Þjóðviljinn - 13.04.1967, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 13. aprfl 1967 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA J
Ábendingar til þjóð-
hátíðarnefndar 1974
Höfundurinn: Lúðvík Holberg.
JEPPIÁ FJALLI
í Þjóðleikhúsinu
Eins og þegar er orðið al-
þjóð kunnugt hefur nýlega ver-
ið skipuð nefnd til þess að hafa
með höndum undirbúning að
minningu um ellefu hundruð
ára búsetu á íslandi. í þessa
nefnd hafa valizt ágætismenn
og er ekki að efa, að þá muni
alla fýsa þess að leysa verk
sitt svo af hendi, að þjóðin
megi hafa af sem mest gagn
og jafnframt sæmd. — En í
þessu sambandi ber að mörgu
að hyggja, og því má ekki
gleyma, að íslendingar eru fá-
menn þjóð og fremur vanefn-
um búnir, svo ekki sé meira
sagt, en svo að segja að á
hverju strái blasa við óleyst
verkefni, vitanlega misjafnlega
mikilvæg. Af þeim sökum lang-
ar mig til þess að koma á fram-
færi nokkrum þönkum mínum
í sambandi við fyrirhugað
minningarhald.
Matthías Johannessen rit-
stjóri, sem er formaður nefnd-
arinnar, hefur að nokkru leyti
reifað í sjónvarpi, hvað nefnd-
in hefði helzt á prjónunum, eða
öllu heldur væri varfærnis-
legra að orða það svo, að hann
hefði í höfuðdráttum drepið á,
hvað nefndin hefði látið sér
koma til hugar í hverju þessi
minning ætti að vera fólgin.
Þessi skýrslugerð Matthíasar í
sjónvarpinu var þó engan veg-
inn tæmandi.
í Tímanum föstudaginn 7.
april síðastliðinn er skýrt frá
eftirfarandi: — „Þjóðhátíðar-
nefndin 1974 gerir í tillögum
sínum, sem lagðar voru fram
á Alþingi í dag, m.a. ráð fyr-
ir, að út verði gefið í samtals
58 bindum sýnishom íslenzkra
bókmennta frá upphafi og fram
til ársins 1974. Er gert ráð fyr-
ir, að sérstök ritstjórn sjái um
val verkanna, en komið verði á
fót samstarfi útgáfufyrirtækja
um útgáfuna.
Þjóðhátíðarnefndin gerir til-
lögur um, að útgáfan skiptist
í 8 flokka: fomrit 12 bindi, ljóð
10 bindi, skáldsögur 12 bindi,
smásögur 4 bindi, þjóðsögur og
sagnaþættir 4 bindi, ævisögur
og endurminningar 6 bindi og
ræður og ritgerðir 6 bindi“.
Nú má í fyrsta lagi spyrja,
getur ekki minna gagn gert?
Og í öðru lagi má varpa fram
þeirri spurningu, hvar ætlar
nefndin í efnisniðurröðun sinni
rúm fyrir það, sem ritað hefur
verið af sagnfræði á íslandi.
Eða hefur ef til vill ekkert ver-
ið skráð af sagnfræði á íslandi,
eins og skilgreina á það orð
á strangvísindalegan hátt?
í sunnudagsblaði Morgunblaðs-
ins 9. apríl síðastl. er leiðari
í blaðinu, sem heitir: „Hug-
myndir um þjóðhátíð,“. Ég get
mér þess til, að höfundur hans
sé Matthías Johannessen rit-
stjóri og formaður þjóðhátíðar-
nefndar. Ég hirði ekki um að
rekja efni þessa leiðara, en vil
einungis geta þessa: — „Ýms-
ar fleiri hugmyndir koma fram
í tillögum þjóðhátiðarnefndar.
Þar er rætt um útgáfu á sam-
felldri íslandssögu, sem að-
gengileg væri fyrir almenn-
ing“.
Sjálfsagt mundi ekki óvinn-
andi vegur að vinna slíkt verk,
þar sem það á að vera, að mín-
um skilningl, yfirlitsrit. — En
mér er spurn, hvers vegna allt-
-----—---------------------- <
Finnar fá varaforða
frá Gjaldeyrissjóði
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (I
MF) hefur veitt Finnum heim-
ild til að draga allt að 93,75
milj. doijara á næstu 12 mán-
uðum. Hlutur Finna í sjóðnum
steig í marz 1966 upp í 125
milj. dollara. Þeir skulda sjóðn-
um ekkert og hafa ekki fengið
fé úr honum síðan 1953.
af þetta hálfkák með samningu
íslandssögu, úr því að nefndin
ætlast til að út komi fyrir henn-
ar atbeina 58 bindi í sambandi
við afmælið?
Alkunna er, að Menningar-
sjóður hefur verið með á döf-
inni útgáfu á Sögu íslendinga.
Henni var í öndverðu ætlað að
vera 10 bindi, en sú bindatala
hefur farið úr skorðum. Saga
þessi átti að ná til ársins 1918.
í ritstjórn verksins völdust
þessir menn í öndverðu: Árni
prófessor Pálsson, Barði þjóð-
skjalavörður Guðmundsson og
Þorkell bókavörður Jóhannes-
son, síðar háskólarektor. Nú
vita allir, að þessir menn voru
ágællega gefnir, prýðilega
menntaðir og íjölfróðir. Ég
kann ekki skil á því, á hve
löngum tíma þeir hafa áætlað
að þetta verk væri unnið, en
mig hefur alltaf íurðað á þvi,
að þeir skyldu áræða, að forma
þetta verk með þeim hætti, sem
þeir gerðu, vel vitandi þess,
hvílík ókjör þuríti að kanna
af frumgögnum og jafnvel gefa
út, áður en samin væri ís-
landssaga, sem samboðin væri
þjóðinni, en það hafa þeir
sjálfsagt ætlazt til, að verk það
yrði,. sem þeir höfðu tekið að
sér að annast ritstjórn á. Af
íslandssögu Menningarsjóðs
hafa þegar komið út sjö bindi,
og birtist það seinasta 1958.
Margt er í þessari sögu byggt
á könnun frumgagna er leiða
furðu margt í Ijós, sem áður
var ókunnugt um, en hitt vita
allir, sem grannt hafa kynnt
sér þetta verk, að tekizt hefur
að forklúðra það svo, að héðan
af getur það aldrei orðið barn
í brók, aldrei orðið að þeirri
Sögu íslendinga, sem upphafs-
menn hennar munu hafa gert
ráð fýrir.
Alkunnugt er, að reist verður
handritahús, það er einnig jafn-
kunnugt, að talsverður hluti
Árnasafns verður afhentur ís-
lenzku þjóðinni. Þótt íslenzkar
ritaldarbókmenntir hafi varp-
að mestum ljóma á bókiðju ís-
lendinga, má ekki gleyma því,
að margt hefur verið ritað fyrr
og síðar á íslandi, er mikil-
vægt gildi hefur fyrir þjóð-
menningu okkar og sögu. Nú
er handritastofnuninni ætlað
miklu víðtækara starfssvið en
gefa út og rannsaka íslenzk
fornrit og er það vel. Störf
þessarar stofnunar eru þegar
að líta sitt fyrsta ljós, og má
vænta þess, að smám saman
sjái þess greinilegri merki, þeg-
ar fram líða stundir. Forstöðu-
maður stofnunarinnar er sem
kunnugt er dr. Einar Ólafur
Sveinsson, víðkunnur vísinda-
maður, og hefur hann við hlið
sér hið prýðilegasta starfslið.
Þá er að vikja að Orðabók
háskólans, sem er undir ör-
uggri forustu dr. Jakobs Bene-
diktssonar, og að henni er
sleitulaust unnið. Þegar þar að
kemur, að hún birtist, verður
um slíkan Stórasjó að ræða,
að óbornar kynslóðir munu
sennilega seint fá hann þurr-
ausinn.
Öll könnun á sögu hlýtur að
byggjast á rannsókn frum-
gagna, svo fremi sem þau eru
til eða þá á íétt prentuðu af-
riti þeirra. Að sjálfsögðu hafa
verið prentuð mörg rit, sem
geyma firnin öll af efni um
íslenzka sögu, og verður ekki
hirt um að geta annarra en
þeirra, sem enn eru á döfinni
og mikil nauðsyn er á, að lok-
ið verði útgáfu á sem fyrst.
Verður þá fyrst fyrir mér
að nefna íslenzkt fornbréfa-
safn. Fyrsta bindi þess kom út
1857—1876, og annaðist Jón
Sigurðsson útgáfu þess. Var
ætlan Jóns, að út væru gefin
öll fornbréf fram að 1600-
Bindi II — X gaf dr. Jón Þor-
kelsson þjóðskjalavörður út og
að nokkru leyti það XI. En þá
tók dr. Páll Eggert Ólason
Lúðvík Kristjánsson.
við og gaf út 4 bindi. Með 15.
bindi er komið fram að árinu
1570, en dr. Jón Þorkelsson
hafði afritað bréf fram að 1600,
og eru þau afrit hans varðveitt
í Þjóðskjalasafni. Björn Þor-
steinsson sagnfræðingur hefur
gefið út það, sem komið er af'
16. bindi Fornbréfasafns, og
fjallar það að mestu leyti um
viðskipti íslendinga og Eng-
lendinga. — Engum blöðum er
um það að fletta, að íslenzkt
fornbréfasafn er gullnáma fyr-
ir rannsóknir á íslenzkri sögu.
Prófessor Magnús Már Lárus-
son er sá maður, sem gerst hef-
ur kynnt sér hana, og að sjálf-
sögðu hefur hann í samanburði
við frumrit rekið sig á ýmsan
mislestur hjá dr. Jóni, en hvað
sem því líður er starf dr. Jóns
að útgáfu Fornbréfasafnsins
stórvirki. Sá vísindamaður á
Norðurlöndum, sem einna nán-
ast yfirlit hefur yfir fornbréfa-
söfn allra þeirra landa, hefur
látið svo ummælt í mín eyru,
að íslenzka fornbréfasafnið sé
að sýnu aðgengilegast til notk-
unar.
Sögufélagið hóf að gefa út
Alþingisbækur 1912, og eru þeg-
ar komnar af þeim níu bindi,
en enn er eftir að gefa út af
þeim átta bindi, 40 arkir hvert.
Sama er að segja um Alþingis-
bækurnar og Fornbréfasafnið,
að þær eru íslenzkri sagnfræði
hinn frjósamasti akur.
Bókmenntafélagið byrjaði að
gefa út íslenzka annála 1400
— 1800 árið 1922, og eru þeg-
ar komin út af þeim 4 heil
bindi og 5 hefti af því fimmta.
Þessu verki er ólokið, en hversu
mikið er eftir af annólum, sem
menn hafa hugsað til að taka
í þetta safn, veit ég ekki. Um
hitt þarf ekki að villast, að ann-
álasafn þetta hlýtur alltaf að
verða mikilsvirði við íslenzk-
ar sögurannsóknir.
Loks kem ég að síðustu á-
bendingu minni til þjóðhátíð-
arnefndar 1974, en þau varða
skjalasöfn íslenzk önnur en
handritastofnunina. í skjala-
söfnum þessum hef ég verið
viðloða með annan fótinn í rösk
þrjátíu ár, svo að ég tel mig
þar ekki með öllu ókunnugan.
Skjalasafn Landsbókasafns er
geysimikið að vöxtum, og væri
með öllu ógerlegt að vinna þar,
ef ekki væri til handritaskrá
dr. Páls E. Ólasonar og við-
aukar Lárusar H. Blöndals.
Handritaskrá dr. Páls er stór-
virki, sem aldrei verður metið
svo sem vert væri og skylt. En
þrátt fyrir þessar skrár skort-
ir enn mikið á, að skráning
safnsins sé að öllu leyti komið
í það horf, að það sé vísinda-
mönnum, sem þar vilja starfa,
nægilega aðgengilegt.
Skráning Þjóðskjalasafns er
miklu skemmra á veg komin.
Dr. Jón Þorkeisson vann því
safni stórmerkilegt starf, og
þegar á það er litið, hvað eftir
hann liggur af fræðistörfum
og vinnu i þágu safnsins, má
næstum heita óskiljanlegt, hvað
sá maður hefur komizt yfir að
gerá. Ég tel mig taka vægilega
til orða. þegar ég segi, að enn
er nær ógerlegt að vinna að
vísindastörfum í Þjóðskjala-
safni, sökum þess hve skrán-
ingu þess hefur seint miðað. Ég
get nefnt sem dæmi, að fyrir
allmörgum árum vissi ég, að i
Þjóðskjalasafni var allmerki-
legt plagg, er varðaði þjóðfund-
inn 1851. Skjalaverðirnir voru
allir af vilja gerðir að hjálpa
mér til að haía upp á því, en
þeim bara lánaðist það ekki.
Nú þurfti ég ekki á plaggi
þessu að halda i svipinn, enda
kom það sér betur, því að þrjú
ár liðu írá þvi að ég hóf að
leita að því og þangað til það
þarst upp í hendur mér og þá
fyrir hreina lilviljun.
Það þarf ekki að vera neitt
launungarmál, að í skrifborði
mínu hafa í allmörg ár legið
aðdráttarföng að allstóru riti
um síðasta ævisprett Jóns Sig-
urðssonar forseta, eða nánar
til tekið um örskotshelgina að
því marki að við fengum stjórn-
arbótina 1874. Þessi aðdráttar-
föng eru að verulegu leyti nýj-
ar heimildir, sem enginn veit
deili á, en ég hef á snuddi mínu
á söfnum hór og erlendis hirt
eins og upp af götu minni.
En vegna þess að ég hef verið
að sinna öðru starfi, sem ég
tel mikilsverðara að gera skil,
hafa aðdráttarföngin um störf
Jóns legið ósnert. Og hamingj-
an má vita, hvort mér endist
heilsa og ævi til að telgja til
þann efnivið.
Nú er mér fullkunnugt um
það, að dr. Finnbogi Guð-
mundsson og Stefán Pétursson
þjóðskjalavörður hafa ríkan
skilning á þeirri brýnu nauð-
syn að koma skráningu safna
sinna í sem bezt horf, en til
þess að það geti gerzt á sem
skemmstum tima, brestur
sennilega hvorttveggja aðstöðu
og fjármagn. Sjálfur hefur
Stefán Pétursson búið svo um
bréfasafn Jóns Sigurðssonar
að stórsómi er að, en þau lágu
undir áföllum, þótt ekki sé
um eldri gögn að ræða.
í upphafi þessa máls var að
því vikið. að þjóðhátíðarnefnd
1974 hygðist koma þvi í kring,
að gefið væri út 58 binda rit-
safn. Hvort hún ætlar að láta
bókaútgefendur standa straum
af kostnaði við þá bóka-
útgáfu eða hvort ríkið á
að gera það að einhverju leyti
er mér ekki Ijóst. En ef svo
væri, að ríkið ætti að eiga
þar hlut að máli, er það vin-
samleg ábending mín til nefnd-
■ arinnar, • að hún beiti sér fyrir
því, að útgáfu þeirra heimild-
arrita. sem enn eru í deiglunni
og áður eru nefnd, verði látin
sitja í fyrirrúmi. Ennfremur
reyni hún að hafa áhrif í þá
átt, að þjóðskjalaverði og lands-
bókaverði verði gert kleift að
koma í kring fullkominni
skráningu skjalasafna landsins.
Hvorttveggj a þetta mundi auð-
velda það, að ekki þurfi að
dragast óheyrilega á langinn, að
unnt verði að semja íslands-
sögu, sem söguþjóðinni væri
samboðin og hún mætti vera
stolt af að hafa látið rita og
gefið út. Ég vona, að þjóðhá-
tiðarnefnd taki til góðvilj aðrar
athugunar ábendingar minar,
að minni hyggju miða þær að
þvi að auka á reisn þess minn-
ingarhalds, sem fyrirhugað er
í sambandi við ellefuhundruð
ára búsetu hér á landi. En
jafnframt vil ég að hún gefi
þvi fyllsta gaum, hvað unnið
er við það að gefa út 58 binda
ritverk með þeim hætti, sem
það virðist hugsað.
Á næstunni frumsýnir Þjóð-
leikhúsið hið vinsæla gaman-
leikrit Lúðvíks Holbergs, Jeppa
á Fjalli. Titilhlutverkið verðjr
leikið af Lárusi Pálssyni, en
Gunnar Eyjólfsson er leikstjóri.
Anna Guðmundsdóttir leikur
Nillu, konu Jeppa, Ámi
Tryggvason fer með hlutverk
Jakobs skómakara, Rúrik Har-
aldsson leikur baróninn, en
auk þeirra fara leikararnir Bessi
Bjarnason, Jón Júlíusson, Sverr-
ir Guðmundsson og Valdimar
Lárusson með stór hlutverk í
leiknum og fleiri koma þar
einnig við sögu.
Leikmynda- og þúningateikn-
ingar eru gerðar af Lárusi Ing-
ólfssyni, en þýðandi er Lárus
Sigurbjörnsson.
Lúðvík Holberg var fæddur
árið 1684 og dó árið 1754. Hann
skrifaði alls 32 leikrit, og 17 af
þeim hafa verið þýdd og leik-
in hér á landi. Segja má að
enginn erlendur höfundur hafi
orðið jafn vinsæll hjá leik-
húsgestum hér á landi og Hoi-
berg hefur orðið. Ekkert af
leikritum hans hefur veriðsýnt
jafn oft á íslenzku leiksviði og
Jeppi á Fjalli; finnst trúlega
mörgum að þeir hitti þar fyr'r
gamlan kunningja, er þeir
koma í leikhúsið til þess að
sjá þessa sýningu Þjóðleikhúss-
ins á Jeppa á Fjalli.
Fyrsta sýningin á Jeppa hér
á landi mun hafa verið á Ak-
ureyri einhverntíma á árun-
um 1875—80 og var leikurinn
þá fluttur á dönsku. 1 íslenzkri
þýðingu er leikurinn fyrst
sýndur hér af stúdentum í R-
vík veturinn 1878—79, og Leik-
félag Rvíkur sýnir leikinn fyrst
þann 11. febrúar árið 1905. L.R.
sýndi leikinn aftur árið 1934 og
þá í tilefni af því að 250 ár
em liðin frá fæðingu Holbergs.
Þorsteinn ö. Stephensen lék að-
alhlutverkið.
Ekki er vitað með vissuhvað
mörg leikfélög eða félagasam-
tök hafa sýnt „Jeppa“ hér á
landi, en þau era mörg og þau
eru sennilega fá leiksviðin hér-
lendis, þar sem „Jeppi“ hefur
ekki komið á. Meira aðsegja
var leikurinn sýndur í Is-
lendingafélaginu í Winnepeg
árið 1878, undir stjóm Einars
H. Kvaran, og tvívegis mun
leikritið hafa verið flutt í út-
varpinu hér.
Jeppi á Fjalli er annað leik-
ritið, sem Þjóðleikhúsið sýnir
eftir Holberg. Árið 1954 sýndi
Þjóðleikhúsið Æðikollinn', en þá
vora liðin 200 ár frá andlári
Lúðvíks Holbergs.
Konunglega leikhúsið í Kaup-
mannahöfn kom hingað með
leikflokk árið 1952' og sýndi í
Þjóðleikhúsinu leikrit eftir Hol-
berg, Det lykkelige skibbrud.
Aðalhlutverkin voru leikin af
Poul Reumert, Johannes Mey-
er, Poul Reichardt og fl. þekkt-
um dönskum leikurum. Myndin
er af Lárasi Pálssyni og höf-
undinum Luðvfk Holberg.
Nagamenn búast
til skærustríðs
NÝJU DELHI 11/4 — Skýrt var
frá því í Nýju Delhi í dag að
tveir hópar manna af Nagaþjóð
sem býr í norðausturhluta Ind-
lands hefðu nýlega haldið til
Kina til þese að afla sér þar
vopna og skotfæra og fá þjálfun
f skæruhernaði. Hefðu þeir far-
ið um Burma til Kína. Naga-
menn hafa lengi barizt fyrir
sjálfstæði sínu, en vopnahlé hef-
ur nú verið að mestu milli þeirra
og Indverja í tvö ár.
EFTIR LÚÐVÍK KRISTJÁNSSON
í titilhlutverki': Lárus Pálsson.
4>-