Þjóðviljinn - 13.06.1970, Blaðsíða 7

Liaiugardagur 13. jiúní 1970 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA J
FYRIR HÁ TÍDINA
Daigbliaöailesendur gætu el£ til
vilt spurt sjállfa sig að
því, hvort menning hefði
stiknað í kosningáhita, eða
þá stungið af í sumarfrí.
A£ sjálfu leiðir að það er
ek!ki skrifað um nýjar bæk-
ur, þær sem koma ekki út.
Frumsýningar eru allar, ef
nú er undanskilið framtak
h áskólas túd enta, sem færðu
upp einþáttunga Ionescos í
Norræna húsinu, sem fór að
vísu fram hjá þessu blaði,
því miður. Ólafur Jónsson
gerði upp reikningana á dög-
unurn í.Vísi eftir þá grimimd-
arstórhríö, sem gerð hefur
verið áð gagnrýnendum í
vetur, .jnörgum til góðrar
skemmtpinar að því er bezt
hefur frétzt, og einnig til
nofckurs, gagns: loksins var
byrjað að ræða málin. Von-
andi eiga línur eftir að skýr-
ast enh betur á næstu ver-
tíð. Og vel á minnzt: Where
have all fhe flOwers gone?
Nú er langt síðan Matthías
hefur rispað á gljúpa-r síður
Morgunblaðsins og Jóhan-n
Hjálmarsson hef-ur hætt til-
raunum sín-um til að hafa
skoöanir, í bili að minnsta
kosti. Ég segi eins og kerling-
in, þegar andskotanum var
hleypt aftur inn í sólma-
bókina esftir nokkra fjarveru:
enginn veit hvað átt hefur
fyrr en misst hefur.
En lí-k'lcgast er þetta alilt
saman logn á undan
'stoimi, eða að minnsta
kosti menningarskrifarigning-
arsudda. Það er að hefjast
listahátíð. Það er allmikill
viðhafnarblær í blaðaskrif-
um, talað um glæsibrag og
frægt fölk og annað í beim
dúr; Morgimblaðið talar i
leiðara um að nú hæikki
heiður Islands, niú verðd
,, eftireóknarverðara að vera
lslendinigur‘‘.
Vfet er dagskráin um mairgt'
ánægjuleg og ft>rvitnileg á-
hugafóliki af ýmsu tagi. Hitt
er jafn vfet, að um slíka
há-tíð verður ekki fjallað
fyrr en dagskrá hennar er
orðinn veruleiki. Þess vegna
verður hér numið staðar við
nokkrar athugasemdir, al-
menns eðlis, um sannarlegt
fslenzbt framlag til bessara
daga, því það hlýtur að
skipta öktour mestu máli:
frægir gestir koma og fara,
en hér erum við og verðum
áfram.
Kristnihaldið er að sjálf-
sögðu vert mikillar forvitni og
tilhlakkelsis, en hinu verður
ekki neitað, að framlag Þjóð-
leilkhússins er varla sérlega
spennandi, og leiðinlegt að
efcki skuli koma fram við
slliíkt tækifæri með citthvað
nýtt efltir yngri leikskáld
okkar — oft var þörf en niú
nauðsyn,. Islenzk móttiunairflist
virðist aftur á móti sýnu
betur sett en lediklistin, ekiki
verður betur séð a£ lista yfir
sýningar á þeim sviðum að
góður möguieiki sé á víð-
tæku yifirbti yfir stöðu ofckar
í mótunarmennt fyrr og nú.
En sú saga endurtekur sig
enn, að kvikmyndagerð er af-
skiptast plnbogabama þegar
menningarfyrirbæri ber á
góma á lslandi: „Fimmtu-
daginn 25. júní kl. 21 —
íslenzka-r kviklmiyndir“ stendur
þar, það er allt og sumt og
eniginn veit meir — að
minnsita kostj á þeim drott-
ins degi, ellefta júní.
Það Ikann að virðast undar-
_ legt, að það sé þáttur hó-
tíðarinnar, sem mestur ljómi
fer af í fréttum og tilkynn-
ingum um miðasölu, tónlist-
in, sem gefur stærst tilefni
til athuigasemda fyrirfram. En
þar eru hlutföll vandræða-
legust mdlli íslenzkrar fSram-
gönigu (eða hluitskiptis) og al-
þjóðlcgrar. Sinfóníuhljóm-
sveitin mun að vísu hafa ær-
inn starfa í firæguim félags-
sbap, og þar verður flutfcur
nýr hátíðarforleikur og verk
eftir Atla Heimi við setning-
arathöfn. En úr því fer heldur
að káma gamanið. Það gefcur
til að mynda verið skemmti-
legt fyrir íslenzka tónlistar-
menn að sjá tilkynnta þrenna
kammertónleika, alíslenzka,
sem flytja á í Norræna hús-
inu í matmiálstírna á sunnu-
degi, þriðjudegi og föstudegi
(iþessi sörnu kvöld em nor-
rænar dagskrár í sama húsi).
Og íslenzk söngkona fær það
verkefni að kynna þjóðlög kl.
11 á sunnudagsmorgni. Það er
ekki verið að gera mönnum
upp hæpnar hvatir þótt bent
sé á það, að af þessu að
dæma er engu lfkara en ís-
lenzkt tónlistariff sé eins
konar fikt áhugam.anna, sem
ektoi beri að flfka, alilt að því
feimnismál. Og allt ber að
þeim brunnd, að athyglin
þrælfestist við meiriháttar
fallstyktoi alþjóðlegs tónlistar-
lífs með þeim hætti, að
ekkert annað komist að.
[Q)Æ\(§i®
(FDOTDtLIL
Ég heyrði sagt á dögunum
að þær frægu Edlínborgarhá-
tíðir hafi farið lan-gt rnieð að
drepa vi-rkt tónlistarlíf hjá
grönnum okkar Slfcotum —
þær sogi til siín það mikið
af orku, fjá-rmunum mögu-
legum áhuga, að menn séu
dasaðir hátíða á milli. Ég veit
efeki hvort þetta er rétt, en
slík áhirif eru ekki ólótoleg,
og hér sýnist samskonar háski
á ferðum Og sem fyrr segir:
það er ágætt að fá merka
gesti og sjálfsagt hressa þeir
upp á hótelspu p.smálin, en á
þeim verðu-r ekki lifað. Það
er undir framikvæmd slífcs
gestaboðs komið hvort að því
er raumverulegur ávinningur
eða ekfci. — Árni Bergtnann.
mið byltingarinnar: völd fyrsta
stóra laun-aflokksins í sögu
Bendanífcjamma.
1 leikiritinu stefnir vinsiæl-
asti öldunigadeildanþinigimaður
Bandaríkjanna, miiljónamæring-
uir og trúnaðarmaður fonsetatns,
nefndur Daivid Nicolson, að
þessum mairkm-iðum. Hann
sa-fnar þaigmælskum skærulið-
um, redðubúmum til vald-
beitingar, saman í borgun-
um, í herforingi aráðinu, jafn-
vell í tölvumiðstöð Pemtagöns,
til að framkvæma einlkar ná-
kvæmilega útfærða áætlun sem
ber nafnið „Dagsbrún.“
Endallotoin eru þessi: Nicolson
sendi-r konu sfna með leynileg-
ar upplýs-inigar til BJclmlönsku
Amerftou. Lcynibjónustunn i
CIA, sem alilssfcaðar er náæg,
teksit að hlena fýrirætlanir
hennar í kdrkju einni í Guate-
malla- Konumni er rænt, h-ún er
pínd til saig-na-, og að lolkum
myrt — skærulið-inn og öld-
ungadedldarþin-gimaðurinn held-
ur ekkd lengi lífi eítir þau tíð-
indi.
Verða nú atvik þessa leiks
ekfci rakin náinar. Bn að því er
varðar atriði úr saimifcfmasögu
sem Hochhuth tenigir hinni ,,til-
búnu“ sögu sinni er ljóst m.a.:
Að hann telur, að Martin
Luther King hafi verið myrfcur
af CIA, sá morðingd sem dæmd-
ur hafi verið sé aðeins leiigu-
bófi. Að yfiiiTnaðu-r álríkisllög-
reglunnar, FBI, Hoover, hafi
með því að stækika njósnaravef
sinn úr 600 í 14.000 menn laigt
fram sijm skerf til þess, að „í
Bandaríkjunum er framið morð
á 43 miín-útna fresti". Að Nixon
forseti sé „maður sem irneð sví-
virðilegum hrögðum hefur
stiimplað ágæta saims-tarfsmenn
Roosevelts kommúnista ctg eyði-
lagt líf þeirirai.“ Hochhufch er
maður bölsiýnn: hann telur að
,,hver flokikur, öll trúarbrögð
alldr stairfehópar og stoiflnan'
eiigd sér bæði sinn Dubcek c :
sinn Nixon."
Þjóðviljinn heflur skýrt frá
bókinni „Játmngin" eftir
Arthur LondOn, cinn þeirra
manna, sem dæmidir vonu í svo-
nefndum Slansfcíréttarhöldum í
Tóklkóslóvakíu á Stalínstíma —
fyrir skömm-u var fullgBrð
kvitomynd eftir þeirri bók í
Fraikklandli, sem hefur vakið
mi'kla athyglí. Kemur þa-r ek'ki
hvað sízt til, að fllesifcir þedr sem
að myndinni sifcanda eru köimm
únistar eða að mdnnsta kosti
mijög róttækir vinstrisinnar —
það er einmitt slflkt fólk sem
fjallað er um; í tovikimiynd umat-
bua'ði, er halfla verið einna stærst
feimtnisimiála í herbúðum komm-
únista basðii í FnakMlandS og
víða-r: pólitisk rótfcarhöld um
austanverða Bvrópu. Hér eru á
flerð menn eins og Costas Gav-
ras siem gerði sitórfræga imynd,
„Z“ uimi aðdragandi að íasisma
í Griklfclandi, leikairamir Yves
Montand og Simone Signoret,
rithöfundurinn Lelbrun.
Frá æfingu á „Skæruliöum“ í Stuttgart.
Che Guevara í mynd eftir Alvarez — það er lítið til af Che á
filmu, hann hafði ofnæmi fyrir kvikmyndum.
Rosenberghjónin; Þörf áminning í dag.
En flledrti listaimenn. flást við
að túlka atburðd sem voru á
allna vörum á þeim tímum er
kaildia striðið var svo kalt, að
lengra viirifcist ekki fcomdzt.
Ledkstjóri í New-Yorto, Alan
Schnedder, hefur sett á svið
leifcrit eftir Donald Frees, sem
nefnist „Yfirheyrslan“ — og
fjalBar um réttarlhöldin yfir
hjónunum Juli-us og EtheJ Ros-
enberg, sem voru dœrnd til
dauða og líflátin árið 1953, sak-
felld fyrir að hafa aflhent Sov-
étríkjunuim „leyndarmál“ atóm-
sprengjuninar. • Áður en dlótmS
var foiUlnæigt streymdu ótefljandi
náðunarbeiðndr til Waslhington
frá öllum heimi (meðal þeirra
sem sneri sér til Edsenhcgvers
forseta var páfinn) enda þótti
málið skynsömum möninum hið
herfilegasta. Rosenberghjónin
báðu ekki um náðun og héldu
fram safcleysd sínu með virðug-
leik þar til yfir lauk.
A'” fcæran byggðd einungis á
vitnd-sburðd h-róður Etlhei,
sem starfaði við atómrann-
sólknastöðina í Los Alaimios. Til
að losna við grunsemddr sem
höfðu á hann fallið, játaðd hann
að hafa fengdð a-lvönunj ósnara
einum uppiýsdngar efltir skipun
Juli’ans. Sem göður Ameríkani,
er iðrast gerða sinna, var hann
dæmidur í fiimm ára fangelsi —
og fýlgdu afsafcanir af hálfu
dómarans, Kaufmans. Hins veg-
ar var Juliusi Rosenberg, sem
hafði verið rekdnn úr opdnberri
bjónustu á þeiri forsendu að
hann væri kommúnisti, o@ konu
hans, áður atfcvæðafconu í verk-
lýðslhreyfinigu, flómað á altari
aflmienns hefndarlþorsta, sem
Joseþh McCarthy öldunga-
deildarþingmaður hafði gert sitt
til að kynda undir. Þetta var sá
tflmi er Banda-rikj amenn vcru
skelfdngu gripnir af því þeim
hafði skilizt, að þeir hefðu glait-
að einokun sinni á sviði kjarna-
vopna — mó-ðursýtain var næst-
um allger.
Leikrit Donalds Freeds lýsir
þessu andrúmslofti á traust-
vekjandi hátt, og bregður ljósi
yfir rnatrga hæpna- hluti í miála-
ferlunum, án þess að halda
fram fyrirflraim sefct hjónanna
eða salkleysi. Leikstjórinn,
Sohneider, segír í viðtali: Ég
viidii gefa álhorfendum mögu-
le'.ka á að mynda sér sfcoðun,
en þeim ætti um ledð, að
skilljast að tnálið var tapað ifcrr-
irfram.“ Lei'kritið eins og til
þess var sbofnað er byggt á
vitnaleiðslum og bófcurn um
málið, og er að dórni Clive
Banes, gaignrýnanda New York
Timies, áhrifamesta leifcverfcið
um. rétbairflar sem hann hefur
séð. Spurt hefur verið að því,
hvem rétt ledkritahöfunidur hafi
fcil að fást við atburði, sem
hafa slkilið eflbir jafn imörg ó-
gróin sár og Rosenbergmálið.
Alan Sehneider svarar með iþví,
að þessd miálaferli séu efcfci óTlík
ýmsu því sem nú sé að gerast:
„Það sem iruáld skiptir er að
koma því á framfæri við fólk
hvaða a-fleiðin-gar ranigir dólmiar
hafa“.
Fréttaritari Le Mondö minnir
á það, að þessi upprifjun gerist
þegar nýjar ógnandr við slkoð-
anafrelsd séu í uppsiglingu í
nafni „hins þögla meirihluta".
William Douiglas dómari var
einn þeirra fláu þekktu Bgnda-
ríkjamanna sem m/átmælti Bos-
Framhald á 9. síðu.
Samtímasaga
á leiksviði
og tjaldi
í París hentu áhorfendur fýlu-
sprengjum upp á sviðið. 1 „Hcr-
mennimir", sem frumsýnt var
1967 og sýnt heflur veirið i 35
leikhúsum elietflu landa. var
rætt um ábyrgð Ohurchdlls á
meiningarlausum loftárásum á
þýzkar borgir og á meintu
morði pólska hershöfðingjans
Siikorskds — betta verk bótti
miikið hneyksHi í London og
varð tilefni sérstakra mótmœla
Wilsons forsætisráðherra á
þingi.
Þriðja verk Hoc-hihuths er nú
að fcoomia fram á sjónarsviðið —
heitir það „Skæruiliðar“, og eins
og fyrri verk er það fimamik-
ið að vöxtum frá hendi höf-
undar, sjálfur kallar hann það
„skrýmsli“ og segir að ekkert
leikbús geti fliuitt nema svo sem
helmingi-n alf því. Sjálflur skrif-
ar hann mjög ýtarlegan for-
méila. Tólf leikbús í þýzku-mæl-
andii Tönduim hafla pantað grip-
inn.
Að þessu sinni mun Hoch-
huth vairia verða fyrir yfirlýs-
ingum opinberra aðila. Því nú
reku-r hann ekki heimildir úr
samtíðarsögu á leilkisviði, held-
ur reyn-ir að sjá fyrir sö-guilega
atburði. Efn-i hans er undir-
búniniguir að valdatöku í Banda-
ríkjunum.
Hoch-huth, sem er áhugamað-
ur um sögu, telur að það vaíld'a-
rán flnamsýnna herforingja og
stjómimélamanna, som hann
lýsir, hefðu minni blóðsúthell-
ingar í för með sér en hver sú
uppreisn fjöldans, sem ýmsir
hópar stúdenta boða, og, „á öld
Che Guevara" sé það bæði
framkvæmanlegt og byggt á
trausitum söigulegum fOrsendum-
Uppreisn innan valdkerfisins
gæti, að döhni Hochhuths,
losað Bandaríkin undan. yfir-
ráðum eigenda 200 stærsitu a-uð-
htrin-ganna, sem fllesitir ráða
heimismarfcaðinum á sínu sviði,
og gert mögulegan stórbættan
hag þeii-ra siam fraim- til þessa
haifa orðið haiikalegast fyrir
barðinu á vési kapítallista. Þar
á eftiir kæmi svo næsta mark-
Það heflur þótt tíðindum sæta
þegar Rolf Hochhuth, einn
þetoktasti fulltrúi hins pólitíska
heimildarleikhúss, heiflur látið
nýtt verk f-rá sér fara.
Árið 1963 var s-ýnt fyrst verk
hans „Staðgengininn“ þar sem
Píus páfi tólfti var sakaður um
að vera meðsetour um gyðinga-
morð nazis-ta — það var sýnfc í
70 leikhúsum í 26 löndum: í
Basel í Sviss mótmœltu 10 þús-
und manns leikritinu í blysför,
Alvarez: Byltingarmaður verð-
nr að vinna vcl.
Hochhuth: ekki samtíðarsaga
héldur spáð í fra-mtiíðina.
i