Þjóðviljinn - 12.11.1968, Qupperneq 7

Þriðjudagur 12. miávember 1968 — í>JÚÐVIL«JINN — SÍ£>A
Leikfélag Reykjavíkur:
Yvonne Búrgúndarprínsessa
eftir WITOLD GOMBROWICZ
Leikstjori: SVEINN EINARSSON

'~rs£3

Svo msela fróðir menin að
Pólverjmn Wiitold Gombrow-
icz sé eitt af fremstu skáldum
okkar tíma, maður hiálfsjötugur
að aldri og jiafnvigur á sögur
og sjónieiki; hooum hefur ver-
ið margur sómi sýndur, komið
mjög til greina við veitingu
Nóbelsverðliauna, og áhrif h-ans
á aðra nýtízka höfundia eiga
eflaust eftir að eflasit og stækka
er stumdir líða.
Gombrowicz hefur dvalizt
fj-arri ættjörðu sdnni ailt frá
því að nazistar réðust á Pólland
árið 1939 og urðu valdir að djöf-
ullegasta hildarleik allrar sögu.
Lengi var furðuhljótt um nafn
hams, það er fyrst á síðasta
áratugnum sem orðstír bans
hefur að verulegu marki borizt
um heiminn. Nærtækt dæmi
verður að nefna: „Yvonne“ sem
Leikfélag Reykjavíkur frum-
sýndi á miðvikudaigsikvöid var
samið og gefið út árið 1935, en
ekki sýnt á sviði fyrr en tutt-
ugu og tveimur árum síðar og
þá í föðurlandi skáldsins. Áhrif
Gombrowicz á yngiri leikskáld
Pólverja munu deginum ljósari,
meðal anmarra Slawomir
Mrozek sem nýlega hefur ver-
ið kynmtur íslendingum.
Witold Gombrowicz er mikið
og frumlegt skáld, 'merkilegur
og sérstæðuir hugsuður og
spekimgur að allra dómi. Sam-
kvæmt skoðun ha-ns er maður-
inn aldrei einn, eins og Tbor
Vilhjálmsson segir í greinar-
góðu yfirliti um skáldskap
hams í leiikskránmii, ástamdið,
andstæðumar skapa hinn edri-
stafca mann nauðugan viljug-
an og um valfrelsi í rauninni
álls efcki að ræða; sjálfsvera
okkar býr í öðrum hvort sem
við viljum eða ekki. Vafalaust
birtast ýmsar meginhugsanir
skáidsins í „Yvonne“, þótt okk-
ur flestum sé næsta torvelt að
skilja. Annars æffla ég mér sízt
af öllu að reyn.a að skýra frá
boðskap og speki hins torráðna
höfundar, til þess skortir miig
allan skilninig og þekkimgu.
„Yvonne" ber greinileg merki
fjarstæðu, fárámleika og fram-
úrstefnu, en á það má minma
að Gombrowicz kom frarn ail-
löngu á undan Beckett og Ion-
esco, þeim frægu mönnum, en
er raunar ólíkur þeim á miarg-
am hátt. Söguhetjur bans eru
lítt mannlegar og ekki raun-
verulegar, þær eru sumar á-
þekkar s'krípamyndum eða leik-
brúðum og mega þó kallast
imanngerðir með vissum haettí,
og í venjulegum skilningj ekki
um sálfræðdleigar lýsdmgar að
ræða; en leikritið hugtækt, á-
hrifamikið og gætt anmarlegu
lífi.
Þessi undarlega saiga á að ger-
ast í mdðaíldaríkimu Búrgúnd, en
er algerlega óháð stað og
stundu, þar er öfflega getið mý-
tízikra fyrirbrigða ofckar daga,
og sú aðferð mjög i anda
verksins. Við erum stödd í höll
konungs, og öllu óhugðnæm-airi
hirð höfum við tæpast kynnzt
áður, og þetta fólk veit bók-
staflega ekkert hvað það á að
taka sér fyrir hendur. Pyrir
augu þess ber ófríða, dauð-
hrædda, kauðalega og klunrna-
lega alþýðustúlku, það er
Yvonne sem orðið hefur að þola
slíka niðurlægingu, háð og spé
að hún þorir ekki að mæla orð
af vörum, v.rðist sinnulaus með
öllu. Erfðaprinsinn glæsilegi
sér hama og gerir á stumdinni
að heitmey sinni; hann er upp-
reisnargjam og þrjózkur og vill
brjóta allar hefðbundnar venj-
ur, eflaust ósvikið afsprengi
okkar daga. Yvonne er jafnsljó
og ótæk sem áður, en fær emgu
að síður einkenmilegt vaid yfir
höfðimgjunum, minndr þá ó-
þyrmilega á eigin afbrot eða
galla, og loks geta þeir ekkj þol-
að að hún lifi inman h-allar eða
utan. Kómgshjónin, hirðstjórinn
og loks prinsinn sjálfur ókveða
að direpa hania, rauniar af ólíkum
ástæðum, hinn galsafengni
skopleikur snýst í harmledk að
lokum; „leikhús grimmdarinn-
ar“ kemur manni í buga. Prins-
inn kann að minma á Hamlet
sjálfam í upphafj leiksins, þó
Yvonme sé að vísu eins gagn-
ger andstæða Ofelíu sem verða
má, og drottndngin á vissri
stundu á lafði Macbeth eða for-
ymju úr grískum sorgarleik; en
það skiptir litlu máli að mínu
vití.
Sveinn Eimarssan segir í for-
mólsorðum í leikskrá að líta
megi á „Yvonne" sem dæmi-
sögu sem túlka megi með ýmsu
mótí og eru víst áreiðanlega
orð að sörmu. En það sem
okkur flestum kemur sennilega
fyrst í huga er félagsieg ádeil-a:
óhugnanleg meðferð valds-
mamnamna á smælimgjunum,
þeim hrjáðu og smáu; en al-
þjóðamál geta líka legið nærri:
hafa stórveldin efcki frá aida-
öðli leikið sér að smáþjóðum
eims og köttur að mús, beitt
þau skefjalausu ofbeldd, gengið
af þeim dauðum? Það eru auð-
vitað miargir aðrir fletir á
þessu fjarstæðukenmda verki,
um það verður hver og ednn að
dæma.
„Yvunne“ er torleikið verk
og kröfuhart á alla lund, og
verður strax að tafca það fram
að fullorðnir og sviðsvanir leik-
endur eru í miklum mimnihluta;
hér þairf hiæfari leikflokk og
ruumar fjölmemnari; jafnvel
meira olbogarúm. Sum . atriðin,
einkum um miðbik leiksins urðu
Of sviplítil, innantióm og lang-
dregdn, einkum þegar unga fólk-
ið var eitt á sviðimu. Það er
auðvitað hlutverk Leikfélagsins
að þroska hina ynigri leikendur,
veita þeim tækifæri, en þeir
ættu að hljóta viðfamgsefni við
sitt hæfi. Þrátt fyrir það tókst
sýnimgin vornum framar, og ekki
fæ ég ammað séð en sviðsetnimg
og leikstjórn Sveins Einarssanar
sé smékkvís. skilningsgóð og vel
unnin þegar á heildina er litið;.
hann sparar hvergi hin sterku
og fjarstæðukenndu leikbrögð,
er fáránledki og framúrstefna
skáldsims efst í hiugia. Búningar
og leiktjöld skipta miklu máli,
og þar er samnarlega um margar
og ólíkar leiðir að velja. Bún-
ingamdr eru verk Únu. Collins
og það siðasta sem hún vinnur
á landi hér að sinnd. Hún hefur
tekið þann bostinn að líkja eft-
ir spilamyndium, kómgur, drottn-
ing, gosi — en li'tisterkari bún-
inga hef ég aldrei séð á sviði,
þeir eru reyndiar allir svartír ó
bakinu. En ekki nóg með það,
Þórunn Sigurðaxdóttlr í hlutverki Yvonne.
Konungshjónin í Búrgúnd, Jón Sigurbjömsson sem tlbú kóngur og Sigríður Hagalín í hlutverki
drottningar ásamt hirðfóiki.
«
hið drambsama fyriirfólk ber
annaðhvort vemjulega strigaskó
eða íslenzka sauðskinnsskó, og
frænkumar tvær skotthúfur; og
þykir mér uppátæki það allvel
við eiga. Stílhreán leifctjöld
Steinþórs Sigurðssomar em
svart-hvít og alger andstæða
hinrna litsterku klæða; en mynda
skemtilegt samræmi. Þar er um
fjölmargar myndir að ræða,
stæídar eftír ýmsum verkum
fomum og gerðar af æmu list-
femgi; en sífellda tilfærslu
þeirra fyrir opnum' t.jöldum
kann ég ekki að meta. Um þýð-
imgu Meignúsar Jónsson'ar er
mér ofraun að ræða, mér virð-
ist málið viða hnittilegt en ekki
hnölkralaust með öllu. Fróðlegt
væri þeim sem skilja pólsku að
kynmast svonefndum skáldskap
drottn.in:garinmar á frummálinu.
Yvonne er aðalpersónia leiks-
ins og f alin umgri og lítt reyndri
leikkonu, Þómnmi Sigurðardótt-
ur, en hin sljóa og ófriða stúlka
á að drottna yfir sviðinu. Það
er raunar hægara sagt en igert
og áreiðanlega ekki á anmarra
færi em hinrna snjöllustu ledk-
kvenna — Yvonne mælir aldrei
orð af vörum nema „jáhá“ einu
sinni, og athyglin beindst að
sjálfsögðu mjö'g að þeim sem
talar, ekki himum sem þegir
þunnu hljóði. Leikstjórinm ger-
ir hana ekki að þeirri forljótu
herfu sem hún er í augum hirð-
fólksins, og réttilega að mánum
dómi. Þórunn er mianmleg á sdnn t>
bátt og vimmur samúcí' áhorfenda
og það er mest um vert. Lát-
bragðsleikur hennar er aUrar
æru verður, svipbrigðin tala oft-
ast skýru rmáli, birta sinmuleysi
Yvonne, ást á prinsinum, geiig-
vænlegan ótta. En svo sérstætt
og eimihæft er hkitverkið að
ekki verður miiklu spáð um
framtíð leikkonunmar af þessii
eimn afreki.
Filippus prlns er næstmest
hlutverkanna og falið Borgari
Garðairssynd. Hann leikur að
vísu af æmum þrótti, sn.ar í
hireyfimgum og eldsnöggur að
skipta skapi. En framsögn hans
er bóta vant og útlitið ekki við
hæfi, prinsinn á eflaust að vera
fyrirmannlegri og túlkun hans
innitegiri og sitærri í sniðum.
ES seigja má að eimhver led'k-
endanma beri sýninguna uppi er
það Jón Sigurbjömsson kóng-
ur í Búrgúnd, stórkostlegur í
sjón og orðsvörum. heimskur
hrotti og ruddi og sópar veru-
lega að honum, ósvi'kin háðs-
mynd í anda verksins — og
mimnir eflaust á Úbú konung
sem höfiundiur fáránleikans Al-
fred du Jarry skóp endur fyrir
lönigu og við eigum sjálfsagt
að fá að kynnast fyrr eða síð-
ar. Hrossahlátur og kynlegar
rokur þessa barbara, afkára-
legt og hlægilegt gömgulag hans
og allir tílburðir hljóta að geym-
ast í mimmum; öll ber túlkunin
greinilegt vitni um mergjaða
kímnigáfu mikilhæfs leikara.
Við hlið hans stendur drottn-
ingim Sigríður Hagialín, seyrð á
svip og búin ágætu gervi, fram-
sögnin skýr og stiedk og kraft-
ur í öllum athöfnum. En því
miður er leikur hennar ekki
nærri ems fymdinn og ætíazt
er til, hvað sem veldur. Þá á
hirð'stjórinn og hirðsnákurinn
Jón Aðils æmum skyldum að
gegnia, en ledkur hans mim
hljóðlátari en himma. Engu siður
er túlkun hans hnitmiðuð og
ísmeygilega skemmtileg á
hverju sem gengur; albeztur er
hann ef til vill þegar hann tal-
a.r um þá geigvæmlegu hættu
sem mönnum stafi af ljótum
konum; og undirhyggj.a hans og
lævísi láta aldrei að sér hæða.
Af öðrum og minmi hlutverk-
um ber fyrst að geta ísabellu
sem gerist umnusta prinsins.
Helga Jónsdóttír er alger nýliði.
lagleg og lipur, raddgöð, og
augnaráðið vert allrar athygli;
og allvel tekst henni að lýsa
ástleitni lsaibellu, hinnar frama-
gjömu hirðmeyjar. Ég fæ ekki
annað séð en þessd frumraium
hdnnar komungu leikkomu gefi
góðar vonir. Pétur Einarssom og
Sigurður Karlsson eru vinir
prinsins, hláturmildir og fjör-
miklir báðir tveir, en Pétur
fremri í öllu; Sigurður þykir
mér of viðvaningslegur enn sem
komið er. Frænkunum tveim
bregður aðeins fyrir, en er
prýðilega borgið í öruggum
höndum Emilíu Jónasdóttur og
Þóru Borg. Það var óspart hleg-
ið að gífurlegu stami Kjartans
Ragnarssonar, en hinn umgi leik-
ari náði samt ekki nærri öllu
sem ætlazt er til. Daníel Willi-
amsson var lítilfjörlegur betl-
ari, en stórum betri sem hirð-
maðurinn forvitní sem alltaf
stendur á hieri þeglar vtenst
gegnir. Guðmundur Erlendsson
og Jón Hjartarson fara með ör-
lítil hlutverk og ekki yfir þeim
að kvarfca. Meira kvað að hirð-
meyjunum tveim, Hrafnhildi
Guðmundsdóttur og Helgu
Kristínu Hjörvar. Þær hafa fátt
leitkið áður, en útiitíð glæsi-
legt og við hæfi, ærslafemgnar
og skapbráðar og gerðu skyldu
sína.
Sýninigin er göllum búim, og
skoðanir leikgesta eflaust skipt-
ar; em mikið var Megið og óspart
klappað að lokum. Stórskáldið
Witold Gombrowicz er áður ó-
kunmur á lamdi hér; við geng-
um út úr leikhúsinu fióðari em
áður og reynslunni ríkari.
A. Hj.
Fulltrúafundur Samábyrgðar
með bátaábyrgðarfélgunum
Daigama 25. og 26. október s.l.
hé.t Samábyrgð íslands á ffiski-
skipum fiund hér í Reykjavik með
fiuMtrúum bátaábyrgðarfélaga
þeirra sem endurtryggja hjá
Samábyrgðinni.
Auk stjómar og framkvæmda-
stjóra Samábyrgðarinnar voru
mættir á fundinum fulltrúar frá
öllum bátaábyrgðarfélögum á
landinu, en þau eru þessi:
Vélbátaábyrgðarféliagið Grótta,
Reykjavík, Vélbátaábyrgðarfélag
Akumesámga, Akranesi, Báta-
tryggimg Bredðafjarðar, Stykkis-
hólmi, Vélbátaábyrgðarfélag ís-
firðinga, ísafirði, Vélbátatrygging
Eyjafjarðar, Akureyri, Skipa-
tryggimg Austfjarða, Neskaup-
stað, Bátaábyrgðarfélag Vest-
mammaeyjaw Vestmamnaeyjum,
Vélbátaábyrgðarfélagdð Hekla,
Stokkseyri, Vélbátatrygging
Reykjaness, Keflavík.
Á fúndinum fluttu þessir er-
indi: K. Guðmundur Guðmunds-
son, tryggingafræðingur: Um end-
urtryggingar. Jón E. Þorláksson,
tryggingafræðingur: Um Trygg-
ingasjóð fiskiskipa; Þórir Bergs-
son, tryggingafræðingur: Um
slysa- og ábyrgðartryggingar sjó-
manma; Matthias Bjamasom ai-
þin'gdsmaður: Um Samábyrgð ís-
lamds á fiskiskipum og bátaá-
byrgðarfélögim.
Á fumdimum voru rædd ýmis
mál varðandi vátryggingar fiski-
skipa svo sem tjónavamir, örygg-
iseftirlit, eftirlit með tjónavið-
gerðum og önmur mál er varða
starfsemi bátaábyrgðarfél aganna
og Samábyrgðarinmar og margar
ályktamir gerðar.
Framhald á 9. síðu.