandi á höndum
þegar hann sezt niður til að
segja endurminningar sínar.
Verið getur, að hann sé, vegna
langs og árangursríks leikstarfs
frægari eða vinsælli en nokkur
annar þeirna manna, sem afRld
eiga að Bandalagi íslenzkra
listamanna. Og hann hefur far-
ið með svo mörg skopleg og
skrýtileg hlutverk um ævina,
að hann á. það alltaf á hættu
að mæta mönnum sem þykir
sjálfsagt að reka upp hlátur
þegar þeir líta hann augum. Af
þessum sökum öllum er hætt
við því að menn geri sér —
hver á sinn hátt — alltof á-
kveðnar hugmyndir um það
fyrirfram, hvernig æviminning-
ar Brynjólfs Jóhannessonar eigi
að vera.
Brynjólfur Jóhannesson fer i
þessari bók fremur fljótt yfir
sína persónusögu — er sleppir
hefðbundinni frásögn af æsku-
dögum með bryggjufiskiríi og
hóflegum prakkarastrikum. Þvi
allt frá því að Brynjólfur
,.gleypir i sig meft öll vit opin‘'
allar sýningar dansks leik-
flokks sem gistir Isafjörð árið
1911 og fram á daga okkar og
Barnablaðið Æskan
yngri kynslóðinni á tíma mik-
ilia breytinga. Sumir kveðja og
fara á brott, aðrir brauka eftir
í von um gott sumar; vand-
ræðaleg hátiðaböld til heiðurs
merkismanni eða nýju sam-
komuhúsi — og andsvar við
þeim í jafnvandræðalegri bíl-
drykkj.u; von um ást eða skáld-
skap til vai’nar tómlegri
skemmtun, langri einvcru os
tilbreytingarleysi vetrarmánaða.
Þessi sögúefni eru að sjálf-
sögðu ekki ný, en þau eru held-
ur ekki gömul í meðferð Guð-
mundar Halldórssonar. Að
minnsta kosti hefur hann nó?
úrræði til að gera þann veru-
Framhald á 9. síðu.
Allrr þeir sem fengið haf-a
nokkra nasasjón af blaða-
mennsku á lslandi, kynnztarga-
þvargi blaðaútgáfunnar, vita að
það liggur alla jafna meiri
vinna að baki útgefnu biaði en
ókunnugir gera sér yfirleitt
grein fyrir. Mikil vinna ein
nægir bó ekki, nema mönnum
standi hreint á sama hvers-
konar blað þeir láta írá sér
fara; það þarf því líka að
koma til úrvinnsluhæfni og hug-
kvæmni og útsjónarsemi o.s.frv.
Verklagni er m.ö.o. nauðsynleg
( þessu slarfi sem öðrum eigi
sómasamlegur árangur að nást.
1 hvert skipti sem nýtt tölu-
blað ÆSKUNNAR, barnablaðs-
ins gamla en síunga, ber.st
Þjóðviljanum fáum við Þjóð-
viljamenn staðfestingu á því al
menna áliti, að Grímur Eng-
ilberts, ritstjóri Æskunnar, sé
einkar verklaginn í starfi sínu.
hugkvæmur og útsjónarsamur.
Honum hefur ekki aðeinstek-
izt að gera blaðið vel úr garði.
heldur einnig að halda svo á
málum árum saman að aldrei
hefxrr slaknað á.
Nú er jólablað Æskunnar t.d
komið út, stcVi’t og mikið heft:
Það er að vanda efnismikið og
líflega umbrotið. Af efninu
má nefna m.'a.: Tóbak og áhri'
l>ess. Sögurnar Gestur góði
konunnar, Riddarinn í skógin-
um, Jólakvöld á læknisheimi)
inu, Dansleikurinn eftir Selm’
Dagérlöf, Kona fiskimannsin:-
eftir Puskin. Þá eru greinai
um Tove Ditlevsen og grei-i
eftir Agnar Kofoed-Hansen
flugmálastjóra um Blindflue
Sagt er frá bamaleikriti Þjóð-
leikhússins „Galdrakariinum frá
Oz“. Brúðkaup í. Færeyjum
nefnist grein eftir Pál Paturs-
Grímur Engilberts.
Kápusiða Jóla-ÆsUunnar.
•son, grein er um KFUM og K
f jölmargir smærri þættir
framhaldssögur, myndasögur,
leikþættir, kvæði, skrítlur o.fl.
o. fl.
Beckets og Dario Fo er saga
hans samofin sögu leiklistar i
landinu og þessir tveir þættir
bókarinnar eru ekki látnir
rakna surjdur síðan. Meir en
svo: sögumaður kostar kapps
um það er inngangsköflum
sleppir að vera helzt hvergi til
nema innan veggja leikhússins
— við eigum mjög auðvelt með
að trúa því að einmitt vegna
þess'sé sagan sögð, eins og seg-
ir í eftirmála. Þegar í bókinr’i
segir, til að mynda, frá næstum
því ótrúlegum vinnudegi Bryni-
ólfs £ mörg ár, er því þegar
bætt við samvizkusamlega að
„betta var síður en svo eins-
ciæmi með mig. Svona lifðu og
störfuðu íslenzkir leikarar á
þessum árum“. Reyndar er frá-
sögn Brynjólfs af starfsaðstöðu
og vinnudegi leikara eitt af því
sem fróðlegast er i þessari bók:
ævintýrnleg saga langra fnim-
býlingsára íslenzkrar leiklistar
verður enn furðulegri ef menn
leiða hugann að þvi, hve háska-
samlegt það álag var, sem þeir
menn tóku á sig sem báru h’ía
og þunga dagsins. Manni gæti
vel orðið það á að grafa upp
gamalt mat á siðrænu gildi erf-
iðleika, væri ekki til á hverjum
tíma sægur illmenna til að mis-
nota það herfileea.
Samvinna þeirra Brynjólfs
•Tcíhannessonar og Ólafs Jóns-
sonar virðist um margt vel haía
teldzt. Bókin er skrifuð á
þokkalegu og eðlilegu máii, hún
er laus við tiigerð og rembu og
tilhneigingar til að villa á sögu-
manni heimildir. Hún er blátt
áfram fróðleg: þessa miklu sögu
af sigrum og ósigrum leiklistar
í baráttu fyrir fuligildri trlveru
sinni þekktu tveir menn öðrum
hetur, Brynjólfur og Haraldur
Björnsson — nú hafa þeir báðir
lagt fram sína greinargerð.
Stundum kemur það fyrir að
lesanda er yljað með notaiegri
kýmni. Skipting efnisins í kafla
virðist og næsta skynsamleg os
vinnur á mcjti miklum fjölda
nafna, hlutverka og leikrita.
sem hljóta aö íþyngja þókinni.
Þvf ber samt ekki að neita.
að það er sem merkilegt og
stormasamt tímabil gerist um of
í einum fleti í bessari bók, a+-
vikin leggjast hlið við hlið eiris
og steinar í festi án l>ess að
numið sé sem skvldi staöar t;l
nð vai-pa skærri bit’tu á bá sem
forvitnilegastir eru Áður var
minnzt á mikinn fjölda nafna
— leikpersóna og leikara — það
er ef til vill ekki sjálf mergð-
irt sem er til trafala heldur hitt.
að athuganir þær sem eru látn-
ar fylgja til skýringar og sér-
kenningar persónum lífs eða
listar eru einfaldlega of ai-
menns eðlis, koma ekki áleiðis
skilaboðum um margbreytileika
og litauðgi.
Að þvi er varðar persónur og
atvik íslenzkrar leiklistarsögu
ber að líkindum að tengja viss-
an fábreytileika í frásögr.
Brynjólfs við kurteisi hans og
umburðarlyndi; hann segir
sjálfur í eftirmála: „Mörgu höf-
um við sleppt sem kannski
kæmi illa við einhvem því oft
má satt kyrrt liggja. Og ég he^
enga löngun til að særa fólk —
jafnvel ekki þá sem imnið haía
Leikfélagi Reykjavíkur ógagn
um dagana". En það er nú einu
sinrfi svo, að miðlungi vel inn-
rættum lesanda finnst að kurt-
eisi sé ekki akkúrat sá eigin-
leiki sem bezt dugi þeim, sem
segir æviminningar sínar. Ekki
svo að skilja að Brynjólfur
Jóhannesson gefi það alveg upp
á bátinn að segja skoðun sína
— nei: ég vii þá nefna til dæm-
is þáttinn af því deilumáli sem
hæst hefur borið í íslenzku leik-
listarlífi: af stofnun Þjóðleik-
hússins og skipulagi þess. Um
það mál hefur að sjálfsögðu
einnig verið skrifað á öðrum
vettvangi en þar fyrir er feng-
ur að skilmerkilegri greinargerd
manns eins og Brynjólfs um
þetta furðulega þrætuepli sem
enn í dag stendur í mönnum og
torveldar andardrátt.
Bókinni fylgja hlutverkaskrá
Brynjólfs, nafnaskrá og
myndaskrá og prentvillupúki
fitnar víst ekki af henni. Gísli
B. Bjömsson sá um smekklegt
útlit bókarinnar.
Ami Bergmann.
3. bindi breið-
firzkra sapa
er komið út
Út er komin hjá Bókaútgáf-
unni Fróða III. bindi af Breid-
firzkum sögnum skráðum af
Bergsveini Skúlasyni. Undir-
fyrirsögn bókarinnar er „Sam-
tíningur". Á umslagi segir út-
gefandi að líklega verði þerta
síðasta bindið í þessu ritsafni.
I bókinni eru 40 frásöguþættir
og aftan við hana er nafna-
skrá yfir öll bindin brjú.
Torfi Jónsson teiknaði kápu-
umslag, sem er prentað í Off-
setprenti hf. en bókin sjálf er
prentuð í Prentsmiðjunni Eddu.
Bandið á bókinni er fremur
óvandaður shirtingur, en í
fullu samræmi við áður útkomin
l
á