Þjóðviljinn - 20.04.1969, Blaðsíða 1

AÐ TALA VID FÓLKIÐ...
dag, og Ipá er það að gora sig
að viðundri að hrífast dk'ká af
því fyrirvai’alaust. Þessi börn
tækniaidar liáta sér eikiki nægja
þótt sikólinn eigi ágætt útvai-ps-
tæiki, hver og einn þarf að
hlusta á sitt tæiki. Þau geta við
vissar aðstæður setið saiman í
sal, þegar einhver lagaþátturinn
er fluttur, og hver uim sig helld-
ur upp að sn'nu eyra sínu trans-
istortæki, og þó það sé vont og
í því urgi skail á það hlustað
heldur en að leggja eyrað eftir
samia lagi hjá náiga'annanum,
því auðvitað eim allir að hlusta
á það sama.
Þessi mikia auigiýsingaitaeilcni
hleypir ungliingunum ekiki út
fyrir átoveðinn hring. I blöðum
er unglinigum kannski ætluð
sérstök síða, svo ékki sé hætta
á að þeir lesi neitt annað (og
er reyndar bættur skaðinn með
sum blöð). Allsstaðar er sama
sem þarf til að nemandi hrífist;
með. Þegar maður hverfur frá
ýmsuim viðurkenndum leiðinda-
kvæðum og tekur til við fom-
sögur — það er eins og að
standa aillt í einu á Skáneyjar-
bungu í frísku og heiðriku
vetrarlofiti og hjarnið marrandi
undir fótum. Annars er þetta
önnur saga og mætti tala langt
mál um lögigilt ágæti þeirra
skálda, sem unglingair verða að
kunna sikil á. Þetta verður fyrir
mér eins og spurning sem lögð
var fram á ónefindum stað um
það, hver væri fégursti fugil ís-
lands. Bf þú segir stokkandar-
steggui' færðu tíu, annars ekk-
ert. Og það eru margir slikir
stokikandarsteggir í íslenzkum
bókmenntum sem miaður hefur
orðið að halda að börnum.
En ég veit að það er hægt
að gera þessa kennsiu lifandi.

v'i i Spúrt-er: er ekki hrædilcgt að vera á þingi?
Hlöðurnar opnar fyrir grængresi menningarinnar
— Hvernig er umiharfs á
Reykholti núna, Jónas. Fara
ungir menn og námÆúsir enn út
uim. glugga á Norðurvistum þeg-
ar myrkt er af nótt?
— Þessir rómantísku gluggar
snúa kannski eitthvaö öðruvísd
en þegar þú varsit þarna, nú
miundi kannski rökréttara að
fara inn um þá glugga sem þá
Voru sagðir útgön.gustaðir. Ann-
ars held óg að þesisiháttar sögur
séu fyiT og síðar mest mont
og stærflæti unglinga gagnvart
félögum sínum, raunverulleikinn
í þessum efnum hvergi næi'ri
eins stó'rfenglegur og í frásögn.
Annars hafa þaima engar
breytingar orðið, ekki bara siíð-
an þú varwt þar heldur síðan
um 1930 að skólinn var byggð-
ur, engar aðrar en myndardieigt
heimavistarhús þar sem 32
nemienduir kæmust fyrir ef aililt
væri með fielldu, en þar eru
reyndar 50.
.Iá, þetta fólk er sem fyrr frá
öllum landshornum. Hlutfaiis-
lega flestir eru úr kjördæmiinu.
en Reykvíkingar eru fjöimennir
og viss byggðarlög sækja fast
um inngöngu t.d. Grindavík og
Eyjafjörður. Þetta er meðal
þess sem gerir skemimtilegt að
kenna við skólann: miaður
kynnist kynslóðinni í ölluim
liennar litum, þauflræktuðum
þéttbýlisga^ja . við hliðina á
hreinræktuðu . afdalabarni. Það
er samt mieirkilegt hve munur-
inm á þeim er lítill orðinn og
sjáifsagt mjiMu minni en áður.
Hér er að vei’ki þetta nútílma-
fyrirbæri, ofurvaild auglýsing-
anna, sérslöik málgögn og sér-
stök þjónusta fyrir þeissa kyn-
slóð seim allt stefnir að fulllri
samræmingu í smekk og við-
horfi. Nerna hvað ég hef tekið
eftir því að afdalaibarniið er að
öðru jöfnu betui' k'lippt en þétt-
býhsbarn með æfða hárskurðar-
meistara á hverju horni.
Ég ræð ekkert
við krakkann
— Hvernig reyndst þetta fólk
sivo í námi, félaigslífi?
— Oftast reynist dreiifibýlis-
barnið þroskaðra að mörgu
leyti í félagsilífi. af því að það
hefur fengið meiri félagsleiga
þjálfun í fásinninu, sem svo er
nefnt. Þar er einstaiklliin.gurinn,
ungur sem gaimiall, meira knú-
inn til þess en aininarsstaðar að
brjóta aif sér þetta fásinni. Ein-
angraðar nútímasélir, vanda-
málsbörn með einhverjuim
hætti, koma nær umdantekning-
■ '. . !f,r .} }: ? \
arlaust úr þéttbýli. Og þá er
oftast úm einhverja vanrækslu
að ræða heimafyrir, í tveim til-
vikum af þrem komia þau fi'á
heimiluim þar sieim slkilnaðu.r
• héfiur orðið með tiiheyrandi
vandræðum — sem eru ofit erf-
iðari í þéttbýli, þar sem ná-
ungaihjálp er minni.
Flestir heimavisitarskólar í
dreifibýli verða fyrir þeirri á-
leitni að þeir eru látniir leysa
vanda, seim sprettur upp í þétt-
býli cg ætti að afihendast sáil-
íræðinguim að ég bezt fæ séð.
Flestir kennarar og sikólastjór-
ar liggja undir hringingum frá
gömilum vinuim, og kummingjum.
segjandi sem svo: Blessaður
Jónas miinn reyndu að koma því
í gegn, að strákurinm — eða
stelpan, komist að við þenmam
skóla, ég ræð bara ekkert við
krakkann.' Röksemdir eru ekki
þær hvaða verðleika barnið
hefur til að bera á tiltekinm
skóla, heldur er hringt eins og
á spítala og byrjað á yfinþyrm-
andi lýsdngu á því hve tilfiellldð
. sé ailvanlegt. Hims er ekki gætt,
að á þiessum skóiuim er engin
aðstaða til að eiga við þessa
unglinga, þótt þeir svo lagist
oft stórlega t.d. afi félagsskap,
vináttu, sem ofit skapast góð á
svona stað. Opinberir aðiilar
sofa mjög fast á þessu vanda-
máli, t.d. varðandi sálfræðilega
leiðsögn, sem venijulegur kenn-
ari veit fátt um.
Tækið við eyrað
Já, ég var ad taíla um þann
stuðning sem unigHingar geta
hatft afi félaigsskap. En það mál
hefiur fileiri en eimia hlið, td. það
atriði í sólárlífi unglinga að þeir
viija með engu móti að það
sannist á sig, að þeir séu öðru-
vísi, að þeir tilheyri ©kki hjörð-
inni skilyrðisllaust. Maður þarf
t.d. eklki annað en ganga uim
vistir og sjá hvað þeir hafa á
veggjuinum: aMsstaðar Masa við
sömu andlitin í sömu. stelliin.g-
unum: vinsællustu bítlahljóm-
sveitinnar. Ég man aðeins eitt
fráviik tfrá því í fýrravor: Vest-
firðingur einn haifði heinigt upp
mynd atf Hannibal.
— Er hann þá talinn af-
bnigðilegui'?
— Þetta segir akiki anniað en
það, að hann telur sig sannan
Vestfirðing. En í alvöru tallað:
meðan ekki er hægt að bj'óöa
upp á fjölbreyttara frístunda-
starf þá hafa heimaivistairskólar
þan.n aukagalila, að þar verður
i’ólkið enn skilyrðislausari hjörð
kannski en í bæjan'skóluim. Eitt-
hvert álkveðið Jlaig er í tízku í
fólkið, það sem lætur til sín
heyra í tramsistortæikjunum,
hangir á veggjunum. og eif flitiö
er í blað, þá er sagit frá trú-
lofunum, barneignuim, framlhjá-
haldi og dulitlu eitui'áti þessa
fólks. Það er ekiki hægt að
hlusta á • fréttir fyrir óléttunni
konunnair hans Rinigos. Þetta
stendur þessari kypslóð fyrir
þrifium — og þá er varla mikið
eftir annað en kennslulbækur.
Otkoman getur orðið ótrúleg
vanþeklking, iíka hjá greindu
fólká, áikveðin stöðnun, einmitt
á þeiim árum þegar allt stendur
opið, hlöðurnar standa sem
opnastar og móttækillegastar
fyrir grængresi mienningarinnar,
ef mér leyfist að orða þaö svo
hátíðlega.
Að hella í mótið
— En geta kennairar ekki
hjálpað upp á?
— Hllutskipti okkar hefiur ein-
att orðið það að troða inn í
hausinn á unglingunum ákveðn,-
uim sikammti, við höfiuim sjálfir
stirðnað í þröngu sviðsrúmi á-
kveðinnar námsskrár, sem við
höfiuim orðið að virða til að
nemendunnir standist prótf.
Þetta er að vísu í nokikurri
bi'eytingu. En þar sem ég hefi
miiikið kennt íslenzku, þá tel ég
mig geta haldiið því fram, að
ísienzkukennari, sem heifur ver-
ið aliltoif' saimrvizkusamiuir við
í'egiluigerð um módurmálsnám,
hefur gjannia verið einn aif
verstu . skaðvöldum tungiunnar.
Það hefiur. a.imi.k. til skamms
tííma, verið svo Diítið svigrúm. frá
málfræðistagiliniu. Og það sem
tekið er fiyrir af bókmennituim
hefiur verið margt af þeirri
gerð, að ég t.d. hefi aiis ekiki
getað sett mig í þá lirifiiningu.
Það vwu einhverjar minar
beztu stundir þegar ég kenndi
Egilssögu í Vesturbæjarskólan-
uim og þótt ég segi sjálfur frá
lukkaðist þetta svo vel, að 17
ára stelpur létu sér þetta ekki
nægja hdldur fóm hvað efitir
annað í þennan. — einnig lög-
gilta — skáp með Isllendinga-
sögunum, sem er reyndar það
síöastn sem íslendinigar gera við
rslendinigasögur, þær eru orðnar
mönnum einikonar palisander.
Mér hefu.r Jífca gramizt það,
að hatfa t.d. á Reykhdlti fóllk,
sem gat verið hætt við falli á
prófum, þótt það bæri af að
þroska og skilningi á menning-
ai-veirðmætum og llífinu yfirleitt
— og fyrir það var ekki hægt
að veita því neina viðurkenn-
ingu. Skölakei'fið hefiur leitazt
við að steypa fólk í saima mót-
ið eins og auglýsi n.gakerfið þótt
með öðrum hætti sé, ekki séð
um að það fengi að njóta sín
sem: einstaklingar. Þetta þarf að
breytast. verða firjálslegra. En
um leið er auðvitað ki'afiizt
meiri fjölhœfni af kennaranum.
Það þarf nefirtilega lítiö að
tailca á til að kenna bara eftir
regluim og rútínu. Endia kemur
að því að maður spyr sig sjálf-
an: ert þú orðinn einskonar seg-
ulband sem kveikt er á á haust-
in og spilar svo sömu spóluna
vetuir eftir vetur þar til slökkt
er á vorin? Yn.gri skólamenn
velta þessu mikið fyrir
sér og eru með ýmsar góðar
hugmiyndir —. en mj'ög margir
ei-u þjakaðir af þessari tilfiinn-
inigiu að þeir séu bara simáðir
sem hella í mótið.
Eða þá að taka hvað við er-
um lanigt á eftir í kennsllu ým-
issa raungreina eins og eðlis-
fræði. Það þarf Ifklega tuigi
miljóna til að við komulmst á
FraiinJiald á 3. saðu.
SpjallaS viS Jónas Árnason um skólamál og unglinga,
sögustaði og snobb, þingmennsku
og ritstörf - og um nauSsyn hins pólitiska sfrits