Þjóðviljinn - 11.01.1970, Síða 7

Suinniuidiaigíír 11. janúar 1970 —- ÞJÖÐVTLJTNN — SÍBA J
Fortíð og
samtíð
í Islendinga-
sögum
Gildi þýðinga
Hermann Pálsson í Edinborg
er í heimsókn og tilvalið að
spyrja hann tíðinda, eljumann
í fræðastörfium og hresisan við
kenningasmíði eins og vera ber
á, byltingartímum í íslenzkum
fræðum.
Eitt af því sem ég er að ger a
núna, fegir Hermann, er að
þýða ísle'ndingiasögiur á ensku.
Það eru komin út fjöigur bindi
hjá Penguin, það síðasta í
hauist, en að þessu höfum við
Magnús Magnússon unnið. Þá
er eátt hefti komið út hjá New
York University Press, en að
því hef ég unnið með Paui
Edwards. Fimmita bindi Pengu-
inútgáfunnar er í undirbúningi
og verð ég einn með það —
þar verður Hrafnkeissaga og
fleiri stuttar söigur.
Þetta hefur gengið vel — ég
held að 05—70 þúsund eintök
af Njálu hafi þagar selzt og
eitthvað svipað af Vínlands-
sögum.
Ég héld að þessar þýðingar
h-afi tvöfalt gildi. I fyrsta lagi
getur aimenningur, læs á
ensku, kynnt sér þessar bók-
menntir. Og í annan stað — og
það finnst mér meiru skipta,
veita þýðingamar öðrum fræði-
mönnum greiðari aðgang að
sögunum, til dærnis sérfræð-
ingum í aimenniri þókmennta-
söigu, í miðaldiafræðum, sagn-
fræðingum. '■
Ég lít svo á, að eitt af því
siem verst fór með íslenzk
fræði. hafi varið það, að allt-
of þröngur hópur hefur stund-
að þau. Um Islendingasögur
hafa oftast fjallað germanistár,
norrænufræðingar, íslenzku-
fræðingar sem voru yfirleitt
í litlu sambandí við 13. öldina
í Evrópu.
Ef við nefnum Njálu til
dæmis, skrifaða seint á 13. öld,
þá taka germanistar hana sem
hluta af germ.anskri fortíð,
norrænufræðingar sem hluta
af norrænni en ísienzkumenn
af ísienzkri fortíð. AUir fylgja
þeir genetískum sjónarmiðum,
setja verkið í samband við ein-
hiverja fortið fyrst og. fremst.
Hinsvegar hefur að mínu viti
ekkj verið gert nægiJega mikið
að því að setja t.d. NjáJu í
samhengi við samtið verksins.
Við megum ekki gleyma því,
að íslenzkuir höfundur, gem
skrifar sögu á 13. öld, er eng-
inn útkjálkamaður. hann litur
á sig sem hluta af Evrópu. Og
hann horiir ekki aðeins aftur
fyrir siig, tdl tíundu aldar, held-
ur og í kringum sig — alveg
eins og rithöfundux sem í dag
sikrifar sögulega skáldsögu, lít-
ur til samtíðar sinnar.
Með því að fá sögurnar á
skikkanlegar þýðingar kynnast
þeim fleiri fræðimenn, en þær
hafa sivo sannarléga verið van-
rækitar af miðaldafræðingum.
Ég man, að einu sinni benti
ég sérfræðingi í evrópskri mið-
aldalýrík á írienzkt kvæði, ort
á 12. öld. Já, en það er drótt-
kvæði, sagði hann. í>eitta kom
honurn sem sagt ekki við: ís-
land var ekki Evrópa. Og þessi
misskilningur hefur verið al-
gengur.
Ólíkt þjóðfélag
Ég er að undirbúa bók um
sögurn.ar á ensku, um það hvað
þær eru, hvað höfundarnir
voru í raun og veru að gera
að mínu viti, og þar kem ég
auðvitað inn á það, sem nú var
á minnzt.
Nefnum dáemi. Þeir sem
skrifuðu íslendingabók, Land-
námu, Islendingasöguir, Ari
fróði og eftirmenn hans, báru
sig ekki aðeins saroan við for-
tíðina beldur og samtíðina. Og
þeir komiast að því hve ólikir
við erum öðrum þjóðum, bæði
að því leyti, hve við eigum þá
stutta sögu og búum við ólíka
stjórnskipun hinum, sem við
höfum hielzt samneyti við, höf-
um ekkert konungsvald. Og
þeir reyna, t.d. Ari að gera sér
grein fyrir þesisum mismun.
Mismun sem hefur mikil áhrif
á allan huigsunarhátt íslénd-
inga — konungur er gæddur
einskonar guðlegum eiginleik-
um, valdi sem skipar honum
í sérsitöðu, og það raskar ekki
lítið raunsærri huigsun manna,
ef þeir trúa því, að einhverjir
menn séu öðruvísi og langt
ofar öðrum. Ég held það sé
ekki svo lítils virði fyrir Is-
lendinga á þeim tíma er sagna-
ritun hefsit að vera annarsveig-
ar í nokkuð nánum tengslum
við umheiminn, um kirkjuna,
viðskipti, ferðalög, en vita það
jafnframt, að allt eðli þjóðfé-
la.gs þeirra er gerólíkt því siem
gerist í kringum þá.
Lanqsum og
þversum
Og víkjum aftur að genet-
ísku viðhorfunum, sem ég vil
eins kaUa langsumaðferð: flest-
ir sem sfcrifa um sögutrnar
byirjia aftan frá, frá Eddukvæð-
um, öðrum germönsikum hetju-
kvæðum. Þeir reyna að rekja
þróunina niður á við — fná
heiðnum helgikvæðum niður í
íslendingasögur. En ég held
áð „þversumiaðferðin“ sé miklu
vænlegri til skilnings á sögun-
um — þ.e.a.s. að líta fyrst og
fremst til þess þjóðféLags, sem
þær spretta úr. Þár var margt
skylt samfélagi á öðrum Norð-
urlöndum, en munurinn á is-
lenzku og t.d. norsku þjóðfé-
lagi þeirra tima er miklu
merkilegri en skyldleikinn, þeg-
ar þarf að gera grein f jTir
bókmenntum.
Það eru því mikil verkefni í
sambandi við sögurnar að gera
grein fyrir íslenzku þjóðfélagi
á 12.-14. öld með öllum þesis
einkennum, ekki aðeins fyrir
forsögu þess heldur og íslenzk-
um þjóðfélagsvandamálum tím-
ans, efnahagsiegum forsiendúm
mannláfs hér ásamt með á-
kveðinni afstöðu til umheims-
ins. Og inn í þetta kemiur svo
kristin menning Evrópu þeirra
tíma. Maður sem skrifar bók
hlýtur að taka afstöðu til
tveggja skauta í veirki sínu:
annarsvegar til efnisins, til
söguihetjunnar, hinsvegar til
lesanda. Halldór Laxness er í
Gerplu ekki aðeins að skrifa
um þá Fóstbræður, h.ann er að
skrifa fyrir okkur 20stu aldar
lesendur. Sama gildir einnig
um Islendingasögur, þær eru
um fortíðina en fyrir samtíð-
ina — höfúndurinn er partur
af sinni samtíð og rær þar
ekki einn sins liðs.
fortíðarinnar. Menn ganga út
frá þvi sem gefnu að íslend-
ingasögur varðveiti fomheiðn-
ar hetjuhuigsjónir. Jafnvel þeir
fræðimenn sem telja sögum-
ar skáldsögur, að atburðir
þeirra hafi ekki gerzt í raun
og veru, telj.a að Mfsviðhorf
þeirra sé arfur frá heiðni.
Astæðan fyrir þessum mis-
skilningi er tiltölulega ein-
föld. Það er hægt að lesa sögu
á mismunandi hátt, halda sig
við yfirborðið, athurðarásina
sjiálfia, eða taka dýpra í, reyna
ekiki aðeins áð gera sér grein
fyrir því hvað menn gera, held-
ur og af hverju. Og að því er
tekur til Islendingasagna og
skilnings á þeim, þá hefur
blandazt einkennilega saman
þrettándu aldar og nitjándu
aldar rómantík. Á þrettándu
öld hafa menn þær rómantísk-
ar bugmyndir um fortíðina
sem lengi eru við lýði síðan,
það er yfir henni viss dýrðar-
blær, og menn töldu þá þegar,
og eikki að ófyrirsynju, að
frelsi mianna á tíundu öld,
„söguöldinni", hiefði verið
miMu rýmra en á þeirri þrett-
ándu. Þar fyrir utan virðist
það aUtraust lögmál yfirleitt
að fortíðin verði í ritum stærri
og litrikari en hún var í raun
og veru. Og á 19. öld voru
menn í rómantísku hrifnæmi
mjög fúsir til að telja allt trú-
anlegt sem í sögunum var, og
veltu því lítt fyrir sér að höf-
undar þeirra hefðu getað átt
þá samúð með ákveðnum per-
sónum eða tilgang sem hefði
getað fegrað, ýkt; nei — Gunn-
ar stökk í raun og veru hæð
sína í öllum herklæðum, heiðn-
ir menn gátu verið jafn þrosk-
aðir í anda og kristið fyrir-
myndarfólk og þar fnam etftir
götum.
ViSfal
v7ð
Hermann
Pálsson
i Eclinborg
Sérstaða
Rómantík
Einn misskilningur er mjög
lífseigur sambandi við afstöðu
höfunda íslendingasagna til
Nefnum eitt atriði í sam-
bandi við sérstöðu sagn-
anna. Við höfðum ekki Islend-
ingar konunga eða jarla, stétta-
skipting er mjög fábreytileg,
sem verðuir svo til þess, að Is-
lendingasögur eru ekki eiigin-
legar höfðingj.abókmenntir.
Þeir sem skrifuðu þær og þeir
sém lásu þær voru oft ná-
kvæmlega í sömu tröppunni,
bæði stéttarlega og siðferði-
lega.
Þetta er höfuðmunur á Is-
lendingasögum og Konunga-
sötgum. Konungasöguir eru um
menn sem ekki áttu sinn líka
og eru að því leyti skyldar
helgra manna sögum, þær eru
um menn sem áttu vald meira
en aðrir. Islendingasögúr voru
hinsvegar um menn sem voru
einkar svipaðir ölilum öða-um,
gerðu svipaða Huti, stóðu í bú-
skap og siglingum — og gerðu
líka margt sem menn eiga ekki
að gera, stóðu í morðum og
vígaferlum. En það er þessi
mikli skyldleiki milli persóna,
höfundar og viðtakenda sem
greinir Islendingasöigur frá
um öðrum miðaldabókmennt-
um.
Atburður og saga
Þetta eru hélztu útMnurnar
á því Sem ég hef verið að
glíma við. 1 bók sem kom út
hjá Máii og menningu tók ég
fyrir eina sögu, Hrafnkels
sögu, eftir þeirri þversumað-
ferð sem ég óðan nefndi. Ég
reyndi að lesa þessa sögu sem
Fraimihaid á 9. síðu.
Sýningarhöll reist
(og rifin) á mettínw
A undanförnum árum hefur
BeUa Centret í Kaupmanna-
höfn, að sögn stærsta og full-
komnasta sýningarsvæði í
Skandinavíu, verið vettvangur
margra meiriháttar viðburða,
t.d. vörusýninga, kiaupstefna.
ráðstefna, móta o.s.frv.
Forráðamenn BC eiga eins
og margir aðrir við vanda að
stríða sem er áð fuUnægja sí-
aukinni spurn eftir stærra sýn-
ingarsvæði. auknu húsrými.
Þegar ákveðið var að reisa nýj-
an sýningarsal á Bella-svæðinu
fylgdi sú kvöð byggingarleyfi
af hálfu borgaryfirvalda í
Kaupmannahöfn að húsið yrði
reist á skömmum tíma og jafn-
framt byggt þanni-g að unnt
verði að fjarlægja það með
stuttum fyrirvara ef nauðsyn
kxefji.
Fyrirtækið A/S öresö Fabr-
ik í Svebölle tók að sér fram-
kvæmdir og leysti vandann
þannig að sýningarhöUin nýja,
7509 fermetra hús, var reist
á 29 vinnudögum og unnt er
að rífa han,a og fjarlægja (og
reisa á nýjum stað) á enn
, skemmri tíma.
Hlutar sýningarhallarinnar
eru að sjélfsö-gðu verksmiðju-
framleiddir en settir saman á
byggingarstað. Hófst samsetn-
ing húsisins hinn 7. október í
haust og verkinu var að fullu
lokið 28. nóvember, eða á 29
vinnudögum sem fyrr var sagt.
Byggingaráætlunin stóðst full-
komlega. Arkitektinn Ole Mey-
er hannaði húsið en ráðgjafi
Við framikvæmdir var Erik K.
Jörgensen verkfræðingur-
Frá framkvæmdum á sýningarsvæði Bella Centrets í Kaupmann
ahöfn. Efsta myndin var tekin 9. október sl., tveim dögum eftir
að samsetning sýningarhallarinnar nýju hófst. í miðið: Svo langt
hafði verkinu miðað 15. október. Neðst: Höllm fullgerð 28. nóv.
I
i
i