Þjóðviljinn - 30.01.1971, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 30.01.1971, Blaðsíða 7
Laiugardjagur 30. janjiar 1071 — ÞJÖÐVTLJTNN — SlÐA ^ bokmenntir Skeldýr nötrar undir tenntum himni Baldur Óskarsson. Krosg- götur. Heimskringla 1970. Iljóðabók Baldurs Óskarsson- air, sem út kam um jólaleyt- ið, er kvæði sem nefnist Ný jörð og heM á þessa leið: Lifrauður gerill lyftist að fjaUabaki líkþrá andar á bleika hjörð — Ofskepið ýrir myrkri Loftið ystir lindir og brunnar fyllast hvítum hroða. Þótt þetta lttla kver sé að ýmsu sunduirleiifct er þetfca kvseði líklega ekki sem óheppilegastur samnefnairi fyrir margt sem í því stenduir. Það er óneitan- lega nokkuð vúða sem óhiugn- aðuir, illur girunur, sezt að sk.áldinu, og Baldur Óskiarsson leggur aUmiildia rækt við þessa kennd. Þessi kennd er naar- göngiul, en samhengið í kvæð- unum er stundium torvelt — þótt í því dæmi sem nú var tekið sýnist liggja beint við að minnast mengiunarinnar firægu, eitrunar lífsihjúpsdns. Það eru seiðsterkir drættir i þesisum kvæðum, en við hlið þeirra geta staðið orð og samiþönd, sem vekja spuimingu og efia- semdir (Ofskepið ýrir myrkri?). Annað kvæði sem felur í sér andúð og óibugnað — og þá aö ýmsu leyti sterkar en í fyrra dæminu er Á leikvangi. Svo virðist sem glæsihávaða stjömti- íþrófcta sé hiverft í storknaðan feitisandskota, en þar með er ekki öill sagan sögð, því nndir lokin segir: Angist og heift eiga makaskipti á leikvanginum sem nötrar nakið skeldýr undir tenntum gapandi himni. og þefcfca nakta skeidýr er í skelfingu sinni hrikalegra fyrir- bæri en svo að við látum okk- ur nægja að fcengja orðin „leik- vangur“ og ,,srti'gata.fla“ við sportið eitt. En milli þessaira kvæða liggja fcvö önniur, Flugurnar og Miðl- arinn, sem verða nú gerð að dæmum vegna þeirrar um- kvörfcunar, sem áður var nefnd — að sambengið í kvæðumum verður heldur en ekki erfifct viðureignar. Ekki svo að skilja að íTuigumar (og hitt kvæðið reyndiar líka) séu ekki fullar af kunnuglegum minnum, ekki svo að skiija að grunsemdir eignist lesiandinn um þetta kvæði sem fari nálægt a.m.k. privatskiln- inigi. En samt er það svo í þessu kvæði, sem geymir m.a. skemmtiiilegar línur eins og þesear: Öðru hvoru rennur skolp sjálfsanmkunarinnar á fjölglymið að það er einhrvemveginn sund- urvirkt, það er sem áhirifavald- ar þess og heldur svona djarf- leg tiltæki stefni í ýmsar áttir, að það skorti sameinandi mynd- rænam þanka. Enn meira fier fyrir þessu í Miðlaranum — þar fer nú svo, að unddrritað- ur játar sig uppgefinn á því að myndia sér skynsamlega huig- mynd af fierii mála, og er það ekfci í erna skiptið sem þetfca gerist í þessari bók. Skipti menn svo ábyngðinni efitSr því sem þefcn beat Kzt. Baldur Óskarsson. Þessi kvæði eru ölll í þeiim bálM Krossgatna sem nefn- ist Hyljir og torg. í bálkinum Návist er innilegri tónn, ef svo mæfcti setgja, einkam.álalegri. Þar er helzt á döfinni erfiðleik- ar á því að skapa þá návist sem mönnum er keppikefli, um leið viss ótti eða feimni við að segja of mikið, sem er svo ál- geng þegar að þessum málum er komið. Og skáldið skapar sér ákveðna íjiairlsBgð eða vemd fyrir óleitni meg því að nota í ríkairi mæli en vdðasf annars- staðar ýmisiegt úr vopn.asafni fynri tima skáldskaparmáls og aðíerða (og þarf sá timi ekki að vara löngu liðinn): Á meðan mosinn vex á vængjum þér og fætur mínir myrkar rætur vaxa segir í laglega geriSu aðskdlnað- arkvaíði (þóbt ég skilji þefcfca xeyndar svo að hér eági að | sitanda „myrkum róbum vaxa“). í öðru kvæði (Návisfc hins aug- ljósa. . .) er aí bagledk eb nofckunri ofrausn leikdð með andstæður: ógn—gleði, von—ó- von.fagna—trega.hækkandi sól— tómið. En þetfca kvæði er einmifct dæmi um það, að svo virðist seim Baldur Óskarsson bafi fest nokkra athygli við glímu Þot- siteins ftrá Hiamri við minni <yg mál, við ugig og erfiiða von — og reyndar ekki tapag á því: Návist hins óljósa vekur á stundum geig greipar kaldar — Þó verður leikur að dvelja fyrir sér með gátum meðan nokkurs er að vænta. (eru þó greipamar köldu ekk- ert sérlega velkomnar þama). Áður var kvartað yfir dæm- um um sundurvirkni í kvæð- um þessarar bófcar. En það er eins ástæða til að minnasit á ljóð sem eru s'amfelldiairi, bera vott um meiri fylgni í hugsun og ferli mynda — eins og t.d. á smákvæðið Hylur, þar sem mannleg anatómía rennur sam- an við ytxi náittúru, elleigair þá Sem í fyrstu, þar sem maður hittdr fyrir einkennilega bjart- sýni sem hefist í gálganum bvorki meira né minna: Sú kemur tíð að þú verður tekinn niður. Tíminn vinnur sér hægt. En snaran fúnar, og hin sljóa tönn slítur síðasta þáttinn nndir kvöld þú kennir jörð á ný og dresrur andann. Aftur ber við ský mannleg dýrð.......... Árni Bergmann. Frá fyrstu hendi Marteinn frá Vogatungu. Leiðin lá til baka. Prentrún. Reykjavik 1970. 175 bls. Martednn firó Vogatungu hefur sent firá sér aðra skáldsiögu af lífssrtríði kreppu- áranna. Þar eru aðalparsónur tvær mannesikj'Uæ af þeiirri teg- und sem oft er kiallað utan- garðsfólk: Diddd Og Systa, köll- uð Systa rauða. Þar hefur sög- una að Diddi kerniur úr tutot- húsinu, hefu,r afplánað dóm fyrir þjófnað, og bregður held- ur en ekiki í brún þegar suður kemur: lagskona hans í hæpnu lífemi (fyliirí, hnupl, vændi o.s.fxv.) er frelsuð. Hún fær hann til að lofa bót og befcrun og víst gerir bann ýtarlega til- raun tiil „heiðarlegs lífemis" með hjálp Heimiatrúboðs, hann leitar af kappi uppi atvinnu- bófcaivinnu og Siberíuvinnu fyr- ir austan fjall og bvað eina. En siú þjóðfélaigsmasikína, sem í þann tíð hélt mönnum á bunigurstigi og neifcaði þeim um ærlegt handttak. molar niður þetta smáfólk með bunzfcu sdnni og grimmd — sagan endar með miklum skeiifiinigum. Leiðin tU. baka er ekld hnökralaust verk fremur en fyrri bók MarteLns, Og maður fæðist. Einkum verður eftir- tekjan rýr þar sem segir frá frel sunarævin týri þedrra Didda og Systu, viðskiptum þeimra við rákan kaupmann og fátækra- fu'llfcrúa, sem halda uppi sér- trúarsöfnuði með mjög fcvö- földu sdðferðd. Andúð höfundar á því fólkí er auðskilin, en bann hefur á henni svo litlar hömlur, að firelsiunin verður ekld trúverðug. í annan stað eru sdnnaskipti persónanna yíir hötfiuð, ákvarðanir þær sem undir lok bókarinniar gefa þeim aðíra sfcefhu en þær bafa sórtit Marteinn frá Vogaitungu til lengst af, helzt til fljótfæm- islegar. Þær eæu ekld. óeðlileg- ar, en það sikortir mjög á oð þær s©u rækilega undirbúnar. BókmáiLstilgerð sækir í penna höfundar meðfiram óvissu um einstök orð eða sambönd — en þó er sem bann sæki sig í rit- mennsku þegar á líður söguna. ★ Oersónusköpun er heldur ékki 1 styrkur sögunnar. Lesandi á 'i t.a.m. ekJri allrtiaf auðvelt með að taka Didda trúanlegan, þótt einfialdleifci hans gerti afsakað margt Meira hold og blóð er í ýmsum smserri persónum í bringum bann — einfcum Villa, rosknum verkamanni, sem Diddd veniður samiöerðla um sfcund. Villi þessi kemrur mjög Frambald á 9. sið-u. Svona hugsar Heineman sér skynsamlegt menn ingarhúss. í litlu saiarkynnunum gæti skiptingin verið þessi: Efri röð: Áhugafólk um ljósmyndun, áhugamannaleikhús, vinnustofa fyrir mynd- list, námshópar, tónskóli. Neðri röð: kvikmyndir, leikhús, myndlistarsalur, bókasafn, tónleika- salur. Út frá þessu: að ofan tómstundaiðja, til vinstri líkamsrækt, tH hægri fundahöld, neðst „allra handa“ starfsemi og kaffihús. Bent Bergander skýrir í eft- irfarandi grein frá nýlegri bók um menningarpólitík. sem kom- in er út á vegum norrænn fé- laganna i Svíþjóð — „Er pláss fyrir menninguna“? Norrænu félögin skipulögðu í haust leið menningairráð- stefnur víða um land. Og nor- ræna félaigið sænska hefttr sent frá sér bók effcir Bans-Erland Heineman arkitekt sem ætlað er að vera einskonax umræðu- grjndvöllur í þessum inálum — hún hieitir „Er pláss fyrir menninguna?“. Þetta Or ekki sérlega spennandi bók og held- ur ekki mjög aðgengileg, en hún ætti að koma öllum þeim að nokkru gagni sem hugsa til menningarmála af nokkuíjri al- vö'ru. Heineman er einn af þedm rnörgu, sem vill svdpta menn- inguma dýrðarljómianum, gera hana aðgengilegiri sem flestum. Menn eiga ekki aðeins að bugsa til Beethovens, Rembrandits og Shakespeares, þegar menningu ber á góma, heldur og til munn- hörpu, jK>pplisitar og vikublaða. Það er ekki nema rétt, að rnarg- ir líta á menninguna sem eins- konar „rjómia á tertuna", en það er rétt að fialla ekki í and- stæðar öfgar: því rjómiann þurfa menn einnig. f sambandi við þetba kem- Ur höfundur inn á það sem hann kallar menningarþver- stæðuna — það er að segja andstæðumar milli alþýðulist- ar og yfirstétfcarlistar. Þessu náskyld er og spurningin um magn og gæði. Ekkert er al- gengara en stjómendur leik- húsa og hljómleikaeala sem þurfa raeð samvizkukvölum að velja a milli þess að bera fram lélegar diagskrár fyrir fiullu húsi og góðar fyirir auðum bekkjum. Heineman er ednn þeirra sem kýs málamiðlun. Fjárráð menningarinnar verða að vera það rífleg að þau gefi kost á tilraunastarfsemd. Menn verða að hiafia ráð á því að gera tilraunir, að leika sér_ já og jafnvel að misstíga sdig. Enginn verður óbarixm biskup. ★ að er í bókdnni lögð mikil áherzla á kröfuna uo fé- lagslíf. Við verðum aÖ koma upp þessilegri stanfisemi, segir hiöfundur, að hiún brúi bil og fordómia á milli kynslóða, kynja, sfiarfshópa o.s.frv. Fóik kemur ekki saiman til að spdla bingó eða kíkja á sjónvarp vegna spilsins og glápsins fyrst og firemist, heldur til að finna félagsskap. En menningarlíf, sem er þræl'tengt skipuiöigðum félögum getur hinsvegar hafit þau áhrif, að sá sem fyrir utan stendur finnur sig einangrað- an. Það er kannski ekkd við hæfi að stilla einistaklingnum and- spænfe hinum mikla samkór um félagsskap. En gleymum ekki, ag margir menn eig,a sín- ar bezfcu menninigarstundir í asa nútímans, þegar þeir geta lokað að sér í heimi bóka eða tónlistar. Listamaður og vís- indaraaður eru einir þegar þeir glíma við hugisun sdna á sköp- unarstund. Hugsun við vinnu- borð getur ekki komið í stað- inn fyrir glaðra vina fund. Það er ekki víst að höfunduir bókarinniar bafi rétt fyrir sér, þegar hann tdiur að „fjöldi“ í sarosetningum eins og fjölda- neyzla og fjöldamenning þurfi ekki ag þýða neitt neikvætt. Það er vinsælt að basta öll- vwn syndum samtíðarinnar á bak við tæknina. Heineman kveður niður þennan misskiln- ing. Hann segdr að það sé stjómunarvélin en ekikd tækn- in sem sdtthvað er varhugavert við og hann bætir við: „Það dugir húmanisfcum ékki lengur að standa vig veginn og kvarba þegiar tæknin ekur framhdá — af þeim verður krafiizt virkrar siamferðar og þáfcttöfcu". ★ Nokfcrir kaflar fjalla um menningarhdndranir. Höf- undur fjallar um hindranir á vegi mianna tdl menningiar setíi stafa af einsbaiklingseinkennum, menntun, efnahaigsástandi, stéttaskiptingu o.fl. Hann ber og fraim ráð gegn þessum hindrunum, siem eru þvi mið- ur belzt til yfirborðskiennd, hvort, sem það er af plásisleysi eða einhverju öðru. Hann vill til dæmis leysa fjárhagslegar hindranir með því að hækba laun láiglaunafólks. Það er ekki nema sjáilfsaigt. en varla er það nein allsherj'arlausn á þessu máli. Þá er það raunsærra að láta ailt menningarlíf vera ó- keypis. eða svo gofct sem. Tekj- ux af leiksýningum og tónleik- um eru t.d. svo litlar í saxnan- buir'ði við tilkostnað, að vel mætti án þeirra vera. Með þvi að styrkja kvikmyndasýningar á vegum bæjarfélaga mætti berja niður einokun verzbm'ar- valdsins á M ikmyndáhúsum og hireinsa til í þedm málum. f þesBarl bók er efcki talað sérlega mikið um sémorræn fyrirbæri, enda leiðir það oft af sjálfu sér, að það er óþairfi. En það er einkum í einu tilviki, sem sérstaklega ©r vakið máls á mjög norrænu fyrirbæri. Það verður að brjóta nfður sam- drátt menningar í stórborgum. Norrænt menningarlíf er mjög takroarkað við höfuðborgiimar og öirf'áar borgir aðrar. Fólk í simiærri plássum verður að Mfca séj- nægja þá mola, sem hrjóta af borði riba mannsins. Verða menn að setja menn- inguna í ísskáp á sumrin? Þeg- ar norrænn ferðamannastraum- ur er sem mestur loka leiikhús og hljómleikiasalir. En Louisi- ana-safnið í Danimörbu og Henie Onsfcad safnið í Osió sýna að það er einnig hæigt að halda uppi menningarlífi á sumarieyfatíð. ^Með tækni núrtdmans ætti það einnig að vera mögulegt að koma á fót heimildamiðstöð um alla lisit, Heineman mælir einnig með norrænum reynslu- banka sem gæti orðið einskon- ar ráðlegginigarmiðstöð í menn- ingarmálu<m. Leitandd starf gæti orðið samnorrænt í rík- ari mæö. en það er. Og mynd- ldst, tónlist, bókmenntir þurfa ekki að nema Dfcaðar við landa- mæxi — afflira sízt teodiamærí Narðurtenda. ★ Imenningiaráaetliun Hednamans er að firana ýmsar forvitni- legar og sfcundum hæpnar sfcað- hæfiingar sem vert er að deila um. Nokkur dæmd: Það á ekki að styðja listamenin, rithöfunda og tónskáld með tdlfallandi greiðslum og ölmusu hcilduir me’ð því að veifca þeim ákveðin verkefni PóHdtísbar nefndir eiga að fjalla um meTminigarfram- boð á vegum ríkis og bæja, annars lenda þeir sem stjóma eiga í einskonar tómarúmi. Það er, þegar til lengdar læfcur, hagkvæmt — beinlínis efna- hagsiega — að styrkjn menn- ingarsfcarfsemi, með því að þannig er að vissu marki kom- ið í veg fyirir drykkjusýki, af- brot unglinga, skarin niður ým- is fjölskyldiu- og uppeldisvanda- mál. Ag lofcuxn gerdr Hednexnan gredn fyxir nokfcruxn hegmynd- um um margþætfc og samvirkt menningarlíf. Hann talar af fagþefckingu, sem verður aldrei þung til sddlndngs. Hann sefcur skóla eða bókasafn í miðju menningiarhúss sem saxneinar málarasfcofiuæ, kvikmyndasfcofiur, ljósmyndavinnustofiur, tónlisit- arherbergi, tómstundasali, leik- fixnisali, kiúbbherbergi, ráð- stefnuiherbergi o.s.frv. Bygging- in á að veria breytileg — salar- kynnin á að vara hægt að stækfca eða minnba efrtir þörf- um með aðstoð færanlegra veggj>a. En menningarhiús þetta á ekfci að vera ednangraður fíia- bednsfcuim fyriir háitíðlegar saxn- Fraxnhald á 9. sdðu. I \

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.