Þjóðviljinn - 12.10.1967, Side 5

KiöHntudOigur 12. oktober 1967 — ÞJÓBVIiLJlNN — SlÐA g
SOVÉTRÍKSN Á
AFMÆLISÁRINU 1967
Alexander Werth höfundur eftirfarandi grein-
ar fæddist í St. Pétursborg (Leningrad) 1901, fór
landflótta og varð brezkur þegn. Á stríðsárunum
síðari var hann fréttaritari brezka íhaldsblaðsins
Sunday Times í Moskvu. Hann hefur einnig ver-
ið fréttaritari Manchester Guardian og annarra
blaða. Werth hefur ritað mikið um nútíma{?tjórn-
I
málasögu og var bók hans „Russia at war“, met-
sölubók í Bandaríkjunum þegar hún kom út 1964.
Hann dvaldist nýlega tvo mánuði í Sovétríkjun-
um og skrifaði eftir það þessa grein, sem Þjóð-
viljinn birtir nú lesendum ekki sízt til fróðleiks
um það, hvernig skrifað er um Sovétríkin á þessu
afmælisári. Greinin er þýdd úr New Statesman.

■ ■
|g|g||
:
iili!
Grettistaki hefur verið lyft í bygffingariðnaðinum í Sovétríkjunum á siðusta árum og áratugum. Á rústum hrörlegra íbúðarhverfa
stórborgánna rísa nýtízkulegar húsasamstæður.
\
Hinn sjöunda nóvember 1967
mun sovétstjómin halda upp á
fimmtíu ára afmæli sitt —
fimmtíu ár eru iiðin frá þeim
degi árið 1917 er bolsjevikar
undir forustu Lenins tóku völd
og stofnuðu „fyTsta sósíalíska
ríki í hedmi.“
Afmælishátíðir geta brugðizt
tíl beggja vona, en ríkisstjórn
sú, sem nú situr í Sovétríkjun-
um er heppin að afmælið ber
upp á betta ár. Þvi það er
hægt að segja með sanhi, að
árið 1967 hafi Rússum liðið
betur en nokkru sinni fyrr.
Það hefði verið öðru máli
að gegna ef afmælið hefði orð-
ið t.d. á órinu 1964, bogar sú
skrýtla gekk, að kommúnismi
væri ,,sama og samyrkjubúskap-
ur plús kanadiskt hvciti“ —
en bá hafði burft að flytja inn
mikið af hveiti vegna ógur-
legra burrka næstum bví um
öll Sovétríkin.
Ekki hefði árið 1962 t. d.
heldur verið gott afmæilisár,
begar Krústjof hafði komið
Sovétríkjunum á holjai'þröm
kjarnorkustríðs við Bandaríkin
vegna Kúbu.
Hvað viðvíkur fyrri afmæl-
ishátiðum er bezt að leiðaekki
hugann mikið að þeim; árið
1947 var geigvænleg hungurs-
neyð f Rússlandi og árið 1937,
árið sem mestu fjöldaaftökum-
ar og fjöldaflutningar áttusér
stað á tímum ógnarstjórnar
Yezhovs og Stalíns, heldur á-
fram að vera einkennisorð ógn-
ar, skelfingar og öryggisleysis,
þegar enginn gat verið þess
viss / að hann yrði ekki hand-
tekinn, fluttur burt eða skot-
inn á næstu dögum.
Frjálslyndir gegn
Stalínistum
Utan afmælishátíðarinnar
hefur ekkert sérstakt gerzt á
árinu 1967. Það eru alls konar
efnahags- og aðrar áætlanir
sem á að Hjúka fyrir afmælið.
í Leningrad eru vinnupallar
eftir endilangri húsaröðinni á
Nevubakka og með mörgum
öðrum strætum. Það á að ljúka
við hina þriðju af miklum leið-
um neðanjarðarbrautarinnar f
Leningrad fyrir afmælið og
einnig á að ljúka við hið nýja
breiðstræti Kalinin-stræti í
Moskvu' með hiiwm mörgu 12
óg 14 hæða byggingum fyrír
hótiðina.
Svipuð hátíöaihörk hafa verið
sett í öllum öörum borgumSov-
étrikjanna. Og Shostakovitsj er
að skrifa stóribrotna hátíða-
kantötu.
En það er ekkert „endanlegt"
við árið 1967. Skínandi efna-
hagsþróuii íleygir fram í land-
inu og mikið er á breytinga-
skeiði, þó breytíngarnar gangi
oft hægt.
Um nokkur undanfarih ár
hafá verið snarpar deilur með
hagfræðingum: í hópi „frjáls-
lyndra“ eru menn svo SemLib-
crmann, Lisitsjkin og Meyen-
dorff sem berjast fyrir meiri
persónulegum ábato, meira svig-
rúmi fyrir einkaframtak í
hverri verksmiðju og á hverj-
um bæ og gegn þeim eru.,stal-
ínistar“, sem viija halda í mið-
stjórnarvald í efnahagsmálum
og nákvæma áætíanagerð rík-
isins með þeim rökum, aðþrátt
fyrir mikla sóun muni fimm
ára áætlanir i anda Stalínsþeg-
ar allt kemur til alls, samt
skila nauðsyniegum árangri.
Kosygin hallast yfirleitt held-
úr að hinum frjálslyndu, en
andstaða hinna íhaldssamari er
enn mjög öflug. Sú skrýtla
gengur nú með frjáislyndum
og höfðar til hikandi afstöðu
Kosygins til þeirra, að nokkrir
rússneskir u m fei'ðarsérf ræði n gar
hafi farið til Bretlands og kom-
izt að því að vinstri handar
aikstur hefði margt til sfns á-
gætis.
Við því sagði Kosygin: —
Jæja, við skulum gera tilraun
með það — 20 próscnt af um-
fei'ðinni á að fara vinstramcg-
in, en 60 prósent eins og áður
á hægra kanti.
Frjúlslyndir halda því sem
sagt fram, að meginreglur
þeirra verði að nota í öllú efna-
hagslífinu og ckki sé mögulegt
að gera samsuðu úr hinum
tveim meginreglum.
Þeir segja einnig að fHestir
leiðtogar Sovétríkjanna séu
heldur mötfallnir rýmkun í
efnahagslífinu nf hugsjónaá-
stæðum, þar sem það x „þer of
mikinn keim af kapitalisma“.
En þeim er þó nokkur huggun
í því, að jafnvel hinir harð-
svíruðustu eru reiðubúnir að
Fimmtíu
úrum
síðar
nota Ungverjaland, Tékkóslóv-
akíu og Austur-Þýzkaland sem
tilraunadýr: ef meginreglur
hinna frjálslyndu standast þar,
án þess að viðkomandi ríki
gerLst auðvaldsríki, þá og fyrr
ekki eru þeir reiðuibúnir að
taka upp sömu hætti í Sovét-
ríkjunum.
Frjálslyndir segja einnig að
hin'ar miklu framfarir sem
orðið hafa í landbúnaði síðan
Krústjof var vikið írá, hafi
orðiö á „rangan“ máta. Bænd-
ur fengu miklu meira frelsi en
fyrr tiíl að rækta sína einka-
skika og eiga sjálfir eins mikið
af skepnum og gátu lifað af
skikunum. *
Þó þetta hafi bætt matvæla-
ástandið í landihu að miklum
mun síðan 1965, var „endur-
bótin“ ekki annað en viður-
kenning á mistökum í sósíalísk-
um landbúnaði, það sem meg-
inmáli skiptir var ekki að vekja
frekari áhuga bænda á sínum
einkaskikum, heldur finna í
þess stað nauðsynlegar aðferð-
ir og örvun til að beina kröft-
um þcirra að sjálfum sam-
yrkju- eða ríkisbúunum. Eitt-
hvað var gert í þá átt með
verðlagsráðstöfunum, en ekki
nærri nóg.
En þessar deilur hagfræðinga,
þó þær geti haft úrslitaáhrif á
þróun í Rússlandi, 'ærða ekki
leiddar til lykta í snatri og sig-
ur frjáMyndra er emgan veg-
inn í sjónmáli enn. En hvort
sem þeir hafa rétt eða rangt
fyrir sér halda þeir þvi fram
að margt sem aflaga fer i land-
inu sé því að kenna, að hvorki
cinkaframtak né hagnaðarvion
eru örvuð.
Þcss vegna rotna miljónir
tonna af ávöxtum í suöri, því
að ríkisáætlun gerir ekki ráð
fyrir flutningi þcirra norður
og smásöluverð á eplum, vín-
berjum og tómötum er álíka
fáránlega hátt f boi'gunum
Moskvu og Leningrad og verð
á innfluttum banönum og app-
elsínum.
Dreifingarkerfið er veikasti
hlekkurinn í sovézku atvinnu-
lífi, það eru ekki nærri nógu
margar búðir og jafnvcl bó
fullt sé af varningi er ákaflega
flókið máll að verzla og ógnar-
mikil tímasóun.
Það er ekkert undur að sov-
ézkir gestir á Vesturlöndum
skuli furða sig.á hinum stóru
verzlunum, þar sem hægt er
að ljúka viðskipfcum á nokkrum
mínútum.
En samt eru erfiðleikarnir á
því að verzla miklu minni nú
er, þeir voru fyrir nokkrum ár-
um og eru nú ekki nema eins
og hvert annað ergelsi f dag-
legu lífi i Sovétríkjunum.
An þess að menn viti al-
mennt mikið um deilumálhag-
fræðinganna finnst öllum — eða
svo til ölílum — fbúum Sovét-
ríkjanna, að þeir hafi aldrei
búið við betri kjör.
Unga fölkið man ekki eftir
neyð fyrri daga og sér það
hvernig öllu fleygir fram frá
ári til árs. Gamla fólkið man
ekki aðeins eftir ógnarstjórn
Stailíns, hinum erfiðu árumrétt
eftir stríð — það man einnigað
bað hafa ekki verið nema til-
tölulega íá ár af hinum fimm-
tíu árum sovétstjómarinnar að
lífið hefur verið sæmilega þol-
anlegt.
Þetta yrði orðað á einfáld-
astan hátt: á mjög fáum af
þessum fimmtíu árum hefur
rússneska þjóðin haft nóg að
borða.
Meira húsnæði
Fyrstu fimm ár sovétstjómar-
innar voru ár borgarastyrjáld-
ar, hungursneyðar, farsótta og
efnahagslegs glundroða, síðan
fylgdu nokkuð betri tímar á
stuttu tfmabili NEP stefnunn-
ar, nema hvað húsnæðisvand-
inn var jafn átakanlegur og
nokkru sinni fyrr.
Eftir samyrkjuátak Stalíns
komu aftur tvö hungurát og þá
árin 1936 til- 1937 — þó mat-
væli væru þá meiri, ríktí ógn-
arstjórn Stalíns; áriö 1941
brauzt stríðið út, þar sem tutt-
ugu miljónir Rússa létu lífið.
Árin strax eftir stríðið vora
einkar hörð og erfiðust í hung-
ursneyðinni 1947 og þá reis ný
bylgja ógnarstjórnarinnar.
Á sjötta áratugnum fór á-
standið skánandi þó hægtfæri.
! dag eru skilyrði öll miklu
betri en nokkru sinni fyrr. Iðn-
aðinum fleygir fram^ það er
næstum því framleitt sexsinn-
um meira af stóli nú en árið
1940, það er enginn matvæla-
skortur og það sem er jafn-
vdl mikilvægara: — í fyrsta
sinn í sögu Rússa cru alvarleg
húsnæðisvandræði úr sögunni
nema í slíkum „segul-borgum"
sem Moskvu, þar sem alltaf
verða of margir íbúar. En allt
frá 1952 til 53, en þá höfðu
borgirnar sem voru eyddar i
stríðinu verið endurbyggðar,
hefur verið byggt af æðisgengn-
um krafti.
Mosikva iþenur sig út í allar
áttir með þúsundum nýrra sex
og sjö hæða húsasamstæðna.
Þróunin er jafnvel ennhrað-
ari í borgum Siiberíu svo sem
hinum geysimiklu Omsk og
Novosibirsk, og í Leningrad
einni voru um 40.000 fbúðir
byggðar á síðasta ári, allarmeð
miðstöðvarhifca, w.c„ baðher-
bergjum o^.frv.
NæstuiÁ þvi annar hver íbúi
Rússlands hefur flutzt í nýtt
húsnæði á síðustu árum. Og
það sem er mjög mikilvægfc
Leigan er einstaklega lág —
u.þ.b. fimm rúböur á mánuði
(25ft ísl. kr.) fyrir hvert her-
bergi. Þannig er leigan fyrir
þriggja herbergja fbúð ekki
nema sem svarar um 600 kr.
að meðtalinni greiðslu fyrir
Ijós, gas og hita.
Tvennt er mjög þýðingar-
mikið í viðbófc í fyrsta lagi al-
gerlega ókeypis og sérstaklega
góð læknisiþjónusta. Bamadauði
er einlhver hinn lægsti í heinti,
og fölkið í Rússlandi lifir svo
lengi að hinar mörgu miljónir
eftirlaunaþega (konur frá 55
ára aldri, karlar frá 60 éra
aldri) eru orðnir verulegt fjár-
hagsvandamál fyrir rikið.
í öðru lagi er það menntun-
in; ég kem að henni síðar, en
Rússar virðast nú á dögum
vera bezt menntuð þjóð í heimi,
með einiiægar ástríður eftir
menntun og „menningu".
Allt er þetta kannski ekki
beinlínis í miklum tengslum
við Lenin. En kjörorðið: „Allt
er þetta Lenin að þakka“, er
viðkunnanlegt, sérstaklega á
þessu hátíðaári.
Hinir séðari vita að sjálf-
sögðu að sköpun sérlega vel-
virks velferðarrfkis í Rússlandi
var hvergi nærri efst á blaði
hjá Lenin.
Þeir vita einnig að Lenin.
lézt fyrir nærri fimmtíú árum
og mikið af ritum hans eruúr-
elt, og það voru márgir hlutir
sem hann sá ekki fyrir — smá-
borgarahamskipti verkalýðsins
f Vestur-Evrópu, fasisma og
enn síður atóm- eða vetnis-
sprengjur.
En staðreyndin stendur, að
fyrir fimmtíu árum var Rúss-
land villimannlegt, sjúkt og
menntunarsnautt þjóðfélag sem
líktist meir —r að frátaldri um-
Framhald á 7. síðu.
L

i