Þjóðviljinn - 20.11.1968, Qupperneq 5

Miövitoudagur 20. nóvembsr 1968 — í>JÓÐVILJXIsrN — SlÐA J
BRÉFKORN TIL MEISTARA ÞÓRBERGS
FRÁ JÓNASIÁRNASYNI
New York, 14. nóv. 1968.
Ég skal segja þér þod, Þór-
bengiur, aö þótt okkur finnist
margt geggjað í veröldánni, og
sfcunduim eins og allt sé að
feira til andslkotans, þá ersamt
ástandiö að ýmsu leyti stórum
skárra nú en það var til að
miynda þegair við feröuöumst
saman á friöarþingið 1950.
Manstu hvarmig tollverðim-
ir í Presitvík létu þegar við
fórum þair í gegn (af því upp-
haflega var meiningán að hailda
friðarþimgið í Shefíield), og
þedr höfðu bersýnilega verið
stranglega varaðir við okikiur
og tóku oikíkiuir tvo út úr far-
þegaihópnium inn í sérstakt
herbergi og æddu þar til og
frá upptrekktir af taugaæsing
úr einum símiamum í annian, og
fóiru svo að yfirheyra oldcur
með bjánalegmm dylgjum og
ósettlegu orðalagi og heimtuðu
að fá að vita hvað þú hefðir
verið að gera einu sinni heil-
an mónuð í Landon og ætluðu
alveg vitllausir að verða þegar
þú sagðist hafa veriðaðhugsa,
réðust á töskuna þína og rifu
allt upp úr henni í leit að
einhverju grunsamllegu, oig þú
hvíslaðir að mér: „Hún Mar-
grét mín ætti að vera komin
til að taka þá í gegn“, þegar
þeir keyrðu hnefann á kaf í
sokkana þína, sem Margrét
hafði stoppað handa þér í tdl-
efni fararinnar af einstöku
ástríki, a£ því þetta voru þin-
ir u ppáh aidssokkar.
Ekða þá þessa daga sem við
voruim þar í Bngllandi (þang-
að til afllt þinghaldið var flæmt .
þaðan burt og austur í Pól-
land), hvemig oikkur fennst
eins og fjandsamlegir agentar
væru aliltaf að kíkja á okkur?
Þó ég téldi reyndar að þú
gerðir stundum óþarflega mik-
ið úr því, eins og til dæmis
þegiar þú vildir endilega að
við yfirgiæfum einn veitiniga-
stað þar sem við ætluðum að
flá oklkur að borða, af því þrjár
niunnur settust við næsta borð.
„Sérðu þá þessa“, saigðir þú.
„Þessa hverja?" spurði ég.
„Þessa þama sem þykjast
vera nunnur", sagðir þú.
„Heldurðu maður sjái ekki í
gegnum þá?“
„Hvaða vitleysá", sagði ég.
„Auðvitað eru þeftta nunnur,
enda hver annarri kvenlegiri,
felilegri og saMeysislegri á
svipimn“.
„Öttalegt bam gieturðu ver-
ið“, sagðir þú. „Hdldurðu
þessir agentar þeirra kunni
ékiki að dylja sitt rétta eðli
undir sakleysisHegum svip? Þedr
eru einmitt sérfræðingar í
öllu þesskonar. Hefurðu aldr-
ei lesið lleynilögreglusögur eða
hvað? Bf þú hefðir einhvern-
tílmann gert það, mundirðu
vita að þeim mun sakHeysis-
legri sem þeir eru á svápinn
þessdr kónar, þeim mun mieiri
er grimmdin í hjartanu. Gott
ef þeir eru eklki ailllir meðvél-
byssur og handsprenigjur und-
ir þessum víðu, sa'ðu og kol-
svörtu pilsum sínum“.
Það varð þó úr að viðborð-
uðum þarna þann mat sem
við vorum búnir að panta.
enda stóðu þær allt í eimiu upp,
þessar þrjár persónur við
næsta borð, og yfirgáfu stað-
inn. Og en,n er ég á því, að
þetta hafi verið Guði þóknan-
legar nunnur, en ékki sú vonda
manntetgumd sem þú taldir
þær vera.
Hinu gæti ég aftur á rnóti
vel trúað, að þassir náungar
sem öðru hverju komu á mióti
þér skæflibrosandi með út-
breiddan faðmdnn, af því þú
varst með græmu stjömuna í
banminum, og stóð út úr þedm
buman á esperantó, og út úr
þér sjáilfum reyndar bunan á
sama móJi á móti, þeir hafi
einíhverjir verið af þvi taginu.
Og alveg er ég viss um að
þeir hefðu getað haft upp úr
þér hvað sem þaim sýndist af
ieyndartmiálum oklkar (ef við
hefðum átt einhver leyndar-
máil), enda mumdir þú að sjólf-
sögðu aldrei trúa neinu mis-
jöfnu um menn sem tála esp-
erantó. Þai’ hefði þér að litilu
haldi komið það sem þú kunn-
ir að hafla stúdérað af leyni-
lögreglusögum.
Og alveg er ég lfka sann-
færður um það, eins og þú,
að sá pípumeykjamdi langi mað-
ur aneð tárvot auigu sem aillt-
af keypti blaðið um leið og
við úti á hornimu hjá hótel-
inu okkiar í Sheffield, hann
hefúr verið settur til að passa
okikur. Manstu til dæmis þegar
hann lét peninginn detita i
götuna og beygði sig og þótt-
ist missa jiafnvægið og gireip
utan um þig til að taka af
sér fallið? Þá hefur hann á-
reiðanletga verið að athuiga
hvort þú værir ekki meðeitt-
hvað grumisamlegt innan-
undir víða úlsterfrakkanum
þínuim, skammlbyssu að
minnsta kosti, gott ef ekki
’ vélbyssu.
Ojá, — í þá diaga rikiti mik-
il tortryggni og imyndunar-
veiki hér í okikar vestræna
heimd. Jósep McCarthy var
búinn að gera Bandairikja-
menn snarvitlausa af komm-
úmdstahraeðsílu, og Evrópumenn,
jafnvel hinir rályndu Bretar,
höfðu smitazt mjög alvarlega
af þessari fersótt.
En nú er sé Jósep dauður
(og amnar Jósep reyndar líka)
og ismi hans sömuileiðis að
töluverðu lieyti koðnaður. 1
dag mundu tollverðimdr i
Prestvík áreiðamlega takaokk-
ur með vinsemd, gott ef eikki
opnum örmum eins og þegar
esperantistarhitta esperantdsta.
Og hingað vestur i hina
gömlu gróðrarstíu McGartyism-
ams er ég kominm með aillar
mínar krítísku skoðanir á
stjómarfari og utanrílkissteiÐnu
Bamdaríkjanna, án nokkurra
minnstu vandræða af hálfu
tollvarða né anna,rra slfkra
yfirvalda. Og því fer fjarri
mér fimmist að nokkur leymi-
agent hafi verið settur til að
kíkja á mig. Og ég er firjáls
alílra minna ferða. Kunningj-
ar spurðu mig áður en égfór
hvort ferðaifrelsi mitt yrði
ekki takmarkað við einhvern
þrönigan radíus héríNewYork
eins og þegar Maignús Kjart-
amsson fór hinigað um árið.
Nei, ég gæti fardð hvert sem
mér sýnidist innan Bandarílkj-
amma.
Og þó, — og þó, það liggur
hér í loftinu mikdll spenna, ólþol
í sálumtum, „stress", eiins og
þeir ka'líla það, á háu stigi virð-
ist mianni, og margt sem bend-
ir til þess að þetta nýja frjáls-
lymdi kunni að standa noktouð
tæpt.
Hér í New York teik ég til
daamds eftir því að fólk er
orðið miklu skapvterra en það
var þegar ég kom hingaðfýrir
25 árum. Og þó geysaði þá
meira sitríð en nú, heil hedims-
styrjöld. Saimt man ég ekki
betur en að New York-búar
væru þá yfirleitt hið eilsikulleg-
asta fóilik. Nú, atftur á móti, er
margt af þessu fólkd uppflullt
með skæting. Afgreiðslufóllk í
verzlunum og á veitingahús-
um, leigubílstjórar og lög-
regllulþjónar geta allt í einu
farið að skamimast og rífast út
af því að rnaður er nýkominn
oflan úr Reykholtsdall ogþess-
vegna stundum dáilítið rugl-
aður f ölilum hraðanum héma.
Ég þykist reyndar geta út-
skýrt að nokkru þá breytimgu
sem orðdn er á þassu fölki
síðam fyrir 25 árum. Þá vissi
það sig eiga í stríði við glæp-
samlleg og hættuleg öfl hand-
an hafsins. Nú á það hinsveg-
ar fyrst og firemst í stríði við
sjálflt sig.
Kannski meira um þetta
seinna.
Blessaður.
Jónas.
„Mér virðist sem meðal
inga sé fortíðin alltaf
íslend-
nálæg"
Hinn 3. október síðastliðinn
varði 25 ára giamalll Frakki,
Michel SaMé að niafni, dokitors-
ritgerð um stjórnimél og efna-
hagsilíf á Islamdi. MichelSallé
hefur stundað nám við stjóm-
málavísindaskóflann („École des
sciences politiques") í París, en
hann varði ritgerðina við Sor-
bonne, og forseti við vömdna
var einn þakktasti landfræðing-
ur Frakkia, prófessor Pierre Ge-
orge. Ritgorð Sallé er fyrsta
heildarlýsingin á þessum þátt-
um ísilenzks þjóðlífs, sem hefur
Verið rituð á frönsku, og er ó-
víst að sum atriðin sem eru þar
tekin fyrir hafi nökkru sinni
verið rannsökuð áður á vísinda-
legam hátt.
Samkvæmt gaimallld og góðri
franskri hefð skiptist ritgerðin í
þrjá hluta. og fjalla þeir um
íslemzkt þjóðfélag (mannfjöilda,
fræðslumál, fjöimiðiun og þjóð-
areinikenni), efnahaigsmál og
stjómmiál á Islandi. Þótt Islend-
inigar muni nauimiast finna mik-
inn nýjan fróðleik f fyrstu
tveimur hlutum ritgerðarinnar,
eru þeir skemimtilegir, því að
þar er litið á Island með aug-
um útlendinigsins og fjaillað um
ýmsa hflruti, t.d. íslenzka þjóð-
ernisstefnu, frá öðrum sjóniar-
miðum en við eigum að venjast.
Þriðji hlutin.n er hins vegar
nokkuð nýstárlegri. Þótt Islend-
ingum sé flest kunnugt sem
þar stendur, er þessá þátturhók-
aripnar mjög athyglisverður, því
að þar muin í fyrsta skipti vera
reynt að lýsa stjómmálailífi ís-
lands á hlutlausan og féflags-
fræðilegan hátt. Þótt menn
kunni að vera ósammála höf-
undii um ýmis atriði, er ekki
að efa að slík vinnubrögð eru
mjöe vænleg til árangurs, og
má það teljast furðuilegt aðeng-
inn íslenzkur féflaigsfræðinigur
skuli enn hafa tekið sér bað
fyrir hendur að rannsaka þessa
og aðra þætti íslenzks þjóðlífs.
Hafnarverkamaður á laugar-
dögum.
Ég hitti Miohiel Sállé nýlega í
litilu kaffihúsi í Latiínuhverfinu.
Hann var ó hraðri ferð því að
hann var að umdirbúa ferð sína
tifl Haiti, þar sem hann mun
starfa við fnansfca sendiróðið
næstu tvö ár, en mér datt í hug
að tefja hann drykkilanga stund
og rabba við hann um ritgerð-
iraa og kynni hans af Isllend-
inigum. Ég spurði hann fyrst að
því hvernig hann hefði starfað
að ritgerðinni:
kokikur á fiskibát og verkamað-
ur í hraðfrystihúsi. Bn þetta
var einmig ákaflega liærdóms-
ríkt, því að með því kýnntist ég
hugsunarhastti Islendinga frá
mörgium hliðum".
Hvernig fórstu að þvi að viða
að þér efni í ritgerðina?
„Ég las alMar þær bækur, sem
hafa verið skirifaðar um ís-
lenzkt þjóðfélag nú og efnahags-
líf, svo tialaði ég við ýmsa
framámenn og fékk að vera
viðstaddur pólitíska fundi, m.a.
landsþing Framisóknarfllokksdns
spurði miig t.d. hvort mótmæi-
endur og kaiþóflskir menn gift-
ust imnlbyrðis á Isliandi. Ég
hafði aldrei velt þessu fyrir
mér. Islendingar tala aldred um
slíka hluti, sennilega af því að
þetta er ekkert vandamól hjá
þedm eins og það er í Frakk-
landi".
Hverju svaraðirðu þá pró-
fessomum?
„Ég sagði að það væri senni-
lega erfiðara fyrir framsóknar-
menn og sjáfl&tæðismemm að
Rætt við ungan Frakka sem skrifaði doktors-
ritgerð um stjórnmál og efnahagslíf á íslandi
og Sjálfctæðisflokiksáns. En ég
„Ég ábvað að skrifa ritgerð
um íslenzkt efni haustið 1964,
þegar ég kom til Fnakkilamds úr
stuttri sumarieyf i sdvöl á Is-
landi. Þegar ég var búinn að
óikveða efniið, byrjaðd ég á þvi
að lesa allar þær bækur sem
ég gat fundið um Isfland í Par-
ís, og sótti nokkra tírna í ís-
lenzku hjá Emil Eyjólfssynl lekt-
or. Bn það var ákaflega fátt
um bækur í París, sivo að ég
fór til fslands haustið 1965 og
dvaldist þar í tvö ár, þangað til
í septemíber 1967. Þar vann ég
ritgerðdna að langmestu leyti.
Ég var á ísflenzkum styrk og
bjó á Nýja Garði. Ég á þaðan
mjög Ijúfar endurminnimigar, því
máttu trúa!“
Hvemig gekk þér að komast
í smertinigu við íslenzkt þjóðfé-
laig?
„Þegar ég kom til landsins
var ég ekki alilt of vel fjáður,
svo að ég tók að mér ýmds störf
til að bæta úr því, m.a. var ég
hafnarverkamaður (einkum á
lauigardöguim), frönskukennari,
held að ég hafi kynnzt ísllemzk-
um stjórnmálum bezt með þvi
að lesa blöðdn“.
Hvemig tóku meisitarar þdn-
ir sivo ritgerðinni við vömina?
„Ég féklk rnjög góða einkunn,
en ég sikil eíkki hvers vegma, því
að andmælendumnir gagnrýndu
verkið harðlega í tvo klukiku-
tíma!“
Hvað var heflzt gagnrýnt?
„Andlmælendumir sögðu að
ritgerðin væri fremur leiðarvis-
ir um l.sland en doktorsritgerð
og er vafaiaust taílisvert tál í því.
Þeir sögðu líkja að óg væri of
nálægt verkefninu, ég hefði
dvaflizt of len<gi saimflelllt á ís-
laindi og því ekki getað horft
nógu vel á verkefmið utan frá.
Þetta var alveg rétt hjá þeim.
þegar ég var búinn að vera tvö
ár meðai! Islendinga, var ég
farinn að líta vamdamálin með
beirra auigum, og ýmis atriði
fóru fram hjá mér, af þvi að
Isiiendingar velta þeim alldrei
fyrir sér. Prófessor George
giftast innbyrðis en kaþóllsika
menn og mótmælendur . ..“
Islendingar hafa smekk fyrir
öllu, sem hrikalegt er.
Svo við víkjum nú að öðru,
hver finnst þér að muni vera
helzti miunurinm á ísflemzkum
stúdentum og firönslkum?
„Ég held að á Islandi sé í
rauminni ekiki til neitt stúdenita-
líf í franskiri merkingu þess
orðs. Þjóðfélaigsaðstaða ísienzkra
stúdenta er aMt önnur en
franskra stúdenta. Þeir enu
eldri og oft giftir, þeir hafa
unnið ýirnsa vinnu og hafa
sæmileg fjárráð. Þeir eru þess
veigna í nániari tenigsilum við al-
mennt manmflif en firanskir
stúdentar“.
Hvernig fiininast þér íslenzkir
stúdentar viðkynningar?
„Við fyrstu kynni finnst
manni íslenzkir stúdentar helld-
ur þunglamalegir og þrömgsýnir.
Þeir eru lítt fróðir um ammað
en það sem í nómsbókum þeirra
stendur og hugsa gjarnan um
drykkju. En þegiar þeir hafa
drukkið, þá kemst maður
stundum að því að þeir eru
fróðari og mermtiaðri en maður
hélt.
Ég held að íslendinigar gieti
ekflci orðað luugsamiir sínar nema
í síma og í ræðustófl, Reyndar
eiga Islendimigar aliltaf erfitt
með að orða hugsanir sínar.
Það stafer sennilega af þvi að
þeir læra aldrei að skipuleggja
sína huigsun og tjá sig í slkólla.
Bn sivo enu þeir líka fiedmnir —
ég heild að feimnin sé eitt af
þjóðareinkennum Islendinga —
og þess vegna eiga þeir auð-
veldast með að tala í síma og
ræðustófl. Þar er ekkert „feoe to
fiace" eims og það er kaEað í
bandarísfcri félagsfræði".
Heldurðu að það sé rétt sem
oft er sagt, að Island sé stétt-
laiust land?
,,Sem betur fier er efldki sams-
konar stéttaskipting á Isflandi og
í Fraikiklamdi. Hins vegar verð-
ur maður var við stéttaskipt-
ingu eftir menirúngarstigi og
hœfilei'kum manna til að tjá
þessa menningu. Þeir sem hafa ■$
dvalizt erflendiis og stundaðnám
þar, mynda sérstaka stiétit, sem
er ekki allveg laus við vissa
tegund af snobboríi. Þiettakem-
ur vel í ljós á tómleikium í Há-
skóflabíói!“
Þú gagnrýnir nókikuð íslenzka
þjóðemisstefmi í ritgerðinnfl ...
„Já, mór finmst ísflenzk þjóð-
emisstesfina nú of mflkið mið-
uð við aðstæður 19. aJdarimnar.
Isflenzkir þjóðemissinnar hafa
tiflhneigiiinigu til einamgrunar-
stefnu, en einangrun er aö mín-
um dlóimi önuiggiasta lieiðin til að
glaitia þjóðemflnu“.
Þú taflar um þjóðemi, en hvað
finnst þór þá að sé helsta þjóð-
areinkenmfl Islendinga, t.d. í
samanburði við Fraikka?
„Þvi er erfitt að svana ..,
Mér virðisit sem meðal íslend-
inga sé ficvrtíðin alllltaf nálæg.
ýtnist vitna þeir til henear eða
reyna að losna undan fiargi
hennar. Ég held að engdnn Is-
lendingur sé laus við áflirif frá
Islendingasögunum og heimi
þeirra, hvort sem hann hefiur
lesið þær eða ekki. Þetta kem-
ur m.a. fram í að Isflendingar
hafe gaman a£ að segja sögur,
sem verða mjög filjótit munn-
mæflakenndar. Islendingar hafa
mikinn smekik fyrir öllu sem
er stórkostilegt og hrifcaflegt, og
þeim þykir gaman að haildaaf-
réksverkum á lofti. Bf einhver
Parísarbréf
frá
Einari Má
maður gerir editthvað af sér,
ganga ffljóbt af því sögur, þar
siern gerðum hans er lýsit eimsog
afireki miklu, Ég hdLd að þetta
stafi af smæð þjóðai'innar.
rnenn finna hjá sér þörf til að
gefa hverjum einstaikllingi því
meira gildi, gera hann að per-
sónu í þjóðsögu".
Maður verður stundum var
við það að sitthvað í ísflenzku
siðferðd vekur furðu í Praikk-
landi. Hvað finnst þér ?
„Ég átitá mjög auðvélt með
að aðlaga mig að því“.
e-m.
Frímerkjasýning-
in „DIJEX” — 68“
opnuð á föstudag
Á föstiudaginn kemur, 22.
nóvember, verður frímerkjasýn-
ingin „DIJEX — 68” opnuð í
húsaikynnium Æskulýðsráðs Rv.
að Fríkirkjuvegi 11. Sýningin
verður siðan opin til 29. nóv.,
daglega kfl. 10-12 árdegis og 2-4
síðdegis fyrir unglinga í skólum
borgarinnar og nágrennis, en
fyrir almennáng kl. 2-10 s.d. um
hélgar og aðra daga kl. 5-10 sd.
Tvö innbrot
Xvö innbrot voru framin í
fyrrinótt og náði lögreglan þjóf-
unum á öðrum staðnum. en á
hinum var engu stolið.
Er starfsfólk kom til vinnu í
Glófaxa í gærmorgun var þar
ljót aðkoma, rifið upp úr öllum
skúffum og læsingar á hurðum
skemmdar. Engir peningar höfðu
þó venð geymdir þama og var
engu stolið.
Við hús Landhelgisgæzlunnar
á Seljavegi náðu lögregluþjónar
hins vegar tveim þjófum á staðn-
um.

i
i
i