Þjóðviljinn - 01.05.1969, Qupperneq 3

Pitatmibudagur 1. maí 19fl9 — tJÓÐVILJINN — SÍÐA 3
Lýst yfír stofnun
Parísarkommúnunnar
1871.
Efri myndin
cr af minnisblaði frá
1. maí bátíðahöldunum
í Þýzkalandi 1892,
líklega einskonar dreifimiða.
Á því stendur efst:
Minnisblað
helgað þýzkum verkamönnum.
Neðri myndin
er frá atkvæðagreiðslu
verkamanna í Kaupmannahöfn
1. maí 1890
um 8-tiíma vinnudag.
Á þessu ári eru liðin 80 ár síðan samþykkt var
að gera 1. maí að alþjóðlegum baráttudegi verka-
lýðsins fyrir 8 stunda vinnudegi og öðrum kröf-
um verkalýðsstéttarinnar. Athyglisvert er í dag
að virða fyrir sér hið upprunalega eðli þessa bar-
áttudags og frásagnir íslenzkra blaða af atburð-
unum fyrir 80 árum.
Á KTO ára afmæl'i fi-önsku
stjórnarbyltingarinnar 14. júlí
1889 hólfst í París stofniþing
Annars alþjóðasamibands verka-
lýðsins og var þar einróma
samþykkt eftirfarandi tillaga
frá franska fuiltrtanum Dela-
vigne: „Iíér með samiþykkir
þingið, að um allan heim verði
skipulögð á ákveðnum degi af
verkamönnum í öllum löndum
og bæjum mótmæli og yfirlýs-
ingar birtar, þar sem þess verði
krafizt, að da;givinnutími verði
lögbundinn átta stundir og aðr-
ar kröfur alþjóðasamibandsins
bornar fram. Með hliðsjón af
því, að bandaríska verkalýðs-
sambandið helfur þegar sam-
þykkt á þingi sa’nu í Saint
Louis í des. 1888, að 1- maí 1890
skuli vera slikur baráttudagur,
samþykkir þingið að gera þann
dag að alþjóðlegum baráttu-
degi. Verkamenn hinna ýmsu.
ianda skulu framkvæma þessa
samþyk'kt eftir því sem aðstæð-
•urnar í hverju landd leyfa.“
Þessi álylctun vakti mifcla at-
hygli og almennt var álitið að
bann dag ætluðu verkamenn að
hefja heimsbyltingu. I3n þessi
samiþykbt á sér nokkra forsögu.
I Bandaríkjunum
A sjöunda og áttunda tuig 19.
aldarinnar hafði verkalýðs-
hreyfingin í Band arík junum
gert kröfuina uim 8 sttanda
vinnudaig. að eimnii aðaílikröfu
verbalýðsstéttarinnar. Þessi
barátta varð mjög víðtæk eftir
1880 og lcom meðal annars til
harðra verkfaltsátaka árið 1886-
Sama ár var The American
Ólafur Eiuarsson
Pederation of Labour — sterk-
asta verkalýðssamband Banda-
ríkjanna — stofnað. Aðalkrafa
sambandsdns var krafan um 8
stunda vinnudag og árið 1889
samþykkti það að gera aUsiherj-
arverkfall 1. maí 1890. Því má
rekja samþykkt alþjóðasam-
bandsiras um 1. rnai til banda-
rístou verkalýðsihreyfi'ngarinnar.
En Frakkar gera einnig kröfu
til þess að eiga höfundarrétt að
tillöguinni, því þar í landi hafði
eitt verkalýðssamband árið 1888
beint því til alþjóðasambands-
ins að hefja barátta um allan
heim fyrir 8 stunda vinnudegi,
lágmarkslaunum og vinnuvernd.
Með því að samþykkja að hefja
alþjóðlega baráttu fyrir 8
stunda vinnudegi varð bæði
verkallýðsstéttinni og bongara-
stéttinni ljóst að þarna myndi
skerast alvarlega í odda og að
Prósessía
verkalýðsihreyfingin myndi
leggja allt kapp á að fá þessa
kröfu um lágmarksmannréttindi
við-jrkennda. Baráttan sem í
Bandaiíkjunu'm hafði þegar
kostað verkalýðsstéttina blóð- -
fórnir yrði nú alþjóðleg- Aðeins
með hliðsjón af þassari forsögu
er mögulegt að skilja hve mik-
ill baráttumóður fylg'di fyrslu
kröfugöngunum, sem af ríkis-
valdsins hállfu var mætt með
vopnaðri mótspyrnu. Verkalýðs-
hreyfingin lagði um allan heim
allan sinn mátt í að gera dag-
irun að voldugum baráttudegi
þar sem hún sýndi andstæð-
ingnum styrkleika sinn.
1. maí 1890
1. maí 1890 ranm upp og
verkalýðsstéttin fylkti liði í
flestum höfuðborgum Evrópu.
Og í þessum borgum rfk'ti um-
sátursástand þann dag. Hörðust
urðu átökin í Austurrífci, eink-
um í Vín þar sem nötokrir voru
skptnir ti'l bana. 1 Frafcklandi
voru allar kröfugöngur bannað-
ar, en bannið var ekki virt og
til átaka kom við herlið. I Eng-
landi tóku þúsundir verka-
manna þátt í mótmælum.
Norska skáldið Bjömstjeme
Björnsson lýsti atburðunum svo
í þjóðhátíðarræðu hálfum mán-
uði síðar „að kiröifiuiglöngur
verkalýðsins hefðu skekið jqrð-
ina.“ I Þýzkalandi fylgdu kjara-
deilur f kjölfar kröfugangnainna,
því að atvinnurekendur beittu
verkbanni gagnvart þeim sem
farið höfðu í allsherjarverkfall
1. maí.
Fórnir og barátta
Það kostaði mikiar fórnir og
baráttu að riöja brautina fyrir
því að gera 1. maí að degi
verklýösins í bverju landi. En
dagurinn og mótmælin unnu
sér brátt hefðbundin form og
borgarastéttin hætti að líta á
kröfuigöngumar sem ógn um
heimslbyltingu. Innan verka-
lýðshreyifingarinnar kom og
fram sú viðleitni að draga úr
baráttueðli dagsins, en gera
hann að friðsamlegum hátíðis-
degi verkalýðsins helgaðan al-
Þess var ek'ki að vænta að á
íslandi yrði efnt til mótmæla
árið 1890. Hér var verkalýðs-
stéttin fámenn og óskipulögð..
Fyrsta íslenzka stéttarfélagið —
Prenta.rafélag'ið gamla — var
að vísu stofnað árið 1887, en
áfíð 1890 vár það f andarslitnjn-
um. Hér var engin verkalýðs-
hreyfing fyrir hendi til að taka
undir samþykktir alþjóðasam-
bandsins og það er fyrst eítir
fyrri heimsstyrjöldina að farið
er að minnast 1. maí hér á
landi- En fregnir af því sem
var að gerast út í hinu.m stóra
heimi bárust til Islandis. Að
vísu var á þessum árum lítið
skrifað um verkalýðshreyfing-
uma í íslenzk blöð, en 3. maí
1890 gefuir að líta eftirfarandi
frétt í vikublaðinu ísafold:
„Verkamenn og sósialistar:
Samkvæmt ályktun á alþjóða-
fundi sósíalista í París í fyrra
(15. júlí) skyldu verkamenn
allra landa gera minnilega við
sig vart 1. maí 1890, eða ann-
an dag í þeim ínánuði. Áformið
mun hafa verið, að byrja alls-
herjarverkföli hann dag, og á
því hafa sósíalistar Belga iengst
klifað. Víða hefir verið failizt
á, að sranga frá verkum þann
dag, hvað sem hver segði. halda
ræðumót o,g gera þar ávörp og
lýðsamþykktir, ganga í prósess-
íum. æg.ia „stórborgurunum" og
svo frv.“.
14. júní samia ár birtir blaðið
síðan frásagnir af verkamanna-
hreyfingunurn og aðgerðum
þeirra 1. maí. Fjallar sú girein
einkum um Trades Unipns if'und
í Hyde Park þaran 4. maí og^
skýrt frá orðaskiptum þar.
Islenzkir blaðalesendur, hafa
því getað fylgzt með fyrir 80
árum, þegar verkalýðshreyfing-
in hóf baráttu fyrir 8 standa
vinnudegi um allan heim. En
hér á landi skorti forsendumar
— hér var aðeins örlítill vísir
að verkalýðsstétt og fátt um
stórborg'ara til að ægja.
1923 á Íslandi
1 rúm fjöru'liíu ár eða frá því
1923 helCur 1. maí verið haldimn
„liátíðlegur" hér á landi. Ávörp
dagisins og' kröfugöngur hafa nú
unnið sér hefðbundin florm.
Þeir sem elcki þek'kja til braut-
ryðjendastarfs verkalýðslireyf-
ingarinnar í sambandi við 1.
maí líta gjarnan á daginn sem
hátíðis- eða frídag og kröfu-
gönguna sem eins konar storúð-
göngu. Skammt er síðan einn
forví'gismaður st'éttarfélags í
Reykjavík sagði í 1. maí ræðu
á Lækjartorgi að leittværi, að
dagurinn væri ekki skipulagður
á sama hátt og sjómannadagur-
inn, en öllum k-röfum skyldi
sleppa. I dag virðist verkalýðs-
hreyifingin sinna þessum kröfu-
degi heldur lítið því aðeins er
vika síðan undirbúningur undir
1- maí kröfugönguna í Reykja-
vfk hófst. Þó skyldi maður
ætla að einmitt f ár væri hið
upprunalega eðli dagsiras — það
að sýna andstæðingnum styrk-
leika sinn — brýrana en oft
áður.
Stofnunin
Fraankvæmd 1. maí er enr
eitt dasmið um það, hve verka-
lýðshreyfingin er að þróast í þ;
átt að vera stofnum en ekk
lifandi félagS'hreyfing — o;
stöðugt að samlagast meir þjóð
félagsstpfnuninni. Án lifand
hreyfingar og baráttukraft.
verða kröfur dagsins — krafai
um mannsæmandi kaup fyrir
stunda vinnudag — ekki bornaj
fram til sigurs.
Því er verkalýðshreyfingunn
nú hollt að minnast brautryðj
endanna og þeirra fórna, sen
orðið hefur að færa til þess a.
kröfuim verkalýðshreyfingarinn
ar sé sinnt og að alþýðan un
alilan heim geti flylkt liði of
sýnt samtakamátt sinn á hin
um alþjóðlega baráttudegi stétt
ariranar 1. maí.
fslenzk frímerki
ný og notuð kaupir hæsta verði RICHARD RYEL
Álfhólsvegi 109. — Sími 41424. — (Bezt á kvöldin)
T résmíðaþ jónustan
veitir húseigendum fullkomna viðgerða- og viA
haldsþjónustu á öllu tréverki húseigna þeirra
ásamt brevtingum og annarri smíðavinnu úti sem
inni - SÍML 41055
AÖ ganga
stórborgurunum
þjóðlegum samhug stéttarinnar.
Þeirrar viðleitrai varð einkum
vart innan alþjóðasambandsin.s,
en rótbtækari armur þess bélt á
hinn bóginn uppi kröfunm um
að þann dag ætti að sýna afl
verkalýðsstéttarinnar og sýna
skyldi borgarastéttinni í tvp
heimana- I mörgum löndum lét
verkalýðshreyfingin undan síga
og færði kröfugönguna frá 1.
miaí til fyrsta sunnuda.gs í maí
og lögðu þar með alisherjar-
verkfallið á hilluna. Þannig er
bað eran þamn dag í dag í
Bretiiandi.