Þjóðviljinn - 16.01.1971, Blaðsíða 7

1/augardaSur 16. janúar 1971 — ÞJÓÐVIUTNN — SÍÐA 'J
útrýma jólunum þýðir að varðveita jólin
Jól eru nýlcga afstaðin og
menn eru dasaðir. Svo mikið
er víst, að l>eir vilja víst sem
minnst um þau hugsa nú um
sinn. Engu að síður verður
nú látið undan þeirri freist-
ingu að birta óguðlega jóla-
hugleiðingu eftir dúk og disk.
Hún hefði komið sér betur í
desœmber, á því er enginn
vafi, en hún er heldur ekki
langt undan þótt hún komi nú.
Hugleiðingin er eftir sænska
rithöfundinn Jan Myrdal.
★
J
ól er gamalt orð. Mikla eldira
en kristin kirkjia. Orð sem
var gamalt þegar fxelsari hienn-
ar fæddist.
Jólin eru gömul hátíð. Þau
voru hátíð löngu áður en orðið
og hugtakið „kaup“ varð til.
í þessum orðum skrifuð-um
lít ég upp frá borðinu og horfi
út um gluggann. Naktar grein-
ar rétt við rúðuna. Þar fyrir
utan þungt rökkur. Það er
blátt eins og siæm undan-
renna. Það þykknar. Það
þrengir sér upp að húsinu.
Landslagið druikknar í myrkri.
Aðeins þesar nöktu greinar við
gluggann. En lampinn á skrif-
borðinu endurspeglast í rúð-
unni. Ljósið glampar í henni.
Á þessum tíma árs verður
hátíðin til. Það er hægt að
færa þessa hátíð i margar flík-
ur. Trölfcarlar geta notað hana.
prestar, biskupar, höfðingj ar.
konungar, kapítaiistar. En þeir
geta aldrei lagt undir sig há-
tíðina,
Allir hverfa þeir. Hreyfingar
þeirra og tákn hverfa. Við
hengjum ekki hesta, við rjóð-'
um ekki hænsnablóði á nasirn-
ar, viö krossum okkur ekki;
bráðum hættum við líka að
vera neytendur eftir árstíðum.
En hátiðin verður áfram til.
Nú skulum við útrýma jól-
um þeiirra. Það er ekki nema
réttmætt og rétt. Það hefur
verið gert áður. Það hefur
komið á daginn að táknin voru
fölsk. Það á að útrýma jólum
forstjóranna, sölusérfræðing-
anna, auglýsingaskrifstofanría
með sinum leigðu jólaisveinum
og sdnni fölsku vináttu. Ekki
vegna þess að jólasveinarnir
fölsku séu höfuðóvinurinn.
Þeir eru aðeins leiguþý óvinar-
ins. Heldur vegna þess að þeir
spilla hátíðinni.
★
Ef menn styðja það, að
leggja niður þeirra jól, þá
eru menn því hlynntir að út-
rýma þýðingainniklum hluta
-<i>

Kristur og spekúlantarnir.
Kristindómur og byltingin
Af tur er í fróttum mákið rætt
um braisiMska skæruliða, sem-
hafia rænt erlendum sendiherra
og vílja fá pólitíska fanga
látna lausa í staðinn.
Það hefur sitt af hverju ver-
ið sikirifað um þær þjóðfélags-
legu aðstæður sem skapa slíka
atburði — að þessu sinni stoal
leiitað hedmdlda á óvæntum
stað. í bréfi sem níu kaþólskir
munkar, af reglu Dóminikana,
hafia smyglað út úr fangelsi í
Sao Paulo. Kaþólsika kirkjan
befur verið stoð og stytta vald-
ba£a í Suður-Ameríku og er
það að mörgu ley-td enn. En
ednnig kirkjan breytist. Heám-
urinn breytist og bann nvun
halda áfram að breytast . . .
— ★ —
„Vi’ð búum í landi þar sem
125 af hvarjum 1000 börnum
deyja áður en þau eru árs-
görnul og í béraðinu Rio
Grande do Norte deyr helming-
ur þeirra.
Síðan 1964 búum við við
stjómiarfar sem verður æ ofsa-
fengnara í valdbeitingu sinni.
Enn er efcki minnsti möguleiki
á að baida uppi andsitöðu gegn
stjórninni. Það ©r þaggað hik-
laust niður í andstöðufólki,
það er handtekið. pyntað og
ýrnsir hafa verið myrtir. Ótt-
inn gengur ljósum logum, böðl-
amir svivirða konuimar, böm
fá raiflost, margir hafa gengið
af vitinu. Útsendarar frá Norð-
ur-Ameríku, jaínvel í þinni
eigin fjölskyldu. Allt er þetta
stjómarinnar verk . . .
Krisrtnir menn eru ofsóttir:
fjöldi leikra, presta og j-afn-
vel biskupar fá aö reyna kúg-
unin,a á sjálfum sér. Þeir fylla
fangelsin, bréfaskipti presba og
biskupa eru ritskoðuð, prédik-
anir þeirra eru skrifaðar niður,
njósnað er um fundi þeirra.
Það er ekki lengur mögulegt
að prédiba sannleikann, því
hinum trúuðu er banr.að að
hlusrta. FagnaOarerindið er orð-
ið girunsamlegt . . .
Við gertum ekki staðið hjá
aðgerðarlausár og horft upp á
það, að Brasilía sé eyðilögð
með ofbeldd. Það er skyida
okkair að berjast gegn slíku á-
sband'i Sem kristnir menn get-
um við ekki horfið frá þessu
verkefni fyrr en þjóðin er
frjáls. Guðfræðin veiitiæ okkur
fuilan rétt til að heyja réttíátt
sbríð . . .
Við eigum engan anrnn kost.
Fyrir sakir kærleika til bræðra
vorra höfum við teldð á okkur
þá skyldu að taka þábt f frels-
un fólksdns, og jafnframt ger-
um við okkur fulla gredn fyrir
þeirri hættu sem fylgir þessari
Skuildbindingu í þessu and-
rúmslofti ógnairstjórnar, sem
valdbeiting herforingjaeinræð-
isins hefiur komið á“.
af falsi þessa þjóðfélags. Fals-
ið kernur upp um raunveru-
leika valdsins. Þú ert mældur
í peningum. Það er hægt að yf-
irfæra gleði þína í gjaldeyri.
Búiir þú yfir ásit getur þú að-
eins sýnt hana með peningum.
Hinn sanni neytandi grípur
ekfci í kiaufina þegar bann sér
elsfcuna sína í rúminu, hann
grípur til pyngju sinnar, sem
er full með mynt Það skröltir
þurrlega í pyngju hans.
Jólasveinar vöruhúsanna eru
með girímur. Grimur þeirra
eru keyptar. Vinsemdartimi
þeirra er leigður. Borgir okk-
ar eru eins og margstungin
epli. Kjaminn er svartur af
kontórum. Á nætuimar glápa
allar þessar dauðu rúður. Fyrr
jólin er hengt upp skraut. Þá
eigum við að þyrpast að og
rétrta peninga yfir afgreiðslu-
borð. Þeir kaupa af okkur
vinnu okkar og þeir borga að-
eins fyrir hluta þess sem þeir
baupa. Fyrir peningana sem
við fáum fyrir vinnu okkar
eigum við að kaupa vörur
þeirra. En þeir láta okkur að-
elns fá hluta af því sem við
borgum fyrir.
Þessvegna hafa jólasveinar
þeirra fyrirmæli um að tala
vinsamlega. (Ef þeir gera það
ekfci verða þeir reknir). Þess
vegna leigja þedr skieytinga-
menn til að prýða götumar.
Þeir hafa sogið sig faista við
hátíðina og þeir eru eins og
smáblóðsugur. Búkiar þeirra
veirða sitinnir af hátíðinni. Það
verður að leggja niður þeimra
jól.
Það gerist ekki á einum degi,
ekki á einu ári og ekki á tíu
árum. Og þetrta verðuj- beldur
efcki framkvæmt án þess að
tortima samfélagi þeirra. taka
frá þedm eigur þeima og gera
þeám ómögulegt að kaupa starf
þiibt. Það er ekki fyrr en vinn-
andi fólk hefur bæði valdið og
eigumair að jól valdhafianna
verða lögð niður, og tákn
þeírra fer sömu leið og hænsna-
blóðið á nefinu.
En að útrýma þeirra jólum
er ekki það sama og að útrýma
hátíðinni. Þvert á móti. Háti’ð-
in verður einmitt ekki hátíð
fyrr en búið er að útrýma
þeirra fölsfcu hátíð. Fulltrúar
vöruhúsanna tala við blöðin
Jan MyrdaL
og segjast vera sósíalisrtar í
hjarta sínu. Vöruhúsdn tala um
gleði og ánægju og notalegt
heimili. Þetta er sama fals-
ið og grímuir vöruhúsajóla-
sveinanna. Það er lífca ledgt.
Jafnvel forstjórar vöruhúsanna
fá borgað fyrir að leika sitt
hlutverk. Ef þeir gerðu það
ekki yrðu þeir reknir. Vinsemd
þeirra, umhyggja um heimil-
isgleðj er eins ósönn og sæiiur
hróp gleðikonunnar.
Það er gott að fá sér sopa
og bita. Gott er mörgum saman
að vera. Hátíðin á fuUan létt
á sér. Það er ekki Svensson
með pUisnerglaB, staup og
skinku sem aflsfcræmdr háitíð-
ina. Hann er hátíðin.
Kaptalisminn hefur ekkert á
móti heilögum mönnum.
Vöruhúsin hafa efckert á mót!
hedlöigum mönnum sem písfca
bolddð og fasta á jólunum í
þágu þeirra sem búa við skort.
Þetta er krydd á auiglýsing-
amar. Menn geba batoað köfcn
og gefið táu aiuiria til fátækana
í Afrileu.
Kapítalisminn viM gjiaman
að rnenn segi:
— FóJk er svo slæmt. Fólkið
viXl drekfca. FóiXkið vill syngja.
Fólkið vSXl éta. FólkSð er ósköp
vesælt.
Því þá getur hann bætt við:
— Hvað eigum við þá að
gera? Við verðum að láta
fóikið bafla það sem það viM.
Og svo gefia þeir fólkinu flalsfca
jólasveina, keypt bros, ónot-
hæft sfcran, og hirða peninga
þess í staðdnn.
En það er efcki hátíðin sem
er slaem. Það er fcaipítaXisminn
sem sýgur sig fiasban við há-
tíðina. Þá kernur vont bragð
FramhaOd á 0. stfðu.

Á fímm ára afmæli Silfurhests
PD^TrQQJL
Silf'UThestinum var ekki
beinlínis heilsað af fögn-
uði þegar hann tölti hávaða-
lítið inn á menningarsviðið
fyrir fimm árum. Það lá ein-
hvemveginn í loftinu, að það
væri óviðeigandi að gaignrýn-
endur stæðu í því að veita
bókmenntaverðliaun — má
vera að einhverjum mönnum
hafi fundizt þetta tiitæki
heldur smá tilraun til af-
lauisnar firá drýgðum glæpum
gegn rithöfiundum. Þeissi
uppákoma var sem sagt liöfð
í flimtingum — ekki sízt efit-
ir að rokufiróttabókin um
Tómas Jónsson var verðlaun-
uð. Það voru gerðar dýrt
kveðnar niövísiur um hest-
töitrið, svo sem þjóöleg liefð
býður. Það var látið að því
liggja, að það væri vitið
meira að láta „lesendur
sjálfla“ veita liöflundum heið-
ur en vanmetastoepnur úr
menninigarraigarastétt, þung-
aðar steinbömum gamaila
skáldadrauma.
(ÖU tíðindi aí sambúð rit-
höfunda og gagnrýnenda eiru
reyndar gömul. Mig langar
rótt aðeins að skjóta því inn,
að rithöfundum er að einu
leyti mikil vortounn: það er
enginn hópur manna í þjóði-
félaiginu gagnrýndur jafn-
rækilega og þeir, leikarar
sleppa betur, stjómmálamenn
reyndar líka — og um aðra
hópa er varla að ræða í þessu
sambandi. Ef orði er hallað
á fólfc, sem stairiar á öðrum
vettvangi, en nú var rakið,
þá heitir það stairflsrógur og
málaferii yfirvoflandi).
En hvemig hefur þá Silfiur-
hesturinn plummað sig í
raun og veru í fdmm ár?
Hefuir hann gengið til góðs
o.s.firv . . ?
Það held ég bara, þótt ég
segj sjálfur firá.
Nú Xiefur fimm sdnnum
verið genigið til atkvæða um
þennan grip — ednn þeirra
sem hlutskarpasrtár hafa orð-
ið, neitað; viðtöku á forsend-
um sem mönnum eru kunn-
ar. í þessum atkvæðaigrei ðsl-
um hafa gerzt spaugilegir
Miutir og óvæntir: og menn
skyldu jafnan hafia það í
huiga þegar þeir sjá skýrslur
um atkvæðaigreiðslur, aðmenn-
imir fimrn sem a-ð verki eru
bera að engu leyti saman
bæfcur sínair um líklega hest-
eiigendur, nema hvað þeir
rifja upp það helzta sem út
hefiur komið á liðnu ári. En
þegar lirtið er til verðlauna-
mannanna fimm, þá eru þeir
tvímælalaust höfundar bóka,
sem hátt X>er í íslenzkum bók-
menntum, þótt auðvitað séu
þær ekki einu bækumar firá
þessum táma sem alls góðs
eru miafclegar; „l>eztu“ bœk-
ur hvers árs eiru alla jafn-
an tvasr eða þrjár eða fimm.
1 þessum hópi eru tvö ágæt
ljóðstoáld af eldri kynslóð,
Snorri Hjartairson og Jóbann-
es úr Kötlum, báðir nátengd-
ir sögu liands og náttúru og
um leið áhirifiamiklir nýjunga-
menn, brúarsmiðir til nýs
tíma í íslenzkum skáldskan.
Þar er Halldór Laxness eins
og sjálígert er, margofit heiði>
aður að verðleibum í xnörg-
um þjóðlöndum, og unguæ
fiulltrúi þeirra tilnauna sem
djiariastar hafia verið gerðar
og a£ mestri óbilgimi við faefð
og viðuntekin viðhorfi, Guð-
bergur Bergsson. Að ógleymd-
um ágætasta túikanda er-
lendra bókmennta á ísLandi,
Helga HáLfdanaxsyni. Geri
aðrir betur. Ég vil ekk.j lasrta
þá menn, sem í nefndum
vinna a0 því að úthluta
styrkjum og verðlaunum sem
hafia meira efnabagslegt gildi
en hestur af silfri, sem fyrsrt
og fremst er ætlað til að
beina athygli að nokkrum
þeim bókum sem bezt eru
gerðar. En líklega haifia þessi
„ópraktísku“ verðlaun tekizt,
þegar á heildina er litið, bet-
ur en flest önnur. Og þá
skiptir kannski mestu, að
þau eru aðeins ein — og í
viðbót við fyrirkomuiag á
úthlutun — er þannig sneitt
hjá þeim skrýtnu og stund-
um grátbroslegu helminga-
skiptum, sem skipulagsvanda-
mál ritihöfunda hafa fiest í
sessd hér á landi.
★
Og til hamingju, Jóhannes.
Ljóðabækuir Jóhannesar
úr Kötilum eru margar og
miklar að vöxtum, og auð-
vitað vinnur hann ekki sigra
á hverri siðu, þótt þær síður
séu reyndar æði mairgar sem
slík tíðdndi verða á, En mesrtu
Jóhannes úr Kötlum
skiptir, fyrx og síðar, að les-
anda stendur aldneá á sama
um Jóhannes, hann má vexa
mikill aumingi ef bann legg-’
uir ljóð bans firá sér í liálf-
kæringi eða hiurtlaiuisum um-
mælum, líf þeirra og þróttur
er þess eðlis, sem knýr til
sterkari viðX>ragða. Eða svo
að ég leyfi mér að viitna til
oröa Sigfúsar Daðasonar um
kynni hans af ljóOum Jó-
hannesar: „Þau voru af
bugmyndum, í þedm máitti
skynja andistæður og baráittu
og skapsmuni, og umfiram
aUt bjó í þeixn sá mdkilleiki
sem Bxamain Rolíand talar
um og segir að sé ávallt af
hinu góða, en ekki sú „miði-
ungsgleði" og „miðXungsþján-
ing“ sem hann virtá Iítils“.
Ámi Bergmann.
!
i
4
I