Þjóðviljinn - 14.12.1968, Blaðsíða 7

Laugardagur 14. deseimibar 1968 — ÞJÓÐVTLJrNN — SÍÐA
bokmenntir
Hugarflug og veruleiki
Thor Vilhjálmsson:
Fljótt, fljótt, sagði
fucflinn.
Helgafell 1968, 278 Ws.
Nýrri bók Ttiors Vilhjálms-
sonar verðiur hér líkit við skóg-
arþykkni, og bar eru fyrir mörg
tré og undarleg, sean vefja sig
saiman á leið sinni upp a£ papp-
ímum, satt að segja er ekki á-
hlautpaverk að siagja í flljótu
bragöi frá hví sem bar ber fyrir
augu, hvað bá ad leggja greið-
Ltmdkynn-
ingnrmynd
frn Snnb
Sveinn Björnsson bauð ný-
lega ýmsum aðilum að sjá nýja
landkynningarkvikmynd um ls-
land. Kvikmyndin er tekin af
Centralfilm A/B á s.l. ári, kost-
uð af SAAB, scm Sveinn Björns-
son & Co. hcfur uttnboð fyrir
hér á landi.
Myndin er tekin á mijófijtmra,
16 mm og er ensfct tal! mieð
myndinni. Sýnir hún erlend
hjón sem kloma tál ísilands og
ferðast utm landið á eigin SAAB.
Myndin er raunsærri og um
leið sfcemimitilegiri ein margar
aðrar landkyoniinigarmyndir
sem tekmar hafla verið á Is-
landi. Má til nefna að sóilin
sta'n ekjci alWain tímann, meira
að segja rignir örlítið á hjóna-
komdn. Pá er vagakerfi lands-
ins sýn.t í allri sdnni „dýi-ð”.
en hað kemur bó vart til af
góðu einu; verdð er að sýna
kosti Saab!
Sem fyrr segir ferðast hjón-
in um landið og koma margir
etaðir við sö'gu í myndinni m.a.
Reýkjavík, Hvalfjörður, Hvera-
gerði, Mývatn og Guililfoss. —
Kvikmyndin er aðeins tid í einu
eintafci hjá Sveini Bjömssyni
& Co.
Ármann Kr. Einarsson
Óli og Maggi
eftir Ármann Kr,
Bókaforlag Odds Bjömssonar
hefur senit frá sér bókina „Óli
og MaggÉL finna gullskipið" eÆtir
Ármann Kr. Einar&son. Hefur
Ármann áður skrifað mangar
baekur um þá félaga og hafa
þaer ekki aðeins hilotið vin-
sealdir hérOctndis, heldiur lcoma
bsekur Ármanns nú út árloga í
Noregi, og hafa hlotið góða
dómia þar í landi.
Óli og Maggi finna guilfekip-
ið skiptist í 13 kafla og er aills
165 sáður. Bókin er prentuð í
Pnentvierká Odds Bjömssonar.
ar skilninigsgötur um þetta
stói'a orðaland.
Það bargar sig til dœmis
varla að gera girein fyrir sögu-
sviði eða Jólki, þótt þetta s<é
vissulega nútímaverk og evr-
ópsikt. Fólkið til dœmds. Það er
að tala um hitt og þetta sem er
ofarlega á dagsikrá: sumir hafa
sæilu eituirsins á vöTOnuim og í
kroppnuim, aörir kasta skeytum
úr vopnabúri róttæfcra, komm-
únista, maóista, anarkista og
fleiri góðra manna. En þettd eru
ekki eiginlegar kappræður nema
sitöku sinnuim, miMu ímmur
yfirlýsinigair sem hiveir ber fram
fyrir sig — kannski er þetta
þáttur hins sterka þráðar um
einsemd mannsins sem lyk'kjast
um allt verkið? Og persónuim-
ar hafa litfla tilhneiginigu til að
taka á sig sérkénni eins og
í ,,venijuilegiri“ sögu, þótt mjög
sé nákvæmllega gengið frá ytra
gervi þeirra, vonlítið að fylg.ia
þeiim eftir. Ekki einu sinni
þeirri gyðingaikonu sem kemur
mest við sögu í yfinmiáta skáld-
leguim ástairlýsinigum.
Aðferð Thors, hdn-n hugiœgi
og myndssekni sitffld hans, hvolf-
ir sér yfir aldt þetta, fódlk og
fénað og borgiir og tiima, og
umbreytir að sfnum geðþótta,
feldir inn í fdódíinn vefnað. Það
viðhorf er mikdds ráðaindi hve
adlt er hverfuilt, hdutirnir eiga
sér'í sienn áþreiflaindeik og saim-
henigi og eiga það elíki: „Var
petta ’ úr öðrurn stáð? Kannsiki ”
bara úr öðrum tímn og átti sér
iiiika stað hérma þó það vaeri úr
öðruní stáð‘r. '*Ög eiris óg landa-
merki eru óigreinileg mildi tíma-
skeiða og einstakiinga, eins er
óhikuim listgreinum att samis-n
í þessu venki. Mynddist og tón-
list eru hvarvetna náiaeg, oft er
vísað beint tii fiuddtrúa þeirra,
manns eða verdra, og einatt er
som reynt sé að þýða médfar
mynddistar beint yfir á tungu-
máiið. En þó er emgin listgrein
eins fyrirferðarinikii og kviik-
myndin. margir kafdar eru eins
oig bein 1 ýsing á því, sem aoga
kvikimyndavélar gseiti séð, og
mætti fara bóiístafdega eftir
þoim fyrirmaalum. Og þó væri
það addtaf viss g©rð kvikmynda
sem stefnt vseri að, koma þá
helzt fram í huigann bæði
Antonioni og þessi fræga ti.l-
raun, sem gerð var með það
sem gerðist í fyrra í Marien-
bad: þetta miikda inventar meö
þöigiu fólkí og mdikiddi óvissu:
„Var ég eíkki staddur á sivöd-
uinum, og hvað gerðist sdðan?
Mér þótti ég hafa verið sitadd-
ur á svölum mikiddar haddar
með svo margt að baki, ein-
hverja vá, mér þótti sem 4g
hefði staðið á þessium. svödum
og horft út í miikda nótt og tvær
litlar manneskjur í damisdegu
spidi umiliverflis giuddýstan gos-
bruinn með hvern hrimgfallandi
fosBiinn eftir annan a£ stein-
sikálum sem voru hver umdir
annarri og . . . þetta þótti mér
ég hafa séð. En hvernig hélt sú
saiga áfraim?
Myndlist, kvikmynd. Já. Fleist
sem athugað verður í þessari
þófc tengist mynd. Myndskyn,
sjónfyndni, mynddieimur, þetta
em orðin semi ber á góma.
Uggur, ástarvfma. ótti, aidt
þetta kdiæðist sýnddegu efni.
Ekdri er að ástæðudausu komizt
svo að orði um þann naflndausa
mann sem er „aðadpersóna“
verksims og höfumdur heflur déð
sýn sína: „Hann sauig að sór
myndirnar sern riðluðuist á
sjlónhimnunni og brengduðust á
s jóum sem siteyptust stórir um
tidfinninígarmiar“. Og í þessum
anda starfar mikið hugartfdug
sem her menn viða og eru þau
ævintýri oft furðudeg: „Höfiuð
hams lemitd upp fyrir þesfji iðandi
tré, og hamm fanm um eyru sér
þjóta fiuigdahópa þétta og hrað-
fieyga sem bylgjuðu loftið, og
f hitamum sófctarinnar sáu þeir
sér færi og fdugu inn og gegn-
um hötfuð hans . . . og höfuð
hans eins og ker og sumir fugl-
arnir fannir að verpa því þeir
voru ringdaðir vdð þennan fyrir-
burð og glieymdu því að það
var baust; þeir héldu að vor-
ið væri komið aftur því svo
margt hofði borið við síðan þeir
fóru að hópa sig; hanin fiann
eggin í kerinu sem stóð opið
og hann íiann hvemig eitt strá,
hvert erfct strá bættist við,
í höfði sér fiarnn hann fléttað
hreiðrið, og eggið, og egigin, og
honum famnst hann yrði að
leggjá til hitann handa hinu
viðkvæma lífi. sem var í eggi-
unum.“ f þesisum myndiheimi
verður oft kynlegt samvaf dífs
og listar. Framarlega í bék (bls
28) er mynd á vegg: korna, sdag-
harpa, gluggi, ljós á fjórum
iöngum kertum. Þetta listaiverk
gengur síðan aftur og aftur síð-
ar í bókinini þar sem spilað er á
þessa þætti, bomar fram hugs-
anlleigar lýsdniaar, túdkanir og ,
u.m leið hefiur líf hins nafndausa
manms brotizt inn í þessa
myndilist í orðuim. Og aftur er-
u-m við minintir á ýmisdeg tíð-
indi úr kvikmyndagierð og
reyndar nýju s'káddsögunni lílka,
þar sem sjónarhornið og afistað-
an breytist í síiBeldu þar til á-
horfandinm, lesandi'nm, • biður
guð að hjádpa sér, kammsikd.
En hvað ó þetta adit að þýða?
Puddigild svör verða seint borin
fraim við svo beiinni spumingu,
vísast yrðu þau hdægideg líika.
Menm gæfcu vel hugsað sér, að
fyrir höfundi vekti fyrst og
fremst einskonar könmun á þvi.
hve la.ngt — og sikamimt --
maðurinm gietur komizt í því að
tengja sig við heiminn, listina.
Fimma tengsd huigmynda og 'tíd-
finminiga, sem gera hamn sigur-
sædan yfir heimimuim, gera lífið
að list. Ej.tthvað í þeim dúr.
Um leið er nélægur ákveðiinn
uggur. óttii við saimbandsleysi.
við „hið svartröndótta lándiausa
dýr einsiemdairiimmar“ eins og
segir á einum stað. „Því mdg
vantar raddirnar og ég verð að
taka í tndg aldt mammkyniö því
það er í mér sem það heimtir
sinn sársauíkia aftur úr dofanum
sem blindar hvem og svdptir
mádi og heyrn og sjón á sjádf-
arn siig en þenr koma of ótt svo
ég ‘get ekki gefið hverjum, sitt,
hverjum get ég geflið nofekuð
þegar þeir koma svoma þétt og
andlitin eru of ólík og mörg til
að geta átt svar mdtt saimexgin-
lega, og hverju get ég svarað
þegar önd mín er þamin af svo
stríðri ásélfen . . . “ Þessi uiglg-
ur um samibandið við heimdnn
og aðra og um það hvað satt er
og ósatt í 3ífS og list, hann
magnast mjög þegar á líður
bókina, fær yfir , sig listrænt
sfexmit og biblíumSnni, einsfeom-
ar krossfestingu hims nafndausa
nútfmamanms.
Þessi vandi, sambamd og
sambandsleysi, er mikið xim-
ræðuefni í nútímaiheámi exns og
rnenn vita, Thor er hér í stór-
um fólagsskap. Um ledð er sem
ödil hans aðferð tengist við
þenmam vanda. Hin hvikuda,
huglæga myndsækni Thors ber
ipam margt það sem einfaid-
iega má fealda faddegt eöa ljóð-
rænt eða vel aithugað eða óm-
strítt í oflsa sanum. Em xxm leið
er oft sem þessar litmikdu eid-
gdærinigar. ídóiknar slkotbrautir
huigsdteytamma, feomist ekiki adla
ieið. Verði upptokmar af sjálf-
um sér, eigin sjálístæði, stamdi
og faldi sem isiíkar, en slkilji eft-
ir forvitni um einhvem þann
kjama málsins sem ekki hefur
verið sómd sýndur. Og Ixið
myndræna hugarfluig reynir liká
mjög mikið. á lesamdamm tíl
góðs og ild§, það fer t.d. varia
hjó því að hið, „innra axxga“
iesandams þreytist, eins milkið
og skírskotað er tid þess. Það
saikmar rnedri festu í fjölbreyti-
lei-k manmilifs, hduitilægni þess í
viðibrögduim og aitlhiöfnumi, sem
gæti gert hin persónxxllegri æv-
intýri hugans ádeitnari og mark-
vxssari. Og þó eru vemleifea-
tengsli sterkairi midclu í þessu
verki en í fiestum fýrri þáttum
og sögum Thors.
Adlt um það: Thor Vifhjálms-
som er menmin'garrýnir og
ferðalamgur með ved opin, augu
og skáld, addxr þessir þaetitir
blandast með einhverjum hætti
siaman f bóifeum hans — em í
þessari hér kernur skáldtfflvera
hans skýrast fram, með öldum
sínxiim hliðxim. Hér er steifnt
samam listræmnx reynslu liams
af þáttum fyiri ára og um leið
ýmsu nýjxx, hér er sérstaða
hams ótvíræð meðad höfiunda,
kostir og gaddar listrænna við-
horfa hams bomir hreinttiagia a
borð.
Arni Bergmann
Landið í stafrófí og mynd
Steindór Steindórsson:
Lamdið þitt, annað
bindi
Bókaútgáfan Öm og
örlygxir h.f.
Rcyk.iavík, 1968.
Þetta seinna bindi af braut-
ryðjomdaveiiki Þorsteins feeit-
ias Jósepssomar er að foi-mi efit-
irmymd hins fyirra. Það inni-
hettdur „sögu og sérkenmi nær
700 svaeða og staða í ólbyggð-
uim Isdainds ásaimit nafnaskrá yf-
ir bæði binddn" eins og segir
á hlifðarkópu. Ætti þá verk-
ið í heild að vera upp á ein
2700 uppsláittarorð.
Nú get óg hvoiiki laigt, né vil
leggja nokkurn dóm á verkið
sem silíkt. Til þess skortír mig
of mdkið í staðfræðidegri þekfe-
inigu. Em óg hedd að sjádifur til-
gamgur verksiins og mögulegt
notagiddi þieiss fyrir ólíkusiu
hópa fólks sé hvorutveggja
géxðra gjadda vert, sivo ekki sé
sterkara að örði kveðið.
Mér er saigit að ftxmdið hafi
verið að sjádfu formii verksins;
að stöðum er raðað þar í staf-
rófsröð. Ég fyrir mitt leyti hei
addrei haft baga af fommimu,
enda verður ekki í fdjótu bragði
réð að annað forrn hentugra sé
nærtækt
Sjádf skipting verksins i
byggðir og óbyggðir þykir mér
himsvegar ó reiki. I filjótu
braigði sýnist mamnd, að byggð
sé talin þax-, sem ailfaradeið
liggur, en óbyggð amrnars. Sú
skipting fær etoki staðizt, þegar
Dynjandi í Arnarfirði er tal-
inn í býgigð, em Ramigalón á
Jökuddadsheiði í óbygigð, þegár
báðir staðimir eru eyðibýfll og
ligigja við götuna, Mörg dæmi
þessu life mætti neflna. Mér
virðist því auðsætt, að í annarri
útgáfu verksins beri að sameina
það í eina bók og gera emig-
am greimarmum á byggðum og
óbygðum, eins og skidin þar á
middi geta verið ógdögg og vill-
andi.
Ljósnnyndir skipa vegdegan
sess í verki þessu. Báðum bind-
um, og langar mig að fara um
þær nokkiruim orðum. Þær eru
sagðar vera 26 í seinna bindi,
en ég tvítaldi þær og fékk 27

-«>
íslenzkar jólavísur
(MBÐ SÍNU LAGl)
Nú skal segja, nú skal segja
hvemig fyrirtackin gera
brenna í eldi, fara á hausinn
og svo snúa þau sér 1 hring.
Nú skal segja, nú skal segja
hvernig forstjóramir gera
lauma undan, hlaupa úr landi
og svo snúa þeir sér í hring.
Nú skal segja, nú skal segja
hvemig skattalöggur gera
skera hrúta, draga ýsur
og svo smía þeir sér í hring.
Nú skal segja, nú skal segja
hvemig ráðherrarnir gera
yppta öxlum, klóra skallann
og svo snúa þeir sér í hring.
Nú skal segja, nú skal segja
hvemig íslendingar gera
bölva í skeggið, hrugga landa
og láta snúa sér í hring.
Skaði.
í bæði skipitín, 9 eim effcir Þor-
steixx Jósepsson og 18 eftír
Pál Jónssom.
Hafi mönnum eikíki verið það
ljóst áður, að vondítið er að
keppa vxð litmyndir með svart-
hvítum miyndum af landslagi,
ætti sú staðreynd ekki að dylj-.
ast neinum eftir að hafa sfeoðað
myndinxar í seinna bindi verks-
ins.
Sé gerður samanburður á
myndum þeirra Þorsteins og
Páds, hefur Þorstednm ótvíræðan
vinmimg. Honum hefxxr greini-
lega verið Ijóst, að svart7hvít-
ar lamdsdagsmyndir krefjast attlt
annarra vinnuþraigða en ef um
litmyndir er að ræða. Hamn
horfir mi'klu nasr sér en Pádl
— reyndr fremur að lýsa sér-
feemmxxm staða, en að gefa yfir-
lit um þá. Hamm nýtir lika til-
tæfe áhrifabrögð í svart’ðxvítri
lamdsdagisdjósmynduin, eins og
að tafea á móti birburmi og nær
oft fraim ákvoðinmii spemnu, sem
verður í doftinu við afbrigðileg
bii'tusikidyrðí.
Með örfáum undamtékminigum
verika myndir Páds hxmsveigar á
mig eims og ópersónutag feorta-
gerð og stundum era þær tneira
í ætt við sikyndimyndir en bófe-
arsfereyfcimgar. Þá sýnist mér
lifea að myndiir Þorsteins í síð-
ara bimdinu beri með sér að
hann hefur eklki verið sjádfur
til róðumeytis uim val þeirra.
Að mínu vdti hiefðu myndir
seinna bindis átt’ að vera lit-
myndir eingöngu. Að því frá-
gengnxx, hefði átt að vamda
meira tid vadsims og heyja vfð-
ar. Svo er myndunuim ilda til
sfeila haldið í prentum cg á sxi
xxmsöign við bœði bindin.
£g hef gorzt svö fjödorður um
ljósmyndirmar í bótounxim,
vegna þess að í verfci eins og
þossju mega myndiraar eOriki
vera til uppfyllimgar, héldur
era þær órjúfanílegur hduti efn-
isins og jafnrétthéar lesmálinu.
Þetta verk á áreiðandega eft-
ir að vinna sér ffltter vitnsæ'ld-
ir og vaxa að fyrirferð og á-
reiðandeik. En næst vfldi é@
miega vænta mér þess, að fá
bæði birtdin f útgááu, hentuigri
til að hafa imieð sér á farðialKjgb
urn. — G.O. '
t